بسم الله الرحمن الرحيم
الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على محمد الأمين وآله وصحبه أجمعين وبعد
Namoz - mo‘minning me’roji
Muhtaram jamoat! Bugungi suhbatimiz Islom shariatining besh ustunidan biri bo‘lgan namoz hamda uning dunyo va oxiratimiz uchun ahamiyati haqida bo‘ladi. Ma’lumki, farz namozlar musulmon odamning me’rojidir. U bilan kishi o‘z Parvardigori bilan muloqot qiladi. Namozning qadri qanchalar ulug‘, ahamiyati naqadar buyuk ekanini Qur’oni karim oyatlari, hadisi shariflar va fiqh kitoblarining eng katta qismi aynan namoz haqida so‘z yuritilishidan ham bilib olishimiz mumkin. Alloh taolo Qur’oni karimda 67 marta “namoz” so‘zini anglatuvchi arab tilidagi “as-solat” so‘zini zikr qilib o‘tgan va unga buyurgan. Jumladan Alloh taolo shunday marhamat qiladi:
أَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآَتُوا الزَّكَاةَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ
(سورة النور/ الآية 56)
ya’ni: “(Ey, mo‘minlar!) Namozni barkamol ado etingiz, zakotni beringiz va Payg‘ambarga itoat etingiz, zora (shunda) rahm qilinsangiz” (Nur surasi, 56-oyat).
Qiyomatda eng birinchi so‘raladigan amal namozlar haqida bo‘ladi. Chunki namoz – Islom dinining ustinidir. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam shunday deganlar:
"بُنِيَ الإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَإِقَامِ الصَّلَاةِ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ، وَالحَجِّ، وَصَوْمِ رَمَضَانَ"
(رَوَاهُ الإمامُ الْبُخَارِيُّ وَالإمام مُسْلِمٌ)
ya’ni: “Islom besh narsa ustiga qurilgandir: “Laa ilaha illallohu Muhammadur Rasululloh” kalimasi, namozni ado etish, zakot berish, Baytullohni haj qilish, Ramazon ro‘zasini tutish” (Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyati).
Islom shariatida buyurilgan besh mahal farz namozlarini o‘z vaqtida o‘qilishi lozim. Namoz kalimai shahodatdan keyingi eng ulug‘ farz hisoblanadi. Bu borada Alloh taolo Qur’oni karimda shunday degan:
إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ وَلَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ وَاللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ
ya’ni: “Albatta, namoz fahsh va yomon ishlardan qaytarur. Albatta, Allohning zikri (barcha narsadan) ulug‘dir. Alloh qilayotgan ishlaringizni bilur” (Ankabut surasi, 45-oyat).
Yana bir oyati karimada Alloh taolo shunday degan:
حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ
(سورة البقرة / الآية 238)
ya’ni: “(Besh vaqt farz qilingan) namozlarni, xususan o‘rta namozni saqlangiz (o‘z vaqtida o‘qingiz) va (namozda) Allohga bo‘yin sungan holatda turingiz!” (Baqara surasi, 238-oyat).
Namozni muhofaza qilish – bu doimo o‘z vaqtida ado etish deganidir. “O‘rta namoz” haqida turli fikrlar bor. Ko‘pchilik ulamolar “o‘rta namozdan murod – Asr namozi”, – deganlar. Namoz – Allohga itoatning bosh ramzi bo‘lganidan oyatning oxirida “Allohga toat ila qoim bo‘ling” deyilmoqda.
Alloh taolo:
فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتَابًا مَوْقُوتًا
(سورة النساء / الآية 103)
ya’ni: “Namozni (mukammal) ado etingiz. Zero, namoz mo‘minlarga vaqti tayin etilgan va (farz deb) bitilgandir”, – degan (Niso surasi, 103-oyat).
Ya’ni, namozni muayyan vaqtlarda o‘qish – farz bo‘lib, o‘sha vaqtlaridan kechiktirish mumkin emas.
Muhtaram jamoat! Barcha solih amallarning avvali – namozdir. Shu bois namozni har qanday holatda to‘kis ado etish – har bir musulmonning burchidir. Payg‘ambarimiz alayhissalom betob yotgan Imron ibn Husaynni ziyoratiga borganlarida namozga mahkam bo‘lishga buyurib:
"صَلِّ قَائِمًا، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَقَاعِدًا، فَإِنْ لَمْ تَسْتَطِعْ فَعَلَى جَنْبٍ"
(رواه الإمامُ البخاري)
ya’ni: “Namozni tik turgan holda ado eting. Agar turib o‘qishga quvvatingiz yetmasa, o‘tirib o‘qing. Agar o‘tirib o‘qishga ham madoringiz bo‘lmasa, u holda yonboshlab o‘qing” – deganlar (Imom Buxoriy rivoyati).
Banda o‘z namozi ila o‘ziga omonlik, xotirjamlik va najot tilaydi. Nabiy sallallohu alayhi vasallam:
"قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: افْتَرَضْتُ عَلَى أُمَّتِكَ خَمْسَ صَلَوَاتٍ وَعَهِدْتُ عِنْدِي عَهْدًا أَنَّهُ مَنْ حَافَظَ عَلَيْهِنَّ لِوَقْتِهِنَّ أَدْخَلْتُهُ الْجَنَّةَ ، وَمَنْ لَمْ يُحَافِظْ عَلَيْهِنَّ فَلَا عَهْدَ لَهُ عِنْدِي"
(رواه الإمامُ ابن ماجة).
ya’ni: “Alloh azza va jalla: “Men sizning ummatingizga besh vaqt namozni farz qildim. Men o‘zimga o‘zim, kim ularni muhofaza qilib, o‘z vaqtida o‘qib kelsa, albatta, jannatga kiritaman, deb ahd berdim. Kim ularni muhofaza qilmasa, Mening huzurimda unga ahd yo‘qdir, dedi”, – deb aytganlar (Imom Ibn Moja rivoyat qilgan).
Banda tirikligida bajargan har bir amali Qiyomat kuni birma-bir hisob qilinadi. Namozni vaqtida ado etgan bo‘lsa, oxiratda yutuqqa erishadi, do‘zaxdan xalos bo‘lib, jannatga kiradi. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam shunday marhamat qilganlar:
"إِنَّ أَوَّلَ مَا يُحَاسَبُ بِهِ الْعَبْدُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ مِنْ عَمَلِهِ صَلاَتُهُ فَإِنْ صَلُحَتْ فَقَدْ أَفْلَحَ وَأَنْجَحَ وَإِنْ فَسَدَتْ فَقَدْ خَابَ وَخَسِرَ"...
(رَوَاهُ الإمامُ الدَّارِمِيُّ وَالإمامُ أَحْمَدُ)
ya’ni: “Qiyomat kuni banda amallari ichidan eng birinchi hisob qilinadigani – uning namozidir. Agar (namozi) to‘g‘ri (ado etilgan) bo‘lsa, aniq yutuqqa erishibdi, najot topibdi. Agar (namozi) fosid bo‘lsa, shubhasiz, noumid bo‘libdi, yutqazibdi ...” (Imom Dorimiy, Imom Ahmad rivoyatlari).
Farz namozlarni risoladagidek o‘qigan odamning gunohlari kechiriladi, dilidagi g‘uborlar yuviladi, ruhiy holati yaxshilanadi. Bu haqda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam shunday deganlar:
" أَرَأَيْتُمْ لَوْ أَنَّ نَهَرًا بِبَابِ أَحَدِكُمْ يَغْتَسِلُ فِيهِ كُلَّ يَوْمٍ خَمْسًا مَا تَقُولُ ذَلِكَ يُبْقِي مِنْ دَرَنِهِ قَالُوا: لاَ يُبْقِي مِنْ دَرَنِهِ شَيْئًا قَالَ: فَذَلِكَ مِثْلُ الصَّلَوَاتِ الْخَمْسِ يَمْحُو اللهُ بِهِ الْخَطَايَا "
(رَوَاهُ الإمامُ الْبُخَارِيُّ وَالإمامُ مُسْلِمٌ)
ya’ni: “Birontangiz eshigi oldidan ariq oqib o‘tsa, u o‘sha ariqda bir kunda besh mahal cho‘milsa, un(ing tanasi)da kir qoladimi?” – deb so‘radilar. Shunda sahobalar: “Yo‘q, hech qanday kiri qolmaydi”, deyishdi. U zot: “Besh vaqt namoz ham shunga o‘xshaydi. Alloh u bilan gunohlarni ketkazadi” (Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyatlari).
Muhtaram jamoat! Namoz – mo‘min kishining bu dunyodagi sarmoyasidir. Shunday ekan, har birimiz oila a’zolarimiz va yaqinlarimizni ushbu ulkan ibodatni o‘z vaqtida ado etishlariga targ‘ib qilib, bunda o‘zimiz namuna bo‘laylik. Alloh taolo shunday marhamat qilgan:
وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى
(سورة طه/الآية 132)
ya’ni: “Ahlingizni namoz (o‘qish)ga buyuring va (o‘zingiz ham) unga (namozga) bardoshli bo‘ling! Sizdan rizq so‘ramaymiz, (aksincha), Biz sizga rizq berurmiz. Oqibat (yaxshiligi) taqvo (ahli)gadir” (Toho surasi, 132-oyat).
Ayniqsa, har birimiz imkon qadar namozlarimizni masjidlarda jamoat bilan ado etishga odatlansak, nur ustiga a’lo nur bo‘ladi. Bu haqda Payg‘ambar sallallohu alayhi vasallam deganlar:
" صَلَاةُ اَلْجَمَاعَةِ أَفْضَلُ مِنْ صَلَاةِ اَلْفَذِّ بِسَبْعٍ وَعِشْرِينَ دَرَجَةً "
(مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ)
ya’ni: “Jamoat namozi yolg‘iz (o‘qigan)ning namozidan yigirma yetti daraja afzaldir” (Muttafaqun alayh).
Ulamoi kiromlarimiz barcha savobli ishlarda bo‘lgani kabi, bu borada ham bizga go‘zal namuna bo‘lganlar. Namozlarni jamoat bilan ado etishga, ayniqsa, unda birinchi takbirga yetishib, ulkan ajrlarga erishishga odatlanganlar.
Tobeinlarning sayyidi Said ibn Musayyib rahimahulloh: “Ellik yildirki jamoat namozidagi birinchi takbirni o‘tkazib yubormadim”, – deganlar (“Hilyatul avliyo”).
Vaki’ ibn Jarroh rahimahulloh sahobalar va tobeinlarning jamoat namozidagi birinchi takbirga haris ekanlarini ko‘p eslab, kishilarni ulardan o‘rnak olishga undar edi. Ko‘pincha: “Kim jamoat namozidagi birinchi takbirga yetishmasa, uning xayrli ishi rivoj topmaydi”, – der edi. Bir kuni ustozi Sulaymon ibn Mehron A’mash haqida so‘zlab shunday degan: “A’mash yetmish yildirki jamoat namozidagi birinchi takbirni o‘tkazib yubormagan edi. Men u bilan ikki yil birga bo‘ldim va biror marta jamoatga kech qolib, biror rakat qazo qilganini ko‘rmadim” (“Tarixi Bag‘dod”).
Tobeinlardan yana biri Ibn Jabr rahimahulloh aytadi: “Sahobalardan biri namozni jamoat bilan o‘qiganu, birinchi takbirga yetib kela olmagan o‘g‘liga nasihat qilib, shunday degan edi: “Jamoat namozida birinchi takbirni o‘tkazib yubormaganingda edi, yuzta “qora ko‘z” (zotdor) tuyadan yaxshi bo‘lar edi” (“Musannaf”).
Xulosa qilib aytganda, musulmon kishining imonini oziqlantirib, kuch berib, yangilab turadigan narsa – namozdir.
ilova: Sha’bon oyi va undagi “Baroat” kechasining fazilati
Sha’bon oyi Ramazon oyiga ruhan va jismonan tayyorgarlik ko‘rish mavsumi bo‘lib, fazilatlarga boy bo‘lgan qamariy oy hisoblanadi. Bu oyda odatdagidan ko‘proq nafl ro‘za tutish, Qur’on tilovat qilish va tungi ibodatlarga mashg‘ul bo‘lishga targ‘ib qilingan. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam ushbu oyda ko‘p ro‘za tutar edilar. U Zotdan buning sababi so‘ralganida: “Bu (Sha’bon) shunday oyki, unda amallar Parvardigorga ko‘tarilur. Men ham amalim ko‘tarilayotganda ro‘zador bo‘lishni yaxshi ko‘raman”, – deb javob berganlar (Imom Nasoiy rivoyati).
Sha’bon oyining o‘n to‘rtinchidan o‘n beshinchiga o‘tar kechasi “Baroat” kechasi deb nomlanadi. Ushbu tunda ko‘plab fazilatlarga ega ekani borasida ko‘plab rivoyatlar bor. Jumladan Oisha onamiz raziyallohu anho rivoyat qilgan hadisda Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam: “Albatta, Alloh Sha’bonning yarmidagi kechada dunyo osmoniga tushadi va Kalb (qabilasi)ning qo‘ylari juni adadidan ko‘proq kishini mag‘firat qiladi”, deganlar (Imom Termiziy, Imom Ibn Moja va Imom Ahmad rivoyat qilgan).
Shuning uchun barcha fuqaholarimiz Baroat kechasini ibodat bilan bedor o‘tkazishni mustahab deyishgan. Shuni ham alohida ta’kidlab o‘tish lozimki, ba’zilar tomonidan Baroat kechasida yuz rakatli namoz o‘qishlishi, unda “Ixlos” surasini muayyan adadda o‘qilishi kerakligi haqidagi gap-so‘zlar asossiz ekanini ulamolarimiz ta’kidlashgan. Jumladan, Mulla Ali Qori rahimahulloh bu mavzuga to‘xtalib shunday deganlar:
“Bilginki, Sha’bon oyining yarmida yuz rakatli namozni har bir rakatida “Ixlos” surasini o‘n martadan o‘qib, ado etilishi, uning fazilati ko‘p ekani borasidagi rivoyatlar mavzu – to‘qima hadislardir” (“Mirqotul mafotih”).
Demak, bundan ma’lum bo‘ladiki, Baroat kechasi uchun biror xos ibodat tayin qilinmagan. Kimning kuchi va imkoni qaysi ibodatni ado etishga yetsa, o‘shani amalga oshiraveradi. Ayniqsa, istig‘for, tasbih, tahlil aytib, zikr qilish, durudu salovotlar aytish, Qur’oni karim tilovati yoki uni eshitish, hadis kitoblar mutolaa qilish maqsadga muvofiq. Shu bilan bir qatorda umumiy nafl va qazo namozlarini o‘qish, Alloh taologa duolar qilib, hojatlarini so‘rashi ulkan ajrlarga sazovor qiladi.
Alloh taolo barchalarimizni namozni mukammal ado etadigan bandalari qatorida aylab, O‘zi rozi bo‘ladigan ishlarga muvaffaq aylasin! Omin!
Muhtaram imom-domla! Kelgusi juma ma’ruzasi “AMALLARDA IXLOSNING AHAMIYATI” mavzusida bo‘ladi. Jamoatga e’lon qilishingizni so‘raymiz.
“Arafot” so‘zi lug‘atda – “bilish, tanish” ma’nolarini bildiradi.
Makka shahridan 20 km, Minodan 10 km, Muzdalifadan esa 6 km, Namira masjididan 1,5 km uzoqlikda joylashgan. Uzunligi 11-12 km va kengligi 6,5 km bo‘lgan vodiy. U qattiq katta toshlardan iborat. Janubiy tomonda 168 ta zinasi mavjud.
Ma’lumotlarga ko‘ra, Odam Ato bilan Havvo onamiz jannatdan chiqarib yuborilganlaridan keyin bir-birlari bilan shu yerda uchrashganlar, deyiladi.
Boshqa bir rivoyatda Jabroil alayhissalom Ibrohim alayhissalomga ushbu makonda haj amallarini o‘rgatib: “Arofta?” (“O‘rgandingizmi?”) deganlarida, Ibrohim alayhissalom: “Ha”, deganlar. Shundan keyin Arafot deb nomlanib qolgan.
Arofat tepaligida bir baland joy borki, u yerni “jabalul rohma”, ya’ni “rahmat tog‘i” deyiladi. Arafa kuni hojilarga yog‘iladigan behisob rahmat va barakalar sababli “rahmat tog‘i” deb nomlanadi. Ushbu tog‘ Ilol, Nobit hamda Quriyn deb ham ataladi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam vafotlaridan 93 kun oldin, hijratning 10 yili Madinadan hajga kelib, arafa kuni shu tepalikka chiqqanlar va oq tuyalarini cho‘ktirib, uning ustida turib “Vidolashuv va’z”ini aytganlar. Bu joy uzoqdan ko‘rinib turishligi uchun ustun shaklida ko‘tarilib, oqqa bo‘yab qo‘yilgan.
Arafotda hajning asosiy arkoni ado etiladi. Arafa kuni bomdod namozi o‘qilgandan so‘ng Minodan Arafotga qarab yo‘lga tushiladi. Zilhijja oyining 9-kuni, ya’ni arafa kuni hojilar shu tepalikka chiqib, to quyosh botgunga qadar ibodat bilan mashg‘ul bo‘ladilar. Arafotda ma’lum muddat turmagan kishining haji haj hisoblanmaydi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Haj Arafotdir”, deganlar (Imom Termiziy va Nasoiy rivoyati).
Arafotga chiqishdan oldin g‘usl qilib olinsa yaxshi bo‘ladi.
Arafotga chiqishda va u yerda turganda doim takbir, tahlil, hamd va talbiya (“labbayka”) aytiladi. Arafotda duolar ijobat bo‘ladi. Shuning uchun hojilar ko‘proq duoda, zikrda, tilovatda, iltijoda, chin dildan tazarruda bo‘lishga intilishlari lozim.
Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Duolarning yaxshisi – Arafot kungi duodir”, deganlar (Imom Termiziy rivoyati).
Arafotda quyidagi oyat nozil bo‘lgan: “Bugun Men sizlar uchun diningizni komil qildim, Men sizlarga ne’matimni to‘kis qilib berdim va sizlar uchun Islomni din qilib tanladim” (Moida surasi, 3-oyat).
Arafotda va Rahmat tog‘ida quyidagi duolarni o‘qish tavsiya etiladi:
“Subhanallohi va bihamdihi. Subhanallohil ’aziym”.
“Laa ilaha illa anta. Subhanaka inni kuntu minaz-zolimiyn”.
“Laa havla va laa quvvata illa billahil ’aliyil ’aziym”.
“Robbana atina fid-dunya hasanatan va fil axiroti hasanatan va qina ’azaban-nar”.
“Allohumma aslih li diniyallaziy huva ’ismati amri va aslih li dunyayallati fiha ma’ashiy va aslih liy axirotiyallati fiha ma’adiy, vaj’alil hayata ziyadatalli min kulli xoyrin, vaja’lil mavta rohatalli min kulli sharrin”.
“A’uzu billahi min jahdil balai va darkish-shaqoi va su’il qazoi va shatamatil a’dai”.
Arafotda peshin va asr namozlari bir azon va ikki iqomat bilan qo‘shib qasr qilib o‘qiladi. Hajning amiri xutba o‘qiydi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Arafa kuni, Alloh bandalarni do‘zaxdan ko‘p ozod qilganchalik boshqa biror kun yo‘q!” (Imom Muslim rivoyati).
Boshqa hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: “Alloh huzurida Arafot kunidan yaxshiroq kun yo‘q. Alloh taolo dunyo osmoniga (farishtalarga maqtanib) yer ahli bilan faxrlanib aytadi: “Mening chang bosgan bandalarimga qarang! Mening rahmatimdan umidvor bo‘lib, barcha joylardan keldilar. Vaholanki, ular mening azobimni ko‘rmaganlar. Alloh taolo biror kunda Arafa kunidek bandani do‘zaxdan ozod qiladigan kun yo‘q, deydi”.
Alloh taolo hajingizni mabrur, sa’yingizni mashkur va gunohingizni mag‘fur qilsin!
Davron NURMUHAMMAD