Alloh taolo insonga ato etgan katta ne’matlardan biri – farzand ne’matidir. har bir ne’matning shukri vojib bo‘lganidek, bu farzand ne’matining ham shukri vojibdir. Bu ne’matning shukri – Alloh taologa til bilan shukr qilish va o‘sha farzandni solih, barkamol inson etib tarbiya qilishdir.
Hammamiz erta tongdan ishga, o‘qishga yo‘l olamiz. Kechqurun ishdan charchab kelamiz. Ovqatlanamiz, dam olamiz. Kunimiz shu tarzda o‘tadi. Afsuski, farzandimizning o‘qishi, ahvoli bilan qiziqmaymiz yoki qiziqishga vaqtimiz yetmaydi. Ba’zan bu narsa esimizga ham kelmaydi. Ammo qiyomat kuni o‘zimiz uchun ham, farzandlarimiz, qo‘l ostidagilarimiz uchun ham javob berishimizni unutmaylik!
وَعَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «كُلُّكُمْ رَاعٍ، وَكُلُّكُمْ مَسْؤُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ: الإِمَامُ رَاعٍ وَمَسْؤُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَالرَّجُلُ رَاعٍ فِي أَهْلِهِ وَمَسْؤُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَالْمَرْأَةُ رَاعِيَةٌ فِي بَيْتِ زَوجِهَا وَمَسْؤُولَةًّ عَنْ رَعِيَّتِهَا، وَالخَادِمُ رَاعٍ فِي مَالِ سَيِّدِهِ وَمَسْؤُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ، وَكُلُّكُمْ رَاعٍ وَمَسْؤُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ»
مُتَّفَقٌ عَلَيهِ
Ibn Umar roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning «Har biringiz mutasaddidir va har biringiz qo‘l ostidagilari uchun mas’uldir. Imom mutasaddidir va qo‘l ostidagilari uchun mas’uldir. Erkak o‘z oilasida mutasaddidir va qo‘l ostidagilari uchun mas’uldir. Ayol erining uyida mutasaddidir va qo‘l ostidagilari uchun mas’uldir. Xodim o‘z xojasining mol-mulkida mutasaddidir va qo‘l ostidagilari uchun mas’uldir. Har biringiz mutasaddidir va har biringiz qo‘l ostidagilari uchun mas’uldir», deyayotganlarini eshitdim». Muttafaqun alayh.
Ushbu muborak hadisga ko‘ra, har bir inson bu dunyoda ham, oxiratda ham qo‘l ostidagilari uchun mas’uldir.
Bolamiz bugun maktabdan yangi bir vazifa bilan uyga keldi. Rosa urinyaptiyu ammo o‘sha vazifani bajarishga qiynalyapti. Oxiri bizning oldimizga kelib, “Dadajon, mana shu misolning javobini yecholmayapman. Qarashib yuboring, o‘rgatib qo‘ying” deydi.
Shunda biz nima deymiz?
“Bor, onangga ayt, men charchaganman, boshimni qotirma” deymiz. Ammo televizor ko‘rishga, serial va kinolarni tomosha qilishga charchamaymiz, boshimiz qotmaydi. Ammo o‘zimizning muhim vazifamiz va mas’uliyatimiz bo‘lgan farzandimizning tarbiyasiga, o‘qishiga beparvomiz.
“Dadajon, bugun maktabda ota-onalar majlisi bo‘lar ekan. Iltimos, borib keling” desa, “Nimalar deyapsan?! Qanaqa majlis?! Majlis-pajlisga vaqtim yo‘q. Ana, onang borib kelsin!” deymiz.
Shu kabi majlislarga borib, bolamizning o‘qituvchilari, murabbiylari bilan gaplashib, ulardan bolamiz qanday o‘qiyotgani, nimalarni o‘zlashtirayotgani, nimalarda oqsayotgani, qanday yordam kerakligi haqida so‘rash esimizga ham kelmaydi. Axir bolamizning nima o‘qiyotgani, qanday o‘zlashtirayotgani biz uchun qiziqmasmi?! Shunchaki hamma qatori maktabga borib kelsa bo‘ldimi?! Kelajakda qanday inson bo‘lishining bizga qizig‘i yo‘qmi?!
Ba’zi otalar borki, har kuni farzandlarining bugun nima dars o‘tganini, nimalarni o‘rganganini so‘raydi. Ularni qiynagan masalada yordamlashadi. Doim ularning tarbiyasi, o‘qishini nazorat qilib borishadi.
O‘g‘illarimiz kimlar bilan do‘st bo‘lyapti, kimlar bilan nimalarni gaplashyapti, yomon odatlarga, ichish, chekish kabi illatlarga o‘rganmayaptimi, telefonida nimalarni saqlab, qanday videorolik va fotolarni ko‘rib yuribdi, mana bularni nazorat qilish, so‘rab-surishtirish, doim shu narsalarga qiziqib, mas’uliyatni his qilishimiz bizning eng muhim vazifalarimizdandir.
Ertaga o‘g‘limiz yoki qizimiz biror nojo‘ya ish qilsa, “Nega o‘g‘lim bunday qildi ekan?”, “Nima uchun qizim bunday bo‘lib o‘sdi ekan?” deya zorlanamiz. Vaholanki, bir paytlari yomon o‘rtoqlari va axloqsiz dugonalari bilan yurganini bilib tursak ham indamadik yoki bu haqida surishtirmadik. Endi boshimizni changallab o‘tiribmiz.
Azizlar, farzand bizga berilgan ne’mat bo‘lishi bilan birga omonat ham ekanini esimizdan chiqarmaylik! Farzandining tarbiyasi, o‘qishi, yurish-turishi haqida qiziqmagan ota-ona ushbu omonatga xiyonat qilgan hisoblanadi. Xiyonat esa hadislarda munofiqlikning alomatlaridan biri deyilgan.
Alloh taolo barchamizni farzandlarni tarbiya qilishda mas’uliyatli va jonkuyar ota-onalar bo‘lishimizni, ular bu dunyoda bizga ko‘z quvonchi bo‘lishini va oxiratda boshimizga izzat tojini, egnimizga karomat sarposini kiydirishini nasib etsin, omin!
Nozimjon Iminjonov tayyorladi
Bu mavzuda salaflarimizdan kelgan bir qancha ta’sirli rivoyatlar bor. Quyida ularning ayrimlarini keltiraman:
1. Shaqiq Balxiy rahimahulloh aytadi:
"Men xushu’ni Isroil ibn Yunusdan o‘rgandim. Biz uning atrofida edik, u o‘ng tomonida kim bor, chap tomonida kim borligini bilmasdi — oxirat haqida tafakkur qilardi".
2. Yusuf ibn Asbat rahimahulloh aytadi:
"Sufyon ibn Uyayna rahimahulloh menga xufton namozidan so‘ng: "Tahorat idishini (obdasta) bergin", dedi. Unga berdim. U o‘ng qo‘li bilan olib, chap qo‘lini o‘ng qo‘lining ustiga qo‘ydi va tafakkurga cho‘mdi. Men uxlab qoldim, so‘ng saharda turdim — qarasam, idish hali ham qo‘lida. "Tong otdi", dedim. U esa bunday dedi: "Sen idishni bergan paytingdan buyon shu holda oxirat haqida tafakkur qildim".
3. Abdulloh ibn Muborak rahimahullohdan rivoyat:
U Suhayl ibn Adiyni sukunatda, tafakkurda ko‘rib:
"Qaysi nuqtaga yetding?" deb so‘radi.
U: "Sirot ko‘prigidaman", deb javob berdi.
4. Muhammad ibn Vase’ rahimahullohdan rivoyat:
Basralik bir kishi Abu Zarr vafotidan keyin uning xotini Ummu Zarrga borib, uning ibodatini so‘radi. U bunday dedi: "Abu Zarr kun bo‘yi uyning bir chetida tafakkur qilib o‘tirardi".
5. Ummu Dardo (Abu Dardoning xotini) aytadi:
"Abu Dardo roziyallohu anhuning eng afzal ibodati — tafakkur va ibrat olish edi".
6. Sirriy Saqatiy rahimahulloh aytadi:
"Har kuni burnimga qarayman — yuzim qorayganmi, deb. Tanish joyda o‘lishni yoqtirmayman — yer meni qabul qilmay qo‘ysa, sharmanda bo‘lishdan qo‘rqaman".
7. Abu Shurayh rahimahulloh haqida:
Bir kuni u yurib ketayotgan edi, to‘xtab, ko‘ylagini boshiga tashlab, yig‘lashga tushdi.
Uni ko‘rib: "Nima uchun yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U bunday javob berdi: "O‘tgan umrimni, kam amalimni, yaqinlashgan ajalimni tafakkur qildim".
8. Umar ibn Xattob roziyallohu anhu bir kuni yig‘ladi. Sababini so‘rashdi. U bunday dedi: "Dunyo va uning shahvatlari haqida o‘yladim. Ular tugamay turib, achchiq alam bilan almashadi. Agar buning o‘zida ibrat bo‘lmasa ham, aqlli kishi uchun unda pand nasihat bor. Endi o‘z holingizga qarang, ahli oilangiz, yaxshi ko‘rgan kishilaringiz bilan bugun jam bo‘lib turibsiz, ertagachi? Ertaga esa, albatta ulardan ajralish bor".
9. Dovud Toiy rahimahullohning holati:
U to‘lin oy kechasi uyning tomiga chiqdi. Osmonga qarab Osmon va yerning yaratilishi haqida tafakkurga cho‘mdi va yig‘lay boshladi. Shunchalik qattiq ta’sirlandiki, tomdan qo‘shnisining hovlisiga yiqilib tushganini sezmay qoldi. Qo‘shni uni o‘g‘ri deb o‘ylab, qilichiga yopishdi. Ammo kelib qarasa — Dovud ekan. "Qanday qilib tomdan tushib ketding?" - deb so‘radi. Dovud: "Qanday yiqilganimni sezganim yo‘q", deb javob berdi.
10. Sufyon Savriy rahimahulloh haqida:
U do‘stlari bilan o‘tirgan edi, chiroq o‘chib qoldi. Hamma yoqni zulmat qopladi. Keyin chiroqni yoqishdi. Qarasalar, Sufyonning ko‘zlaridan oqayotgan yoshi yuzi yuvyapti. Undan: "Senga nima bo‘ldi, nega yig‘layapsan?" deb so‘rashdi.
U: "Shu onda qabr zulmatini esladim…", deb javob berdi.
Xulosa:
Salafi solihlar har bir holatda tafakkur qilganlar — taom yeganda, yurganda, yotganda, hatto suv idishini ushlab turgan paytda ham oxiratni eslab yig‘lardilar. Ular uchun tafakkur — ibodatning qalbi edi.
Homidjon qori ISHMATBЕKOV