Mintaqa
Mavritaniya Islom Respublikasi Afrikaning shimoli-g'arbidagi davlat. Poytaxti – Nuakshot. Hududi – 1031 ming kvadrat kilometr. Ma'muriy-hududiy bo'linishi – 12 viloyat va Nuakshot avtonom viloyatidan iborat. Aholisi – 3,30 mln. kishi. Davlat tili arabcha.
Mavritaniya – rivojlanayotgan kambag'al davlat. Uning Mavritaniya deb atalishi tasodifiy emas. Aholi o'zlarini o'rta asrlarda Ispaniya musulmonlari bo'lgan mavrlarga aloqador deb biladi. Ularning ajdodlari genotsidni boshdan kechirib, Ispaniyadan Afrikaga qochishga majbur bo'lgan. Afsuski, Pireney yarim orolidagi musulmon davlatining yuksak madaniyatini qochqin bo'lib Afrikaga borgan aholi saqlab qola olmadi, ammo mavritaniyaliklar orasida "Andalus" va "Kordoba" nomlariga bo'lgan muhabbat o'zgacha. Ko'plab qahvaxonalar, sartaroshxonalar va boshqa muassasalar ana shu qadimiy nomlar bilan ataladi.
Aholisi
Mavritaniyaliklar Islomga e'tiqod qiladi va ikki guruhga bo'linadi. Mamlakat janubidagi Senegal daryosi qirg'og'i aholisi (volof, tukuler va soninklar) dehqonchilik bilan shug'ullanadi. Ular mamlakat aholisining beshdan bir foizini tashkil qiladi. Qolgan aholi – chorvador va ko'chmanchilar – cho'l va chala cho'llarning kengliklariga tarqalib ketgan. Etnik kelib chiqishiga ko'ra, ular arab, berber va g'arbiy afrikalik aralash bo'lgan mavrlar va tuareglarga oid. Berberlar shimoliy va shimoli-g'arbiy Afrikada miloddan avvallari ham yashagan. VII-VIII yuzyilliklarda arablar kirib kelganidan so'ng berberlarning ba'zi qabilalari arablar bilan chatishib ketgan. Ularning hammasi Islomga kirgan va arab tilida gaplashishni odat qilgan.
Sof arab tili
Mavritaniyaliklarning lingvistik xususiyati shundaki, ular sof adabiy arab tilida, muqaddas Qur'on tilida gaplashadi. Ularning tilini arab nutqi namunasi deyish mumkin. Ko'plab arab davlatlari aholisi turli shevalarda gaplashadilar. Arablarning og'zaki nutqi adabiy til normalaridan juda uzoqlashib ketgan, lekin bundan mavritanlar mustasno. Ular Payg'ambar sollallohu alayhi va sallam zamonidan o'zlarigacha etib kelgan nutq uslubini saqlab qolishgan va sof adabiy arab tilida muloqot qilishadi.
Dunyodagi eng qadim minoraning ikkinchisi
Mavritaniyadagi xorijlik sayyohlarni tabiiy landshaftlarning go'zalligi, qadimiy tarix va me'morchilik yodgorliklari, mahalliy xalqlarning boy madaniy an'analari o'ziga jalb qiladi. Jumladan, Shingetti jome masjidi XIII-XIV asrlarda Mavritaniyaning Adrar mintaqasidagi Shingetti vohasi shahri asoschilari tomonidan barpo etilgan qadimiy ibodat markazidir. Ushbu qadimiy masjidning minorasi musulmon olamida doimiy foydalaniladigan ikkinchi eng qadimgi minora hisoblanadi. 1970 yillarda masjid YuNYeSKO sa'y-harakatlari bilan qayta tiklangan, ammo shahar va masjidga kuchli cho'llanish jarayoni hamon xavf solib turibdi.
Dini
Mamlakat aholisining 99,6 foizi – musulmon. Bu erda ahli sunnat val jamoatning molikiya mazhabi keng tarqalgan. Islomning kirib kelishi VIII asrda boshlangan. Aholining 0,1 foizi afrikaliklarning an'anaviy e'tiqodlariga (animalizm, fetishizm, totemizm, tabiat kuchlari va boshqalarga) amal qiladi. Nasroniylik XVI-XVII asrlarda tarqala boshladi. Nasroniylarning kichik jamoasining aksari katoliklardir.
Mavritaniya ayni kunlarda kambag'al davlatlar sirasiga kirsa-da, jadallik bilan rivojlanib borayotgan o'lka. Bunda, albatta, mamlakat aholisining o'z diniga mustahkam e'tiqodi, mehnatsevarligi, eng muhimi, ilmga tashnaligi muhim rol' o'ynamoqda.
Damin JUMAQUL tayyorladi.
Bu mavzuda salaflarimizdan kelgan bir qancha ta’sirli rivoyatlar bor. Quyida ularning ayrimlarini keltiraman:
1. Shaqiq Balxiy rahimahulloh aytadi:
"Men xushu’ni Isroil ibn Yunusdan o‘rgandim. Biz uning atrofida edik, u o‘ng tomonida kim bor, chap tomonida kim borligini bilmasdi — oxirat haqida tafakkur qilardi".
2. Yusuf ibn Asbat rahimahulloh aytadi:
"Sufyon ibn Uyayna rahimahulloh menga xufton namozidan so‘ng: "Tahorat idishini (obdasta) bergin", dedi. Unga berdim. U o‘ng qo‘li bilan olib, chap qo‘lini o‘ng qo‘lining ustiga qo‘ydi va tafakkurga cho‘mdi. Men uxlab qoldim, so‘ng saharda turdim — qarasam, idish hali ham qo‘lida. "Tong otdi", dedim. U esa bunday dedi: "Sen idishni bergan paytingdan buyon shu holda oxirat haqida tafakkur qildim".
3. Abdulloh ibn Muborak rahimahullohdan rivoyat:
U Suhayl ibn Adiyni sukunatda, tafakkurda ko‘rib:
"Qaysi nuqtaga yetding?" deb so‘radi.
U: "Sirot ko‘prigidaman", deb javob berdi.
4. Muhammad ibn Vase’ rahimahullohdan rivoyat:
Basralik bir kishi Abu Zarr vafotidan keyin uning xotini Ummu Zarrga borib, uning ibodatini so‘radi. U bunday dedi: "Abu Zarr kun bo‘yi uyning bir chetida tafakkur qilib o‘tirardi".
5. Ummu Dardo (Abu Dardoning xotini) aytadi:
"Abu Dardo roziyallohu anhuning eng afzal ibodati — tafakkur va ibrat olish edi".
6. Sirriy Saqatiy rahimahulloh aytadi:
"Har kuni burnimga qarayman — yuzim qorayganmi, deb. Tanish joyda o‘lishni yoqtirmayman — yer meni qabul qilmay qo‘ysa, sharmanda bo‘lishdan qo‘rqaman".
7. Abu Shurayh rahimahulloh haqida:
Bir kuni u yurib ketayotgan edi, to‘xtab, ko‘ylagini boshiga tashlab, yig‘lashga tushdi.
Uni ko‘rib: "Nima uchun yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U bunday javob berdi: "O‘tgan umrimni, kam amalimni, yaqinlashgan ajalimni tafakkur qildim".
8. Umar ibn Xattob roziyallohu anhu bir kuni yig‘ladi. Sababini so‘rashdi. U bunday dedi: "Dunyo va uning shahvatlari haqida o‘yladim. Ular tugamay turib, achchiq alam bilan almashadi. Agar buning o‘zida ibrat bo‘lmasa ham, aqlli kishi uchun unda pand nasihat bor. Endi o‘z holingizga qarang, ahli oilangiz, yaxshi ko‘rgan kishilaringiz bilan bugun jam bo‘lib turibsiz, ertagachi? Ertaga esa, albatta ulardan ajralish bor".
9. Dovud Toiy rahimahullohning holati:
U to‘lin oy kechasi uyning tomiga chiqdi. Osmonga qarab Osmon va yerning yaratilishi haqida tafakkurga cho‘mdi va yig‘lay boshladi. Shunchalik qattiq ta’sirlandiki, tomdan qo‘shnisining hovlisiga yiqilib tushganini sezmay qoldi. Qo‘shni uni o‘g‘ri deb o‘ylab, qilichiga yopishdi. Ammo kelib qarasa — Dovud ekan. "Qanday qilib tomdan tushib ketding?" - deb so‘radi. Dovud: "Qanday yiqilganimni sezganim yo‘q", deb javob berdi.
10. Sufyon Savriy rahimahulloh haqida:
U do‘stlari bilan o‘tirgan edi, chiroq o‘chib qoldi. Hamma yoqni zulmat qopladi. Keyin chiroqni yoqishdi. Qarasalar, Sufyonning ko‘zlaridan oqayotgan yoshi yuzi yuvyapti. Undan: "Senga nima bo‘ldi, nega yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U: "Shu onda qabr zulmatini esladim…", deb javob berdi.
Xulosa:
Salafi solihlar har bir holatda tafakkur qilganlar — taom yeganda, yurganda, yotganda, hatto suv idishini ushlab turgan paytda ham oxiratni eslab yig‘lardilar. Ular uchun tafakkur — ibodatning qalbi edi.
Homidjon qori ISHMATBЕKOV