«(Savdo-sotiqda o‘lchov va tarozidan) urib qoluvchi kimsalar holiga voy! Ular odamlardan (biror narsani) o‘lchab olgan vaqtlarida to‘la qilib oladigan, ularga o‘lchab yoki tortib bergan vaqtlarida esa urib qoladigan kimsalardir. Ular (o‘lgandan keyin) qayta tiriluvchi ekanlarini o‘ylamaydilarmi, Ulug‘ kunda (qiyomatda) – odamlar (butun) olamlar Parvardigori huzurida (hisob-kitob berish uchun) tik turadigan kunda?!» (Mutaffifun, 1–6).
Madinaliklar orasida o‘lchov va tarozidan urib qolish odati bor edi. Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam) Madinaga kelganlarida: «(Savdo-sotiqda o‘lchov va tarozidan) urib qoluvchi kimsalar holiga voy!» (Mutaffifun, 1) oyati nozil bo‘ldi. Payg‘ambar (sollallohu alayhi va sallam) ularga oyatni o‘qib berdilar va aytdilar: “Besh narsaga besh narsa sabab bo‘ladi: qaysi qavm ahdini buzsa, Alloh taolo ularga dushmanini hukmron qilib qo‘yadi; qaysi bir qavm Alloh taologa bo‘yinsunmasa, ularda faqirlik ko‘payadi; qaysi qavmda fohishalik paydo bo‘lsa, ularda o‘lim ko‘payadi; qaysi qavm o‘lchov va tarozidan uradigan bo‘lsa, ularda qurg‘oqchilik bo‘ladi; qaysi qavm zakotni bermasa, ularga yomg‘ir yog‘may qoladi”.
«(Savdo-sotiqda o‘lchov va tarozidan) urib qoluvchi kimsalar holiga voy! ...»
Mufassirlar aytadilar: Voy, ya’ni vayl, oxiratda bo‘ladigan qattiq azobdir.
Ibn Abbos (roziyallohu anhu) aytadi: “Vayl do‘zaxdagi bir vodiydir, unda yiring oqadi, uning ahli o‘lchov va tarozidan urib qoluvchilardir...”
«Ular odamlardan (biror narsani) o‘lchab olgan vaqtlarida to‘la qilib oladigan, ularga o‘lchab yoki tortib bergan vaqtlarida esa urib qoladigan kimsalardir».
Ibn Kasir tafsirida bunday deyilgan: “Insonlardan molni o‘lchab olganda ko‘paytirib oladigan, boshqalarga o‘lchab berganda urib qoluvchi kishilar “mutaffif”, ya’ni o‘lchov va tarozidan urib qoluvchidir”.
Sotuvchining o‘lchov va tarozidan urib qolishiga indamay rozi bo‘lib ketish kerak emas. Balki jamiyatda bunday illatga qarshi kurashish va uning oldini olish lozim.
Ulamolar: “Tarozidan ko‘p va oz urib qolishning azobi oxiratda bir xil bo‘ladi”, deyishgan. Hatto ba’zi olimlar, tarozidan urib qolishni niyat qilishning o‘zi ham katta gunohlardan, deb hisoblaganlar.
Imom Moturidiy oyat tafsirida aytadi: “Kishi o‘lchanadigan molni sotib olayotganda sotuvchining tarozidan urib qolayotganini bilib indamasa, unga rozi bo‘lsa yo uni kechirib yuborsa, sotuvchining gunohiga sherik bo‘ladi. Chunki tarozidan, o‘lchovdan urib qolish oluvchi yo sotuvchidan birining zarar ko‘rayotgani uchun harom emas, balki Alloh taolo tarozi va o‘lchovdan urib qolishni man qilgani uchun haromdir”.
Hazrat Ali (roziyallohu anhu) bir kuni za’faron o‘lchab sotayotgan kishining yonidan o‘tib ketayotganida, sotuvchi molni xaridorga og‘irroq qilib berdi. Hazrati Ali (roziyallohu anhu) unga dedi: “Oldin tarozida teng qilib o‘lchab ber, ana undan so‘ng xohlaganingcha qo‘shib ber”. Demak, sotuvchi oldin tarozini to‘g‘ri tortib, zimmasidagi vojibni ado etishi zarur. So‘ng agar istasa, molidan bir miqdorini xaridorning xaltasiga solib, ehson qilishi mumkin.
Ibn Umar (roziyallohu anhu) sotuvchi oldidan o‘tganlarida bunday der ekanlar: “Allohdan qo‘rq, to‘g‘ri o‘lcha, chunki tarozidan urib qoluvchilar qiyomat kuni to‘xtatiladi, ularning badanlarini ter qoplaydi”.
Ba’zi olimlar aytishlaricha, nafaqat o‘lchov va tarozidan urib qoluvchilar, balki molning aybini aytmay, xaridorni aldab sotuvchilar ham “mutaffif” hisoblanadi.
Ba’zi olimlar bunday deganlar: “Urib qolish o‘lchov, vaznda bo‘lgani kabi namoz va tahoratda, so‘zda ham bo‘ladi. Ya’ni, kishi tahorat va namoz yoki boshqa ibodatlarning ruknlarini to‘la, nuqsonsiz, mukammal bajarishi lozim, aks holda mutaffif bo‘ladi.
Ibn Mas’ud (roziyallohu anhu) aytadi: “Namoz ham tarozidir (ya’ni, tarozi kabi me’yordadir). Kim uni mukammal ado etsa, Alloh uning ajrini to‘la beradi, kim uni nuqsonli qilsa, sizlar Alloh taoloning tarozidan urib qoluvchilar haqidagi so‘zini eshitgansiz (ya’ni, tarozidan urib qoluvchilarning oqibati qanday bo‘lishini bilasiz)”.
«Ular (o‘lgandan keyin) qayta tiriluvchi ekanlarini o‘ylamaydilarmi, Ulug‘ kunda (qiyomatda) – odamlar (butun) olamlar Parvardigori huzurida (hisob-kitob berish uchun) tik turadigan kunda?!» Ya’ni, o‘lchovdan urib qoluvchilar qiyomat kuni qayta tirilib, barcha qilgan ishlari haqida javob berishlarini o‘ylamaydilarmi?
Ibn Umar (roziyallohu anhu)ning “Vaylunlil mutoffifin” surasini o‘qib «“Ulug‘ kunda (qiyomatda) – odamlar (butun) olamlar Parvardigori huzurida (hisob-kitob berish uchun) tik turadigan kunda” mazmunli oyatiga yetganda o‘qishdan to‘xtab yig‘laganlari va hushdan ketganlari» rivoyat qilingan.
Kundalik turmushda bo‘ladigan savdo-sotiqda o‘ta ehtiyot bo‘laylik, bir-birimizning haqimizga xiyonat qilmaylik!
Imom Moturidiy, Abu Lays Samarqandiy,
imom Zamaxshariy, Ibn Kasir va
Qurtubiy tafsirlari asosida
Badriddin SADRIDDIN o‘g‘li
tayyorladi.
Do‘stona va samimiy ruhda o‘tgan uchrashuvda Markaz rahbari O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan yurtimizda bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi haqida jumladan, Markaz doirasida amalga oshirilayotgan tadbirlar, barcha ilmiy va tashkiliy ishlar haqida ma’lumot berdi.
– O‘zbekiston Islom ilmi, fiqh va hadis sohasida yuksak merosga ega. Bu zaminda mashhur ulamolar, buyuk faqihlar, muhaddislar, mutafakkirlar va san’atshunoslar yetishib chiqqan, – dedi Islom uyushmasi bosh kotibi. – Ushbu merosning Islom olamidagi ahamiyati va dolzarbligini ko‘rsatishda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi muhim o‘rin tutadi. Bu yurtning taniqli va mashhur allomalari tufayli Islom sivilizatsiyasining asl mohiyati xususan, insonparvarlik va bag‘rikenglik qadriyatlari bugungi kunga qadar saqlanib qolgan. Mazkur megaloyiha bu boy merosni jahon hamjamiyatiga tanitishda asosiy ahamiyatga ega. Biz Butunjahon Islom uyushmasi nomidan ushbu sa’y-harakatlarni to‘liq qo‘llab-quvvatlaymiz. O‘zbekiston Prezidentining madaniyat va ma’rifatga qaratgan e’tibori barcha musulmon mamlakatlar uchun namuna bo‘ladi. Markaz bilan hamkorlik qilishdan benihoyat mamnunmiz! – deya ta’kidladi Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa.
Uchrashuv davomida Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekistonda olib borilayotgan islohotlar xususan, Islom sivilizatsiyasi markazining barcha tadbirlari, rejalashtirilgan turli anjumanlarga qiziqish bildirib, bu borada olib borilayotgan ishlarni yuksak baholadi va mamnuniyat bilan e’tirof etdi. Islom sivilizatsiyasi markazining ochilish marosimi qanchalik ahamiyatli ekanligiga esa alohida to‘xtaldi. Shu o‘rinda Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida so‘zlagan nutqidan quyidagi iqtiboslarni keltirdi: “Biz butun jahon jamoatchiligiga islom dinining asl insonparvarlik mohiyatini yetkazishni eng muhim vazifa, deb hisoblaymiz. Biz muqaddas dinimizni azaliy qadriyatlarimiz mujassamining ifodasi sifatida behad qadrlaymiz. Islom dini bizni ezgulik va tinchlikka, asl insoniy fazilatlarni asrab-avaylashga da’vat etadi. Islom sivilizatsiyasi markazining faoliyati ham shu maqsadga xizmat qiladi”. Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekiston Prezidenti tomonidan BMT minbaridan turib ilgari surilgan mazkur ulkan tashabbus Butunjahon Islom uyushmasi nomidan qo‘llab-quvvatlashini ta’kidlab o‘tdi.
Islom sivilizatsiyasi markazi rahbari O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan Markaz tarkibida Arab-islom xattotlik maktabini ochish yo‘lga qo‘yilganini ma’lum qildi. Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa ushbu loyihani to‘la-to‘kis qo‘llab-quvvatladi:
– Yangi O‘zbekiston loyihasi bo‘lmish bu xattotlik maktabi orqali Qur’oni karimning har bir surasini maxsus arab xatida, bezaklar bilan boyitilgan tarzda qo‘lda ko‘chirish maqsadga muvofiq, – deya taklif qildi Bosh kotib, – O‘zbekistondagi bo‘lajak Arab-islom xattotlik maktabi faoliyatini yo‘lga qo‘yishda, shuningdek, jahon miqyosida mashhur bo‘lgan katta tajribaga ega xattotlarni ushbu markazga jalb etish, xattotlarning ish faoliyati samarali bo‘lishi uchun ularni rag‘batlantirish va umuman maktab faoliyatini rivojlantirishda astoydil hamkorlik qilishga tayyormiz.
Delegatsiya a’zolari Makka shahrida joylashgan Hiro madaniyat dahasi, Vahiy muzeyi, “Burj as-sa’a” minorasida joylashgan shu nomdagi muzey, Ka’ba kisvasi uchun qirol Abdulaziz majmuasi va Madina shahridagi “Bo‘ston” muzeyi, Payg‘ambarimiz (s.a.v) siyratlari va Islom sivilizatsiyasi muzeyi, Jidda shahridagi Islom san’ati muzeyi va kutubxonasiga tashrif buyurdi va hamkorlik bo‘yicha muzokaralar olib bordi.
Bundan tashqari, Islom sivilizatsiyasi markazi delegatsiyasi a’zolari muzey va kutubxonalarga qilgan tashriflari jarayonida Payg‘ambarimizning faoliyat va turmush tarzlarini ifodalovchi videolavhalar O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markaziga taqdim etilishi masalasini ham ko‘rib chiqishdi.
Shuningdek, uchrashuvda O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan Samarqandda yangidan bunyod etilayotgan Imom Buxoriy majmuasi ziyoratchilari uchun qulay shart-sharoitlar yaratish masalasida ham fikr almashildi. Bu borada Saudiya Arabistoni tajribasidan foydalanish maqsadida Butunjahon Islom uyushmasi Tadbirlar va konferensiyalar bo‘limi boshlig‘i Shokir Saloh al-Advaniy bilan muloqot o‘tkazildi. Muloqot davomida Islom uyushmasi vakili bu masalada Saudiya Arabistonining yetakchi tashkilotlaridan biri “Ilm” kompaniyasi ko‘mak berishini bildirdi. Keyingi muhokamalar videokonferensiya shaklida davom ettirilishiga kelishib olindi.