Ramazon oyi musulmonni fazilatli qadriyatlar, ulug‘ xulqlar, go‘zal o‘rnaklar ila tarbiyalaydigan oydir. Shu oydan boshlab musulmon nafsini tiyishga, uni boshqarishga o‘rganishi lozim. Har qanday razil xulqdan, yomon yo‘llardan uzoq bo‘lishi kerak.
Shu bilan musulmon barcha holatda muloyimlik, bag‘rikenglik, kechirimlilik bilan sifatlanib, qo‘pollik va buzuqlikdan tilida ham, ishida ham uzoq bo‘ladi.
Ro‘zada johillik, tortishuv, fisq-fujur va yomonlikdan uzoq bo‘linadi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) aytadilar: “Birontangiz ro‘za tutsa, yomon gaplarni gapirmasin, baqirib-chaqirmasin. Agar birov uni so‘ksa yoki urishsa, “men ro‘zadorman”, desin” (Muttafaqun alayh).
Ro‘zaning musulmonlar uchun tarbiya maktabi ekanini Alloh taolo undan ko‘zlangan eng oliy maqsad taqvoga erishish ekanini bayon qilganidan ham bilib olsak bo‘ladi. Alloh taolo marhamat qiladi: “Ey, imon keltirganlar! Sizlardan oldingi (ummat)larga farz qilingani kabi sizlarga ham ro‘za tutish farz qilindi, shoyad (u sababli) taqvoli bo‘lsangiz” (Baqara, 183).
Taqvoning eng asosiy unsurlaridan biri bu odamlar bilan yaxshi muomalada bo‘lishdir. Odamlardan o‘zini yuqori olish, ularga qo‘pollik qilish, ular bilan yomon muomalada bo‘lish taqvoga xilofdir.
Abu Hurayra (roziyallohu anhu) aytadi: “Nabiy (sollallohu alayhi va sallam)ga “Falonchi ayol kechasi namoz o‘qiydi, kunduzi ro‘za tutadi. Lekin tili yomon, qo‘shnilariga aziyat beradi, surbet”, deyishdi. U zot: “Unda yaxshilik yo‘q, u do‘zaxda”, dedilar. Yana u kishiga: “Falonchi ayol farz namozlarni o‘qiydi, ramazon ro‘zasini tutadi va sadaqa qiladi. Lekin uning boshqa amali yo‘q. Qo‘shnilariga aziyat bermaydi”, deyishdi. U zot: “U jannatda”, dedilar” (Imom Ahmad rivoyati).
Ro‘za bandada taqvo sifatini namoyon qiladi, uning so‘zi, ishi, yurish-turishida, do‘stu dushman, kattayu kichik bilan muomalasida Qur’on xulqlarini aks ettiradi.
Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) aytdilar: “Kim yolg‘on gapirishni, unga amal qilishni tark qilmasa, uning yeyish va ichishdan tiyilishiga Alloh muhtoj emas” (Imom Buxoriy rivoyati).
Ibodatlar, xususan, ro‘za ibodati nafslarimizni go‘zal amallarga, chiroyli xulqlarga o‘rgatadi. Shuning uchun, Nabiy (sollallohu alayhi va sallam) ezgulikni “go‘zal xulqdir” deb ta’riflaganlar. Yana u kishi: “Qiyomat kuni bandaning tarozisida go‘zal xulqdan og‘irroq narsa yo‘qdir”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).
U zotdan “Odamlarni jannatga ko‘proq kiritadigan narsa nima?” deb so‘rashdi. U kishi: “Allohga taqvo qilish va chiroyli xulq”, dedilar (Imom Termiziy rivoyati).
Yana u zot: “Mo‘min go‘zal xulq bilan kunduzi ro‘za tutgan, kechasi ibodat bilan qoim bo‘ladigan kishining darajasiga yetadi”, deganlar. Shunday ekan, bu oy nafslarimizda olijanoblik, chiroyli xulq va xushmuomalalilikni paydo qilsin.
Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ning ushbu ko‘rsatmalari bilan kishilar, jamiyat saodatga erishadi, xotirjamlik topadi. Darhaqiqat, chiroyli xulq jamiyatda xotirjamlik va omonlikning asosidir. Yomon xulq esa, barcha ko‘ngilsizliklar va baxtsizlik sababidir.
Ramazon ana shunday go‘zal xulqlar, saxovat va muruvvat shakllanadigan, kamol topadigan oydir. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bu oyda boshqa oylardagidan-da saxiyroq bo‘lib ketar edilar. Shu bois, bu oyda Alloh taologa yaqin qiladigan yaxshiliklar va toatlarimiz ko‘payib, yurish-turishimiz, so‘zimiz va ishlarimiz ezgulik ila yo‘g‘rilsin.
Jamshid Shodiyev tayyorladi.
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
أَلْعِلْمُ فِى الصِّغَرِ كَالنَّقْشِ فِى الْحَجَرِ
Yoshlikda olingan bilim toshga o‘yilgan naqsh kabidir.
Ilm olish uchun eng afzal davr bu insonning yoshlik chog‘idir. Chunki yoshlikda bolaning xotirasi kuchli bo‘ladi. Bu vaqtda olingan ilm bola xotirasida uzoq vaqtgacha saqlanib qoladi. Shuningdek, yoshlikda har xil tashvish va yumushlardan uzoq bo‘lgan bolaning fikri faqat o‘qishda bo‘lib, natijada u ilmni yaxshi o‘zlashtiradi. Katta bo‘lib, ishlari ko‘paygach, fikri bo‘linadi yoki ilm olishga vaqt ajratolmay qoladi.
Afsuski, aksariyat bolalar ayni ilm olish payti kelganda ham o‘yin-kulgi va bekorchi mashg‘ulotlar bilan ovora bo‘lib yuraveradilar. Ota-onalari ham: “Hali farzandimiz yosh, katta bo‘lgach o‘qir”, deya bunga beparvo qaraydilar. Aslida bola taxminan 3-4 yoshlarida xotirasi eng yaxshi ishlaydigan davr bo‘ladi. O‘sha paytdan boshlab, bolani sekin-asta ilmga jalb qilish yaxshi natija beradi.
So‘zimizni dalili sifatida bir misol keltiramiz. Mashhur alloma bobomiz Abu Ali ibn Sino 4 yoshida Qur’oni karimni to‘liq yod olgan. Bundan tashqari, tarix, falsafa, tibbiyot, mantiq va boshqa fanlarni chuqur o‘zlashtirgan. O‘n sakkiz yoshigacha hayotida kerak bo‘ladigan barcha ilmlarni mukammal o‘rganib, mashhur olim, tabib darajasiga ko‘tarilgan. Bundan kelib chiqadiki, ota-onalar farzandlarini yoshlik davridan unumli foydalanib, kerakli ilmlarni egallashlari uchun qulay sharoitlarni ta’minlab berishlari lozim.
مَنْ لَمْ يَتَعَلَّمْ صَغِيرًا لَمْ يَتَقَدَّمْ كَبِيرًا
Kim yoshlik chog‘ida ilm olmasa, katta bo‘lganida yuksalmaydi.
Ushbu maqolni ikki xil ma’noda tushunish mumkin:
1. Kim yoshlik chog‘ini g‘animat bilib, ilm egallamasa, katta bo‘lganida bunga iloj topa olmaydi. Kishining yoshi keksaygan sari uning xotirasi pasayishi ham bor haqiqat.
2. Kim yoshligida ilm olmasa, katta bo‘lganida biron pog‘onaga ko‘tarila olmaydi, insonlar orasida ham eng keyingi o‘rinda turadi, chunki uning ilm-ma’rifati yo‘q. Ilm insonni yuksaltiradi va ravnaq topishiga yordam beradi. (Lekin, o‘rni kelganida shuni ham aytib qo‘yish lozimki, ilm faqat biron martabaga erishish uchungina o‘rganilmaydi).
يُطَيَّبُ القَلْبُ لِلْعِلْمِ كَمَا تُطَيَّبُ الأَرْضُ لِلزِّرَاعَةِ
Yer ekin ekish uchun tozalangani kabi qalb ham ilm uchun tozalanadi.
Ilmning makoni qalbdir. Ma’lumki, ilm ezgulik va nurdir. Kishi ilmni puxta egallash uchun qalbini turli xil ma’naviy illatlar, jumladan kibr, hasad, gina, kudurat, g‘iybat va shu kabilardan tozalashi lozim. Ushbu kamchiliklar bor qalbga ilm yaxshi o‘rnashmaydi, tezda unutiladi yoki biron manfaat keltirmaydi. Shuning uchun ilm olishga kirishayotgan kishi birinchi navbatda qalbini tozalashi, so‘ngra yaxshi niyat bilan ilm tahsliga o‘tishi kerak.
Bola yoshligida xotirasi kuchli, qalbi toza va beg‘ubor bo‘ladi. Bunday paytda olingan ilm har taraflama pishiq va mustahkam bo‘ladi. Demak, ota-onalar bu borada mas’uliyatliroq bo‘lsalar, farzandlarining kamolga yetib, olim bo‘lib, dini va yurtiga foydasiga tegadigan chin inson bo‘lishida hissa qo‘shgan bo‘ladilar.
Odilxon qori Ismoilov