Sayt test holatida ishlamoqda!
15 Iyun, 2025   |   19 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:29
Asr
17:39
Shom
20:01
Xufton
21:39
Bismillah
15 Iyun, 2025, 19 Zulhijja, 1446

Ro‘za - ulug‘ ibodat

17.05.2019   42279   5 min.
Ro‘za - ulug‘ ibodat

Ro‘zaning shar’iy ma’nosi yeyish, ichish va er-xotin jinsiy yaqinlik qilishdan tiyilish demakdir. Ro‘zaning farzligiga Qur’on, sunnat, ijmo’ va ma’qul dalillar mavjud. Qur’ondagi dalil:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

ya’ni: Ey, imon keltirganlar! Sizlardan oldingi (ummat)larga farz qilingani kabi sizlarga ham ro‘za tutish farz qilindi, shoyad (u sababli) taqvoli bo‘lsangiz. (Baqara, 183). Shuningdek:

فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ

ya’ni: “Bas, sizlardan kim bu oyda (o‘z yashash joyida) hozir bo‘lsa, ro‘zasini tutsin”, oyati ham Ramazon ro‘zasining farzligiga dalildir. (Baqara, 185).

Sunnatdagi dalil esa Payg‘ambar s.a.v.ning quyidagi hadisi muboraklaridir:

بني الإسلام على خمس : شهادة أن لا إله إلا الله ، وأن محمدا رسول الله ، وإقام الصلاة ، وإيتاء الزكاة ، وصوم رمضان ، وحج البيت من استطاع إليه سبيلا

(رواه البخاري ومسلم) .

ya’ni: “Islom besh narsaga bino qilingan: Allohdan boshqa iloh yo‘qligi va Muhammad Allohning Rasuli ekanligiga guvohlik berish, namoz o‘qish, zakot berish, Ramazon ro‘zasini tutish, yo‘lga qodir bo‘lgan kishi hajga borishi”. )Buxoriy va Muslim rivoyati). Shuningdek,

عن أبي إمامة الباهلي رضي الله عنه قال: سمعت رسول الله صلي الله عليه وسلم يخطب في حجة الوداع فقال: (( اتقوا الله، وصلوا خمسكم، وصوموا شهركم، وأدوا زكاة أموالكم، و أطيعوا أمراءكم، تدخلوا جنة ربكم

(رواه الترمذي)

ya’ni: Abu Imoma al-Bohiliy r.a. aytadilar: Men Rasululloh s.a.v.ni Hajjatul Vado’dagi xutbada shunday deganlarini eshitganman: “Allohga taqvo qiling, besh vaqt namozingizni o‘qing, bir oy ro‘zangizni tuting, mollaringizni zakotini bering, amirlaringizga itoat qiling, Rabbingizning jannatiga doxil bo‘lasizlar” (Termiziy rivoyati).

Ramazon oyi ro‘zasining farz ekanligiga va uni faqat kofir kimsagina inkor qilishi mumkinligiga musulmon ummati bir ovozdan ijmo’ qilganlar.

Ma’qul dalil quyidagilarda ko‘rinadi, birinchidan: ro‘za ne’matga shukr keltirish uchun vasiladir. Chunki, ro‘za ne’matlarning ichida eng qadrlisi va zaruri bo‘lmish yeyish, ichish va jimo’ qilishdan nafsni tiyish bo‘lib, ma’lum vaqt o‘zini bu ne’matlardan tiygan kishi uning qadriga yeta boshlaydi. Zero, ne’matning qadri undan bebahra bo‘lgandagina bilinadi. Bu esa, kishini ne’matga shukr qilishiga sabab bo‘ladi. Ne’matga shukr qilish ham aqlan va ham shar’an farzdir. Shuning uchun Qur’oni karimdagi ro‘zaga oid oyatning so‘ngida:

لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

ya’ni: “shukr qilishingiz uchundir”, deyilmoqda. (Baqara, 185).

Ikkinchidan, ro‘za taqvoga vasiladir. Chunki, kishi Allohning roziligini istab, uning alamli azobidan qo‘rqib halol ne’matlardan nafsini tiyadi. Bunda nafsi unga itoat qiladi. Bas, shunday ekan, nafsning haromdan hazar qilishi yanada osonroq kechadi. Shunday ekan, ro‘za nafsda Alloh harom qilgan amallardan tiyilishga ko‘nikma hosil bo‘lishiga sabab bo‘ladi. Haromdan saqlanish esa farzdir. Shuning uchun ham Qur’oni karimdagi ro‘zaga oid oyatda:

لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

ya’ni:shoyad (u sababli) taqvoli bo‘lsangiz, deyilgan (Baqara, 183).

Har bir ibodatda bo‘lgani kabi ro‘zaning ham farz bo‘lishining hikmati bor. Ro‘za insonni tarbiyalashda, uning axloqini go‘zallashuvida katta ahamiyat kasb etadi. Zero, tarbiya mayog‘i bo‘lmish ro‘za tufayli kishi nafaqat jismonan, balki ma’nan va axloqan poklanadi. Ibn Moja o‘zlarining “Sunan” kitoblaridan quyidagi hadisni keltiradilar:

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : لِكُلِّ شَيْءٍ زَكَاةٌ  وَزَكَاةُ الْجَسَدِ الصَّوْمُ

ya’ni: Abu Hurayra r.a.dan rivoyat qilinadi, Rasululloh s.a.v. aytdilar: “Har bir narsaning zakoti bor, jasadning zakoti ro‘zadir”. Ma’lumki, zakotning ma’nosi tozalash demakdir. Demak, ro‘za tufayli kishi jasadini undagi ortiqcha va zararli moddalardan tozalasa, axloqini zararli odat va xulqlardan tozalab oladi. Chunki, a’zolarni gunoh ishlarni qilishdan tiyish ro‘zaning maqbul bo‘lishining asosiy shartlaridandir. Shuning uchun ham Rasululloh s.a.v. hadislarining birida marhamat qildilar:

عن أبي هريرة رضي الله عنه قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم من لم يدع قول الزور والعمل به فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه

(رواه البخاري).

 

ya’ni: Abu Hurayra r.a.dan rivoyat qilinadi, Rasululloh s.a.v. dedilar: “Kim gunoh gapni va gunoh amalni qo‘ymasa taomi va sharobini tark etganiga Alloh muhtoj emas”. (Buxoriy rivoyati).

Demak, ro‘za kishida insoniy fazilatlarni mujassam bo‘lishligi va nomunosib illatlardan qutilishiga ko‘mak beradigan ulug‘ ibodatdir.

 Homidjon Ishmatbekov.

Ramazon-2019
Boshqa maqolalar

Jamoat namozini o‘tkazib yuborganning ta’ziyasi

13.06.2025   3994   2 min.
Jamoat namozini o‘tkazib yuborganning ta’ziyasi

O‘tgan solih zotlar jamoat bilan namoz o‘qiyolmay qolsalar, bir-birlariga ta’ziya izhor qilishar ekan. Shunday zotlardan biri Hotamul Asom aytadi: “Men jamoatga ulgurmay qoldim, shunda menga Abu Is'hoq Buxoriyning bir o‘zi ta’ziya bildirdi. Agarda o‘g‘lim o‘lib qolsa minglab odamlar ta’ziya izhor qilishadi. Buning sababi odamlar nazdida din musibati dunyo musibatlaridan ko‘ra arzimas sanalganidandir”.

Bugungi kunda oramizda qanchalab odamlar jamoat namozlarini o‘tkazib yuboradilar, jiddiy e’tibor qaratmaydilar. Ba’zida ish, g‘am-tashvishlarning ko‘pligini bahona qilamiz, to‘g‘rimi?! Yana ko‘plar tuni bilan uxlamasdan, bomdod namoziga yaqin uxlab qolishlari ham bor gap.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning “Zimis­tonda masjidlar sari odim tashlovchilarga qiyomat kunidagi tamomiy nurning xushxabarini beringlar”[1] deganlarini nahot eshitmagansiz?!

Shayton sizning ustingizdan g‘alabaga erishib, namozda xotirjamligingizni ketkazishiga imkon bermang!

Omir ibn Abdulloh o‘lim to‘shagida yotganlarida azon ovozini eshitib: “Meni qo‘limdan tutinglar”, dedilar. Omir ibn Abdullohga “Axir siz betobsiz-ku”, deyishganida: “Allohning chaqirig‘ini eshitib turib, unga rioya qilmaymanmi”, dedilar. Keyin  u kishini qo‘lidan ushlab turg‘izishdi. Masjidda imom bilan shom namozining bir rakatini o‘qidilar va jon taslim qildilar.

Yana bir misol: Sufyon ibn Uyayna azon aytilishidan ilgari namozga borishga ishtiyoqmand bo‘lganlar va doim: “Namozga azon aytilmagunicha masjidga kelib turmaydigan yomon qul bo‘lma. Chunki yomon qul chaqirmaguningcha kelmaydi”, der edilar.

Oisha roziyallohu anho onamiz aytadilar: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan suhbatlashib o‘tirardik, u zot ham biz bilan gaplashib o‘tirardilar. Bordi-yu, namoz vaqti kirib qolsa, bir-birimizni tanimaganday bo‘lib olardik”[2].

Shukrki, oramizda masjidda birinchi safga joylashish uchun g‘ayrat qiluvchilar ko‘payib bormoqda. Nabiy alayhissalom: “Agarda odamlar azonda va birinchi safda nimalar borligini bilishsa edi, unga erishish uchun qur’a tashlashdan boshqa chora bo‘lmasa, albatta, qur’a tashlagan bo‘lardilar”, deganlar.

 Said ibn Musayyab aytadi: “Men ellik yildan beri biror marta birinchi takbirni o‘tkazib yubormaganman. Ellik yildan buyon namozda birorta kishining boshining orqasiga qaragan emasman”.

 

Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.


[1]  Imom Termiziy va Imom  Abu Dovud rivoyati.
[2]  Mursal hadis. Iroqiyning “Ihyo”ga yozgan taxrijiga qarang (1, 205).