Ramazon oyi musulmonni fazilatli qadriyatlar, ulug‘ xulqlar, go‘zal o‘rnaklar ila tarbiyalaydigan oydir. Shu oydan boshlab musulmon nafsini tiyishga, uni boshqarishga o‘rganishi lozim. Har qanday razil xulqdan, yomon yo‘llardan uzoq bo‘lishi kerak.
Shu bilan musulmon barcha holatda muloyimlik, bag‘rikenglik, kechirimlilik bilan sifatlanib, qo‘pollik va buzuqlikdan tilida ham, ishida ham uzoq bo‘ladi.
Ro‘zada johillik, tortishuv, fisq-fujur va yomonlikdan uzoq bo‘linadi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) aytadilar: “Birontangiz ro‘za tutsa, yomon gaplarni gapirmasin, baqirib-chaqirmasin. Agar birov uni so‘ksa yoki urishsa, “men ro‘zadorman”, desin” (Muttafaqun alayh).
Ro‘zaning musulmonlar uchun tarbiya maktabi ekanini Alloh taolo undan ko‘zlangan eng oliy maqsad taqvoga erishish ekanini bayon qilganidan ham bilib olsak bo‘ladi. Alloh taolo marhamat qiladi: “Ey, imon keltirganlar! Sizlardan oldingi (ummat)larga farz qilingani kabi sizlarga ham ro‘za tutish farz qilindi, shoyad (u sababli) taqvoli bo‘lsangiz” (Baqara, 183).
Taqvoning eng asosiy unsurlaridan biri bu odamlar bilan yaxshi muomalada bo‘lishdir. Odamlardan o‘zini yuqori olish, ularga qo‘pollik qilish, ular bilan yomon muomalada bo‘lish taqvoga xilofdir.
Abu Hurayra (roziyallohu anhu) aytadi: “Nabiy (sollallohu alayhi va sallam)ga “Falonchi ayol kechasi namoz o‘qiydi, kunduzi ro‘za tutadi. Lekin tili yomon, qo‘shnilariga aziyat beradi, surbet”, deyishdi. U zot: “Unda yaxshilik yo‘q, u do‘zaxda”, dedilar. Yana u kishiga: “Falonchi ayol farz namozlarni o‘qiydi, ramazon ro‘zasini tutadi va sadaqa qiladi. Lekin uning boshqa amali yo‘q. Qo‘shnilariga aziyat bermaydi”, deyishdi. U zot: “U jannatda”, dedilar” (Imom Ahmad rivoyati).
Ro‘za bandada taqvo sifatini namoyon qiladi, uning so‘zi, ishi, yurish-turishida, do‘stu dushman, kattayu kichik bilan muomalasida Qur’on xulqlarini aks ettiradi.
Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) aytdilar: “Kim yolg‘on gapirishni, unga amal qilishni tark qilmasa, uning yeyish va ichishdan tiyilishiga Alloh muhtoj emas” (Imom Buxoriy rivoyati).
Ibodatlar, xususan, ro‘za ibodati nafslarimizni go‘zal amallarga, chiroyli xulqlarga o‘rgatadi. Shuning uchun, Nabiy (sollallohu alayhi va sallam) ezgulikni “go‘zal xulqdir” deb ta’riflaganlar. Yana u kishi: “Qiyomat kuni bandaning tarozisida go‘zal xulqdan og‘irroq narsa yo‘qdir”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).
U zotdan “Odamlarni jannatga ko‘proq kiritadigan narsa nima?” deb so‘rashdi. U kishi: “Allohga taqvo qilish va chiroyli xulq”, dedilar (Imom Termiziy rivoyati).
Yana u zot: “Mo‘min go‘zal xulq bilan kunduzi ro‘za tutgan, kechasi ibodat bilan qoim bo‘ladigan kishining darajasiga yetadi”, deganlar. Shunday ekan, bu oy nafslarimizda olijanoblik, chiroyli xulq va xushmuomalalilikni paydo qilsin.
Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ning ushbu ko‘rsatmalari bilan kishilar, jamiyat saodatga erishadi, xotirjamlik topadi. Darhaqiqat, chiroyli xulq jamiyatda xotirjamlik va omonlikning asosidir. Yomon xulq esa, barcha ko‘ngilsizliklar va baxtsizlik sababidir.
Ramazon ana shunday go‘zal xulqlar, saxovat va muruvvat shakllanadigan, kamol topadigan oydir. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bu oyda boshqa oylardagidan-da saxiyroq bo‘lib ketar edilar. Shu bois, bu oyda Alloh taologa yaqin qiladigan yaxshiliklar va toatlarimiz ko‘payib, yurish-turishimiz, so‘zimiz va ishlarimiz ezgulik ila yo‘g‘rilsin.
Jamshid Shodiyev tayyorladi.
Doktor Muhammad Rotib Nobulsiy aytadilar: “Damashqlik ustozim 97 yoshda bo‘lsalarda, tetik, hatto tishlari ham soppa-sog‘, ko‘zlari ravshan edi. Qiziqib buning sababini so‘raganimizda: “Yoshligimizda a’zolarimizni gunohlardan asragandik, qariganimizda Alloh taolo ularning xizmatidan bizni mahrum etmadi”, deb javob berdilar”.
Alloma Tabariy rahimahulloh 70 yoshida ham kemadan quruqlikka sakrab tushardilar. Yoshlar taajjublanib: “Buncha kuch-quvvat qayerdan?” deb so‘rashganda, u zot: “Biz a’zolarimzni yoshligimizda gunohlardan saqlagan edik, qariganimizda esa Alloh taolo ularni biz uchun saqlab qoldi”, dedilar.
Tobe’in Hasan Basriy rahmatullohi alayh yoshlari 90 dan oshgan bo‘lsada dalada ishlardilar. Buni ko‘rgan odamlar: “Yoshligingni qanday saqlab qolding?” deb so‘rashdi. Hasan Basriy rahimahulloh: “Men yoshligimni saqlab qoldim, Alloh esa keksaligimni saqlab qoldi”, dedilar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Ko‘zning zinosi – (nomahramga) qarashdir”, deganlar. Boshqa bir rivoyatda “Ko‘z ham zino qiladi. Ko‘zning zinosi (nomahramga) qarashdir”, deyilgan (Imom Buxoriy rivoyati).
Davron NURMUHAMMAD