8 aprel kuni O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi,muftiy Usmonxon Alimov hazratlari yong‘indan jabr ko‘rgan sakkizta xonadon ahllaridan xabar oldilar.
Joriy yilning 18 mart kuni poytaxtning Shayxontohur tumani “Oqlon” mahallasidagi “Ko‘kcha Darboza”, “Fuzuliy” va “Omon Muxtorov” ko‘chalarida joylashgan sakkizta xonadonda kuchli yong‘in bo‘lib, uylarning hammasi barcha jihozlari bilan yonib ketgan va 65 kishi boshpanasiz qolgan edi. Shukrki, yong‘in xavfsizligi xodimlarining tezkorligi va mahalla ahlining uyushqoqligi tufayli hech kim jarohat-lanmadi.
Muftiy hazratlari aziyat chekkanlarga tasalli berib, ko‘ngillarini ko‘taradigan gaplarni aytib, bunday talofatda qilgan sabrlari ajru savoblarga noil bo‘lishini so‘zlab berdilar. Shuningdek, ushbu xonadonlarga mahalla ahli astoydil yordam ko‘rsatayotgani, yong‘in bo‘lgan xonadonlarni qayta qurish ishlari hashar yo‘li bilan barpo etilayotganiga e’tibor qaratdilar va ana shunday og‘ir damlarda mahalla ahlining ittifoqligi juda katta oliy fazilat ekanini ta’kidladilar.
Mo‘minlarning bir-birlariga mehribonligiga misol qilib, Saodat asrida Makkadan Madinaga hazrati Payg‘ambarimiz sollalohu alayhi va sallam bilan birga ko‘chib borgan mo‘min-musulmonlarga mahalliy aholi o‘zlarining uylaridan joy berganlari, o‘zlarining eng yaxshi ko‘rgan narsalarini in’om etganlarini aytib berdilar.
Darhaqiqat, har bir banda hayoti davomida turli qiyinchilik va musibatlarga duch keladi. Zotan, bu hayotning o‘zi imtihon dunyosidir. Bu haqda Qur’oni karimda bunday xabar qilinadi: “Sizlarni biroz xavf-xatar, ochlik (azobi) bilan, molu jon va mevalar(hosili)ni kamaytirish yo‘li bilan sinagaymiz” (Baqara, 155).
Musibatlar sabab qilinib bandaning imoni sinaladi. Mol-mulkning kasodga uchrashi, bemor bo‘lish yoki ishdagi muvaffaqiyatsizlik kabilarning barchasi sinovdir. Banda gohida yaxshilik bilan, ba’zida qiyinchilik bilan sinaladi. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi, Nabiy sollallohu alayhi va sallam: “Musulmonga qay bir musibat: charchashmi, bemorlikmi, tashvishmi, xafachilikmi, ozormi, g‘am-g‘ussami, hattoki, tikan kirishmi yetadigan bo‘lsa, albatta, Alloh ular ila uning xatolarini kafforat qilur”, dedilar” (Imom Buxoriy rivoyati).
Suhbatda mahalla ahli yong‘in sodir bo‘lgan kuniyoq oqsoqol Baxtiyor Karimov boshchiligida shtab tuzilgani, barcha zaruriy yordam va tashkiliy ishlar ushbu shtab orqali amalga oshirilayotganini bildirdi.
Shuningdek, “Oqlon” jome masjidi imom-xatibi Sobir qori Rustamov tashabbusi bilan saxovatpesha insonlar uzluksiz ravishda xayriya qilib turganlarini aytdilar.
Bundan mamnun bo‘lgan muftiy hazratlari imom-xatiblarni bunday savobli ishlarga har doim kamarbasta bo‘lishga chaqirib, ziyoratga o‘zlariga hamrohlik qilib borgan Diniy idoraning Masjidlar bo‘limi mudiri Muhammadnazar Qayumov, Toshkent shahar bosh imom-xatibi Rahimberdi Rahmonov va Shayxontohur tumani “Xo‘ja Alambardor” jome masjidi imom-xatibi Odilxon qori Yunusxon o‘g‘li kabi taniqli imom-xatiblarga shunday damlarda yanada g‘ayrat ko‘rsatish haqiqiy din peshvosining ishi ekanini ta’kidladilar. Shuning bilan birga, xonadon sohiblarining yonib ketgan kitoblari, xususan, Qur’oni karim va boshqa diniy-ma’rifiy adabiyotlarning o‘rnini to‘ldirishni tayinladilar.
So‘ngra “Oqlon” jome masjidida peshin namozini mahalla jamoasi bilan birga ado etdilar. Namozdan so‘ng masjid qavmi bilan suhbatlashayotib, jumladan, bunday dedilar.
Hazrati Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallamning: “Musulmon musulmonning birodaridir. Kim o‘z birodarining hojatini chiqarsa, Alloh uning hojatini chiqaradi. Kim bir musulmonni g‘amdan forig‘ qilsa, Alloh undan qiyomat kunining g‘amlaridan bir g‘amni forig‘ qiladi”, degan hadisi shariflariga ergashgan mahalla ahli bir yoqadan bosh chiqarib, yoru birodarlarining boshiga tushgan tashvishga sherik bo‘lib, o‘zlarining katta yordamlarini berayotganliklari bizni juda ham xursand qildi. Bu ayni mo‘minlik sifatidir.
Qad rostlayotgan xonadonlar birining poydevoriga muftiy hazratlari va mo‘ysafid otaxonlar birinchi g‘ishtni qo‘yib, eng ezgu duolarni qildilar.
Tez orada ushbu xonadonlar bitadi, yangi uylarda to‘yu tantanalar o‘tkazamiz, insho Alloh.
Muftiy hazratlarining ko‘ngil so‘rab kelganidan sevingan mahalla ahli va xonadon egalari shunday og‘irdamlarda qimmatli vaqtlarini sarflab tashrif buyurganlari va ko‘ngillarini ko‘targanlari uchun minnatdor-lik bildirdilar.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Bu kashfiyotlarga sabab bo‘lgan shart-sharoitlar uchta asosiy banddan iborat:
1. Yevropa mamlakatlari Sharq bilan savdo-sotiq qilishda duch kelgan qiyinchiliklar.
2. Pul metali sifatida oltin tanqisligi.
Yevropaning iqtisodiy taraqqiyoti tobora ko‘proq pul talab qilar edi. Bu taraqqiyotning asosiy yo‘nalishi tovar xo‘jaligining, savdo-sotiqning o‘sishi edi. Buyuk geografik kashfiyotlarga sabab bo‘lgan yana bir muhim omil ham shunga bog‘liq: Yevropada shakllanib borayotgan kuchli absolyutist (mutlaq) monarxiyalarga dabdabali saroylar, yollangan armiyani ta’minlash uchun ulkan mablag‘lar kerak bo‘layotgan edi. Ana shu davlatlar yirik dengiz ekspeditsiyalarini tashkil etishi mumkin edi. Bundan tashqari, yakka shaxslarning bu qadar xarajatlarga imkoni yo‘q edi. Shuning uchun bu kashfiyotlarda feodal tarqoq mamlakatlar emas, aynan markazlashgan davlatlar (Ispaniya, Portugaliya, Angliya) asosiy o‘rin tutgani tasodif emas. Biroq, bunday ekspeditsiyalar uchun savdogarlar ham mablag‘ ajratar edi. Shuningdek, katolik cherkovi ham qo‘shimcha yerlar, katta daromadlar va yangi qavmlarga ega bo‘lish istagida bunday istilolarga «oq fotiha» berar edi.
Bunday davr uchun muqarrar bo‘lgan feodal mulklarning parchalanish jarayoni Yevropa mamlakatlarida har qanday yo‘l bilan uzoq qit’alarda boylik va yerlarni qo‘lga kiritishga intiluvchi ko‘plab avantyuristlarning paydo bo‘lishiga olib keldi. Bular qaramlik va qashshoqlikdan qutulishni orzu qilib yurgan zodagonlar va dehqonlar edi.
3. Fan-texnikaning, ayniqsa kemasozlik va dengiz navigatsiyasining rivojlanishi. XV asrda yangicha tuzilishga ega bo‘lgan kemalar – karavellalar paydo bo‘ldi. Uning to‘shi (kil, pushtak) bor bo‘lib, yelkanlar bilan shunday jihozlangan ediki, yonboshdan esgan shamolda ham yura olara edi. Shuningdek, o‘sha davrga kelib kompasdan tashqari astrolyabiyalar, ya’ni kenglikni aniqlovchi asboblar hamda anchagina ishonchli xaritalar – portolanlar ham paydo bo‘lgan.
Buyuk geografik kashfiyotlar oxir-oqibatda mustamlaka tizimining vujudga kelishiga olib keldi. Agar XVI asrda Yevropada kapitalizm rivojlana boshlagan bo‘lsa, agar Yerovpa iqtisodiy jihatdan boshqa qit’alarning xalqlaridan o‘zib ketgan bo‘lsa, bunga mustamlakalarning talon-taroj qilinishi va ayovsiz ekspluatatsiya qilinishi ham sabab bo‘lgan.
Mustamlakalar darhol kapitalistik usullar bilan ekspluatatsiya qilina boshlamagan, ular darhol xom ashyo manbaiga va yangi bozorlarga aylanmagan. Avval ular obdon talon-taroj qilingan, birlamchi kapital (sarmoya) to‘plash manbai bo‘lib xizmat qilgan. Ispaniya va Portugaliya mustamlakalarni feodal usullar bilan ekspluatatsiya qilgan birinchi mustamlakachi davlatlar bo‘lishgan.
Bu yerlarda zodagonlarga odatdagi qishloq xo‘jalik mahsulotlari emas, balki oltin, kumush yoki hech bo‘lmaganda Yevropada qimmat baholarga sotish mumkin bo‘lgan anvoyi mevalar kerak edi. Ular hindularni oltin va kumush konlarda ishlashga majburlashar, bo‘ysunmaganlarni butun-butun qishloqlari bilan yo‘q qilib yuborishar edi. Guvohlarning aytishicha, konlar atrofida chirib yotgan yuzlab murdalarning badbo‘y hidi anqib yotar edi. Shakarqamish va qahva plantatsiyalarida ham yerlik aholi ana shunday usullarda ekspluatatsiya qilinar edi.
Yerlik aholi bunday og‘ir mehnatga bardosh bera olmay, yoppasiga qirilib bitar edi. Ispanlar Espanola (Gaiti) orolida ilk bor paydo bo‘lgan paytda u yerda millionga yaqin aholi yashar edi, biroq XVI asrning o‘rtalariga kelib ular bitta qo‘ymay qirib tashlandi. Ispanlarning o‘zi ham XVI asrning birinchi yarmida amerikalik hindularni qirib tashladik, deb hisoblashar edi.
Biroq, ispanlar ishchi kuchini yo‘q qilib, o‘z mustamlakasining xo‘jalik asosiga putur yetkazishdi. Yetishmayotgan ishchi kuchini to‘ldirish maqsadida Amerikaga afrikalik qoratanlilarni olib kelishga to‘g‘ri keldi. Shunday qilib, mustamlakalar paydo bo‘lishi bilan quldorlik qayta tiklandi.
Ispanlar tomonidan Amerika yerlarining mustamlaka qilinishi konlarga, shakarqamish va tamaki plantatsiyalariga haydab kelingan son-sanoqsiz yerlik aholini majburlab ishlatish yo‘li bilan, bo‘ysunmaganlarni ommaviy qirg‘in qilish yo‘li bilan amalga oshirildi (Yamayka orolida XVI asrning birinchi yarmida 50 mingdan ortiq yerlik aholi halok bo‘lgan, Peru va Chilida esa XVI asrning ikkinchi yarmida hindularning soni besh baravar kamayib ketgan), oqibatda bir necha o‘n yildan so‘ng ishchi kuchi keskin kamayib ketdi. Mustamlakachilar Afrikadan qullar olib kela boshlashdi. Jismonan chidamliroq bo‘lgan qoratanlik afrikaliklar ispan mustamlakalaridagi asosiy ishchi kuchiga aylandi.
Qul savdosi serdaromad ish chiqib qoldi: Afrikada qabila boshliqlarini ichirib, suv tekin taqinchoqlar bilan aldab, qullarni juda arzonga sotib olish va Amerikada ularni 20-30 baravar qimmatga sotish mumkin edi. Ba’zan qullar umuman sotib olinmas, balki ularni kuch ishlatib, tutib olib, kemaga yuklashar va Amerikaga olib ketishar edi. Ispan mustamlakalariga har yili 6-8 ming qoratanli qullar olib kelinar edi. (Manba: allbest.ru).
(Bu ishlarning barchasi Yevropa uyg‘onishining gumanizm – insonparvarlik shiori ostida amalga oshirilganmi?)
Yevropada dinga bo‘lgan munosabatda ham keyinroq o‘zgarish yuz berdi. Bir guruh dinsiz bo‘lib ketdi. Bir guruh dinni cherkovga qamab olib, bu har kimsaning o‘z ishi deyish bilan kifoyalandi. Ammo Darvinning asl shogirdlari dinni Karl Marks boshchiligida xalq uchun afyun deb e’lon qildilar va uni batamom yo‘q qilib yuborishga bel bog‘ladilar. Karl Marksning xayolini Lenin va uning safdoshlari Rossiyada va unga qaram bo‘lgan diyorlarda hayotga tatbiq qildilar. Lenin tuzgan davlat dunyo tarixida kufrni o‘ziga shior qilib olgan birinchi davlat bo‘ldi. Ular dunyoning o‘zlariga qaram bo‘lgan barcha yurtlarida «ilmiy ateizm» asosida dinga va dindorlarga qarshi qatag‘on o‘tkazdilar. Son-sanoqsiz ibodatxonalar yer bilan yakson qilindi. Diniy xodimlar va ulamolar qatl qilindi, qamaldi va surgun qilindi. Diniy kitoblar va dinga bog‘liq madaniyat durdonalarni olovga yoqildi. Ilmiy ateizm ta’limotlari dunyodagi yagona to‘g‘ri e’tiqod sifatida barchaga majburiy ravishda talqin qilindi.
«Olam va odam, din va ilm» kitobi asosida tayyorlandi