Sayt test holatida ishlamoqda!
15 Iyun, 2025   |   19 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:29
Asr
17:39
Shom
20:01
Xufton
21:39
Bismillah
15 Iyun, 2025, 19 Zulhijja, 1446

QIBLANI QANDAY ANIQLANADI?

10.07.2019   9951   6 min.
QIBLANI QANDAY ANIQLANADI?

189-CAVOL:
Hurmatli ustozlar, men men ko‘p safarda bo‘laman. Ba’zan namoz o‘qishim uchun qiblani aniqlashda muammoga duch kelaman. Ayniqsa chet davlatlarida bo‘lganimda qiblani so‘rash uchun biror musulmon kishini uchratishim qiyin bo‘ladi. Mana shunday vaziyatlarda qiblani qanday aniqlashim mumkin? Iltimos, shu haqida batafsil ma’lumot bersangiz.

JAVOB: Bismillahir Rohmanir Rohim.
Ma’lumki, qiblaga yuzlanish namozning shartlaridan biridir. “Qibla” so‘zi namoz va duoda odamlar yuzlanadigan taraf ma’nosini anglatadi. Makkadagi Ka’baning osti ham, usti ham musulmonlar uchun qibladir. Shuning uchun tog‘ tepasida yoki chuqurlikda Ka’ba tarafga yuzlangan kishi qiblaga yuzlangan bo‘ladi.
Ka’bani bevosita ko‘rib turib, namoz o‘qiyotgan kishi uning ayni o‘ziga yuzlanishi lozim. Uni to‘g‘ridan to‘g‘ri ko‘rmayotgan, o‘zi haramda turgan kishi masjidul-harom tarafga, haramdan tashqarida turgan kishi esa – haram hududi joylashgan tarafga yuzlanishi kerak bo‘ladi. Bunga quyidagi hadisi sharif ham dalolat qiladi: Ibn Abbos roziyallohu anhumodan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Ka’ba – masjid(ul harom) ahlining qiblasidir. Masjid(ul-haram) esa – haram ahlining qiblasidir. Haram – yer yuzining mashriqiyu mag‘ribidagi ummatimning qiblasidir”, – deganlar (Imom Bayhaqiy rivoyat qilgan).

Barcha faqihlar namozda xotirjam holdagi kishi qiblaga yuzlanish shart ekaniga ittifoq qilishgan. Zero, Alloh taolo Qur’oni karimda shunday buyurgan: “... Yuzingizni Masjidi Harom (Ka’ba) tomonga buring! (Ey, mo‘minlar, sizlar ham) qayerda bo‘lsangiz, yuzlaringizni o‘sha tarafga buringiz! ...” (Baqara surasi, 144-oyat). Ammo dushman yoki yirtqich hayvon xavf solib turgan holatda namozda qiblaga yuzlanish sharti soqit bo‘ladi.

Qiblani aniqlashni o‘rganish har bir balog‘atga yetgan musulmonga vojibdir. Chunki kishi hayoti davomida turli safarlarga chiqishi va turar joylarda bo‘lishi mumkin. Ana shunday vaziyatlarda qibla tarafni aniqlashi va qayerda bo‘lmasin, ibodatini mukammal ado etishi shariat talabidir.
Qiblani aniqlashning fiqhiy manbalarda ulamolar tomonidan zikr qilingan ko‘plab qadimiy va ilmiy uslublari mavjud.

Fuqaholarimiz bunda o‘ta nozik qoidalarni ishlab chiqishgan. O‘z davrida bu borada alohida izlanishlar olib borgan Islom ulamolari geografiya, astronomiya, geometriya fanlaridan, hatto arifmetik qoidalar va trigonometrik funksiyalardan keng foydalanishgan.

Qiblani aniqlashda quyidagi uslublar bugungi kun sharoitida nisbatan qulay va ommabop hisoblanadi:

1. Qadimiy masjid mehroblari;
Sahobalar tomonidan turli yurtlar fath qilinganda birinchi navbatda qiblani aniqlab, masjidlar bino qilingan. Ushbu masjid mehroblari orqali boshqa masjidlarning ham qiblasini aniqlash keyinchalik odat tusiga kirgan va barcha fuqaholar tomonidan unga ergashish lozimligi ta’kidlab kelingan. Jumladan, hanafiy mazhabining taniqli ulamolaridan Sayyid Ahmad Tahtoviy shunday deydi: “Shahar va qishloqlarda qiblani aniqlash sahoba va tobeinlar tomonidan belgilab bergan mehroblar orqali bo‘ladi. Ular o‘rnatgan mehroblar orqali qiblaga yuzlanishda biz ham ularga ergashishimiz lozimdir” (“Hoshiyatu ala maroqil-faloh”).
O‘rni kelganda shuni ham aytib o‘tish lozimki, musulmonlar asrlar davomida ibodat qilib kelayotgan qadimiy masjidlarning qiblasi huddi adolatli musulmonning xabari kabi so‘zsiz qabul qilinadi. Chunki, ular ham qiblani aniqlashda o‘z tajribalariga suyanish bilan birga soha mutaxassislarining nozik ilmiy qoidalariga rioya qilishgan (“Kuvayt fiqh ensiklopediyasi”, 36-juz, 197-bet).

2. Yulduzlar;
Asosan qutb yulduziga qarab qiblani aniqlash mumkin. Chunki ushbu yulduz doim bir joyda ko‘rinadi. Ammo har bir o‘lkaning qiblasi bir-biridan farq qiladi. Masalan, bizning mintaqamizga nisbatan qibla janubi-g‘arb tarafda joylashgan bo‘lib, qutb yulduzini o‘ng qulog‘ining orqa tarafida qoldirib, yuzlangan kishi qiblaga yuzlangan hisoblanadi.

3. Quyosh.
Quyoshning chiqishi va botishi, tushdan keyingi yo‘nalgan tomoniga qarab ham qiblani aniqlash mumkin. Azaldan bizning diyorimizda Imom Abu Mansur Moturidiy rahmatulloh alayhning fatvosi asosida quyoshning botish o‘rniga qarab masjidlar qiblasi belgilangan. Imom Saraxsiy naql qilishicha Imom Moturidiy rahimahulloh shunday deganlar: “Yozning eng uzun kunida quyosh botgan joyni belgilab qo‘y. So‘ngra qishning eng qisqa kuni quyosh botgan joyni ham aniqlab, belgilab qo‘y. Shu ikki alomat o‘rtasidagi oraliqni uchga bo‘lib, o‘ng tomoningga ikki hissasini, chap tomoningga bir hissasini taqsimlab, yuzlansang, shu qibladir” (“al-Mabsut”).
Ammo bu kun ochiq va mo‘tadil bo‘lgan vaqtda to‘g‘ri chiqadi. Boshqa vaqtlarda taxminan ikkisining, ya’ni, quyoshning qish va yoz faslidagi botish manzilining o‘rtasi olinadi.

4. Kompas.
Kompas qayerda bo‘lsa ham faqat bir tarafni ko‘rsatib turadi. Mana shu bilan to‘rt taraf aniqlanib, qibla qayerdaligini bilib olish mumkin. Hozirda qibla tarafni ko‘rsatuvchi maxsus kompaslar ham ishlab chiqarilgan. Ana shu kabi vositalar bilan ham qiblani aniqlash mumkinligiga fuqaholarimiz fatvo berganlar.

5. Mobil ilovalar.
Hozirgi kunda qiblani aniqlashning eng qulay va keng tarqalgan uslubi mobil aloqa vositalarining maxsus ilovalaridan foydalanish hisoblanadi. Ayni paytda bu kabi ilovalarning turi va sifati turlicha bo‘lib, ularning barchasi asosan AQSHning Google kompaniyasi tomonidan taqdim etilgan (qiblafinder.withgoogle.com) tizimiga ulanish orqali amalga oshiriladi. Bunda foydalanuvchilar qibla yo‘nalishini to‘g‘ri aniqlashlari uchun mobil vosita joylashgan manzilni aniqlash xizmati(GPS)ni faollashtirishlari talab etiladi.

Agar kishi safarda bo‘lsa yoki biror notanish joyda bo‘lsa, avvalo o‘sha yerdagi ishonchli kishilardan qibla qaysi tarafdaligini so‘raydi. Agar ularning xabariga shubha qilsa yoxud so‘rash uchun atrofida biror kishi topilmasa yuqorida zikr qilingan omillarni ishga solib, qiblani aniqlashi mumkin. Vallohu a’lam.

O‘zbekiston musulmonlari idorasi
fatvo hay’ati. @diniysavollar

Savol yo‘llash
? http://savollar.muslim.uz
? @SavollarMuslimUzBot

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

O‘zbekiston hojilarining Prezident Shavkat Mirziyoyevga Qurbon hayiti munosabati bilan yo‘llagan tabrigi

05.06.2025   18821   4 min.
O‘zbekiston hojilarining Prezident Shavkat Mirziyoyevga Qurbon hayiti munosabati bilan yo‘llagan tabrigi

 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti

Shavkat Mirziyoyev Janobi Oliylariga

 

Bismillahir Rohmanir Rohim

Assalomu alaykum va rahmatullohi va barakotuh

Muhtaram Prezident Janobi Oliylari!

 

Alloh taologa behisob shukrki, Sizning bevosita tashabbuslaringiz va sa’y-harakatlaringiz bilan haj amallarini yuqori saviyada tashkil etishga muvaffaq bo‘lmoqdamiz.

Bunday e’tibor va ehtiromni biz hojilar chin yurakdan his etib, yaratilgan barcha qulayliklar uchun Sizga chuqur minnatdorlik izhor etamiz.

Hurmatli Prezident Sizni va Siz orqali yurtdoshlarimizni haj ibodatini ado etayotgan hamyurtlarimiz nomidan musulmon ummati uchun eng ulug‘ bayram – Qurbon hayiti bilan samimiy muborakbod etamiz.

Biz, o‘zbekistonlik hojilar shunday fayzli kunlar uchun shukronalar aytib, Haq taolodan jonajon yurtimizga qut-baraka, aziz xalqimizga farovonlik va farzandlarimizga barkamollik so‘rab ezgu duolar qilmoqdamiz.

Zero, Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) “Duolarning eng yaxshisi arafa kuni qilingan duodir”, deb xushxabar berganlar.

Alloh taoloning bayti joylashgan muqaddas zaminda – Mino, Arafot kabi muborak manzillarda ulug‘ amallarni ixlos ila bajarmoqdamiz.

Sizni vaqt ajratib, muborak haj ziyorati uchun yaratilgan sharoitlar va salomatligimiz haqida so‘raganingiz hamda har kuni holimizdan xabardor bo‘lib turganingiz ibodat bilan yurgan biz hojilarni cheksiz darajada mamnun etdi.

Bunday e’tibor va ehtiromni Saudiya Arabistonining mutasaddilari ham yuqori baholab, Siz Janobi Oliylariga hurmat va duolarini izhor etmoqdalar.

Muborak maskanlarda har bir ziyoratchi Sizning g‘amxo‘rligingizni yurakdan his qilib, ko‘zlarida yosh bilan duolar qilayotganini alohida aytib o‘tmoqchiman.

Sizga aytadigan yana bir xabarimiz, Saudiya Arabistonida bo‘lib turgan yurtimizning diniy soha vakillari hamda ziyoratchilari tomonidan mavsum davomida Qur’oni karim 10 ming marotaba xatm qilinib, yurtimizga tinchlik, xalqimizga farovonlik tilab duolar qilindi.

Hurmatli Prezident, Siz yaratib bergan imkoniyatlardan ruhlanib, o‘zbekistonlik hojilar yurtga qaytganimizdan keyin “Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari” degan ezgu tashabbusni bir ovozdan ilgari surib, Uchinchi renessans yaratuvchilarini tarbiyalashda Sizga ko‘makchi bo‘lmoqchimiz.

Siz boshchiligingizda yurtimizda tinchlikni mustahkamlash, xalqimizning ma’naviyatni yuksaltirish, ayniqsa yoshlarning sifatli ta’lim olishi, kasb-hunar egallashi, kerak bo‘lsa dunyoni egallashi kabi masalalar eng ustuvor vazifaga aylandi.

Shunday ekan, biz hojilar yurtimizga qaytgach, quyidagi ishlarni amalga oshirmoqchimiz:

– ona-Vatanimiz taraqqiyotiga xolis xizmat qilish, mahallalarda tinchlik va birdamlikni mustahkamlash, aholi orasida tinchlik-osoyishtalikni qadriga yetish, xalqimizni ma’nan yuksaltirish, jamiyatdagi islohotlarga daxldorlik hissini oshirish kabilarga targ‘ib etish;

– kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish, ilmni qadrlash va ilm-ma’rifatga homiylikda namuna bo‘lish;

– to‘ylar, oilaviy tadbirlar va marosimlarda me’yoriylikka amal qilgan holda kamxarj va ixcham o‘tkazishda bosh-qosh bo‘lish;

– kiyinishda va muomalada oddiylik va kamtarinlikka amal qilish, dabdababozlik, isrofgarchilik, maishatbozlik kabi illatlardan yiroq bo‘lishni targ‘ib qilish;

– yoshlarni muvaffaqiyatlarga faqat o‘qib-o‘rganib, ilm bilan erishish mumkinligini o‘rgatish;

– ustozlar, o‘qituvchi va murabbiylarga doimo ehtirom ko‘rsatish, ularni moddiy qo‘llab-quvvatlash ishlariga ko‘mak berish;

– mahallalardagi notinch oilalar, shu jumladan tarbiyasida muammosi bor yoshlar o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish;

– hududlardagi maktablarning ta’mirga muhtoj qismini joriy ta’mirlash ishlariga ko‘maklashish;

– xayriya, mehr-muruvvat va yordam ko‘rsatish ishlarini ko‘paytirish.

Barcha hojilarimiz yurtimizga qaytgandan so‘ng ushbu tashabbuslarni qat’iy amalga oshirishga va’da beramiz.

Zero, jonajon Vatanimiz kelajagi, xalqimiz farovonligi va yurtimiz shonu shuhrati Siz aytganingizdek yoshlarimiz qo‘lidadir. Ular ertaga O‘zbekistonni yanada kuchli, yuksak taraqqiy etgan davlatga aylantirish uchun o‘zlarining bor bilimi, iqtidori va kuch-g‘ayratini safarbar qilsa, ko‘zlagan barcha ezgu maqsadlarimizga, albatta erishamiz.

Yusuf Xos Hojib bobomiz aytganlaridek:

“Zakovat bor joyda ulug‘lik bo‘ladi,

Bilim bor joyda buyuklik bo‘ladi”.

 

 

Hurmatli Prezident Janobi Oliylari!

 

Biz, 15 ming hoji duolar ijobat bo‘ladigan Arafotda turib, Alloh taolodan Sizga mustahkam sog‘lik, uzoq umr va ulkan muvaffaqiyatlar tilab, olib borayotgan barcha ishlaringizda madadkor bo‘lishini so‘rab iltijolar qilyapmiz.

Alloh taolo butun dunyo mo‘min-musulmonlariga Qurbon hayitini muborak aylasin, tinchlik-xotirjamlik ato etsin, ibodatlarimizni O‘z dargohida husni qabul aylasin, ona Vatanimizni obod, xalqimiz hayotini yanada farovon qilsin!

Qurbon hayiti muborak bo‘lsin!

 

Hurmat va kamoli ehtirom ila,

 

O‘zbekiston hojilari,

Makka shahri Arafot vodiysi,

2025 yil 5 iyun

Maqolalar