“Ayting: “Osmonlar va Yerdagi narsalarga (ibrat nazari bilan) boqingiz!” (Yunus, 101)
Ulamolar, inson zoti uchun Alloh taolo tomonidan yaratilgan har bir narsada ibrat va tafakkur namunasi mujassamdir, odam bolasi ularni ko‘rganda fikr yuritib “ibrat nazari bilan boqmog‘i” lozim deyishadi.
Bizga tortiq qilingan ona zaminimiz Yer sayyorasi ham uncha katta bo‘lmagan yulduz – Quyosh atrofida aylanuvchi 8 ta sayyoradan biri bo‘lib, galaktikamizdagi yulduzlarning taxminiy soni esa 200-400 milliard atrofida deb baholanadi.
Astronom olimlarning ta’kidlashicha bizning galaktikamiz – Somon Yo‘li, spiralsimon galaktika tipiga kirar ekan. O‘z navbatida galaktikalarning ham bir nechta tiplari mavjud. Amerikalik olim Edvin Xabblning fikriga ko‘ra, koinotda elliptik, linzasimon, spiralsimon va noto‘g‘ri tipdagi galaktikalar bor.
Tadqiqotchilar Koinotning zamonaviy astronomik metodlar yordamida tadqiq qilish mumkin bo‘lgan qismini Metagalaktika deb ataydi. Uning o‘lchami va hajmi kuzatuv asboblarining imkoniyatlari kengayishi bilan ortib boraveradi.
Bugungi kunda Metagalaktikaning o‘lchami relikt nurlanish asosida aniqlangan va barcha yo‘nalishda 14 milliard parsek, sodda qilib aytganda 46 milliard yorug‘lik yiliga teng deb qaraladi. Ayni damgacha olimlar tomonidan aniqlangan Yerdan eng uzoqda joylashgan obyekt (2016 yil aniqlangan) GN-z11 galaktikasi hisoblanadi. Uning qizilga siljishi z=11,1 ga teng va bu taxminan 13,4 milliard yorug‘lik yiliga teng bo‘lgan masofa demakdir.
Mutaxassislarning fikricha zamonaviy teleskoplar mavjudligiga qaramasdan galaktikalarning aniq sonini aniqlash mushkul vazifa hisoblanadi, chunki biz Koinotning faqatgina biror bir kichik qisminigina to‘g‘ridan to‘g‘ri kuzatishimiz mumkin xolos. Bazi olimlarning so‘ngi ma’lumotlariga qaraganda Koinotdagi galaktikalarning soni taxminiy 100-200 milliardga yetadi.
Germaniyada superkompyuter yordamida o‘tkazilgan tajribalar asosida aniqlangan qiymat esa yanada kata – 500 milliard! Tabiiyki, bu raqamlar absolyut aniq emas, balki taxminiy raqamlardir.
Shu o‘rinda tabiiy bir savol tug‘iladi: olimlar galaktikalar sonini qanday aniqlashadi? Gap shundaki, Xabbl kosmik teleskopi kabi kuchli teleskoplarda Koinotning ma’lum bir qismi chuqur o‘rganiladi. Buning uchun Xabbl teleskopi tanlangan joyga yuzlab soatlar davomida qaratilib, Koinotning ushbu qismiga “chuqur” kirib boradi. Shu yo‘sinda olingan tasvirlar asosida galaktikalaring umumiy soni taxminan aniqlanadi. Katta ehtimollik bilan aytish mumkinki, Koinotdagi galaktikalarning ko‘pchiligi karlik (mitti) galaktikalar hisoblandi. Masalan, Mahalliy galaktikalar to‘dasiga kiruvchi galaktikalardan 3 tasi yirik spiralsimonlardir: Andromeda, Somon Yo‘li va Uchburchak. Qolgan barchasi karlik va noto‘g‘ri galaktikalardir.
Demak, bugungi kunda kuzatiladigan galaktikalarning umumiy soni biz qo‘llayotgan zamonaviy teleskoplarning kuchiga judayam bog‘liq bo‘lib, agar kelajakda kuzatuv asboblari yanada takomillashsa, Koinotdagi biz kuzatishimiz mumkin bo‘lgan obyektlarning ham soni yanada oshishi aniq. Shuni inobatga oladigan bo‘lsak, galaktikalarning soni ham 500 milliarddan ancha ko‘pligiga shubha yo‘q.
Aslida 500 milliard galaktika ham yetarli darajadan ortiq. Masalan, agar siz ularni sanab chiqaman desangiz “non-stop” rejimida taxminan 15845 yil (tasavvur qiling, eramizdan avvalgi so‘ngi tosh davridan boshlab hozirgacha) vaqt sarflashingizga to‘g‘ri keladi! Ya’ni o‘rtacha 80 yil umr ko‘radigan inson butun umrini to‘laligicha faqatgina galaktikalarni sanab chiqishga sarflagan taqdirda ham u bugungi kunda ma’lum bo‘lgan galaktikalarning 0,005 foizini sanashga ulgurardi, xolos.
Ushbu maqolani o‘qish jarayonida hayolingizdan beixtiyor shuncha yulduzlar, osmon jismlari va galaktikalar qanday qilib hech qanday vositasiz koinotda muallaq, bir-biriga urilmasdan turibdi va cheksiz adaddagi bu jismlarni kim yaratgan degan savollar kelishi mumkin. Bu savol soha olimlarini ham chuqur o‘yua toldirmoqda. Ta’kidlash joizki, yuqoridagi ma’lumotlar dunyoning eng rivojlangan davlatlaridagi eng zamonaviy tadqiqot markazlarida olib borilgan izlanishlar xulosasidir. Ammo, bundan qariyb bir yarim ming yil avval hech qanday teleskop va kompyuter bo‘lmagan davrda Payg‘ambarimiz Rasululloh sollallohu alayhi va sallamga nozil bo‘lgan Kitob – Qur’oni karimda Alloh taolo shunday marhamat qiladi:
“Osmonlar va Yerdagi narsalar Uning mulkidir. Hamma(si) Unga bo‘ysunuvchidir. (U) Yeru osmonlarning Yaratuvchisidir. Biror ishni qiladigan bo‘lsa, (faqatgina unga) «Bo‘l!» desa, bas, u bo‘ladi. (Baqara, 116, 117)
Yana:
“(Odamlar) Uning ilmidan faqat (U) istagan miqdoricha o‘zlashtirurlar. Uning Kursiysi osmonlar va Yerni (ham) o‘z ichiga sig‘dira olur. U ikkisini muhofaza etish Uni toliqtirmas. U Oliy va Buyukdir”. (Baqara, 255)
“Osmonlar, Yer va ular o‘rtasidagi borliq ustidan hukmronlik faqatgina Allohga tegishlidir. Xohlagan narsani yaratadi, Alloh har narsaga qodirdir.” (Moida, 17)
“Yerda, xoh osmonda biror zarra miqdorida yoxud undan kichikroq narsa ham Rabbingizdan chetda qolmaydi, balki (u) aniq bitik (Lavhul-mahfuz)da bordir.” (Yunus, 61)
Endi Oli Imron surasining quyidagi ikki oyatiga e’tibor bering:
“Osmonlar va Yerning yaratilishida, tun va kunning o‘rin almashib turishida aql egalari uchun alomatlar bordir.” (Oli Imron, 190)
“Ular turib ham, o‘tirib ham, yotib ham Allohni zikr etadilar va osmonlaru Yerning yaratilishi haqida fikr yuritadilar (va duo qiladilar:) «Ey, Rabbimiz! Bu (koinot)ni be-huda yaratmagansan. Sen (ayblardan) pok zotdirsan”. (Oli Imron, 191)
Mazkur oyatlarda Alloh taolo Osmonlar va Yerning nima sababdan yaratilgani va ular nima vazifani bajarishini ochiq-oydin bayon etmoqda.
Milliardlagan galaktika, undan ham ko‘p yulduzlar va hatto ona zaminimiz ham biz bandalarning aql yuritib, tafakkur qilib va natijada Alloh taologa itoat etmog‘imiz uchun yaratilgandir!
Maqolani internet manbalar asosida
Saidabror umarov tayyorladi
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Qur’oni karimda “ONA” so‘zi ulug‘vor va mo‘tabar narsalarni ifodalash uchun qo‘llaniladi. Shuningdek, Alloh taolo ularga hech kimga nasib qilmagan buyuk maqomni in’om etgan. Bu haqda Alloh taolo Luqmon surasida: “Biz insonga ota-onasi haqida tavsiya qildik: onasi uni zaiflik ustiga zaiflik bilan ko‘tardi; uni sutdan ajratish ikki yil ichidadir” degan (14-oyat).
Mufassir Ibn Atiyya rahimahulloh ushbu oyatning tafsirida: “Alloh taolo bu oyatda onaning xizmatini alohida ta’kidlab o‘tgani, onalarning darajasi yuqori ekaniga ishora qiladi”, degan.
O‘z havoi nafslaridan biror so‘z aytmagan Rasululloh sollallohu alayhi vasallamdan kimga yaxshilik qilish kerakligi so‘ralganda uch bora “onangga yaxshilik qil” deb javob berganlar.
Onaning vazifasi – farzandni dunyoga keltirish, boqish va uni tarbiyalab voyaga yetkazish bilan cheklanadimi yoki ularning bundanda boshqa muhim hamda kattaroq mas’uliyatlari bormi?
Bu savolga zamonaviy ilm-fan bizga javob beradi...
Keling, savolga javobni ona qornida rivojlanadigan va ona tanasining ajralmas qismi hisoblangan homiladan boshlaylik. Onaning jismoniy holati va uning ovqatlanishi homilaga ta’sir qilganidek, onaning hissiy holati ham ta’sir qiladi.
2013 yilda Granada (Ispaniya) universiteti olimlari 5 yil davomida tadqiqot o‘tkazishdi. 17 ming nafar onalar va 18 ming chaqaloqlar qamrab olgan tadqiqotda sog‘lom ovqatlanish va emizishning farzand salomatligiga ta’sirini kuzatdilar.
Unga ko‘ra, homiladorlik vaqtida onalarning to‘g‘ri ovqatlanishi va diyeta qilishi – farzandning sog‘lom tug‘ilishi va rivojlanishi uchun asosiy omil bo‘lib xizmat qilishi aniqlangan. Tadqiqotda onaning aqliy salohiyatining yuqori bo‘lishi farzandga katta ta’sir etishi isbotlangan.
Shuningdek, onaning ruhiy holati homilaga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir qilishi kuzatilgan. Ruhiy tushkunlik, depressiya, qayg‘u va tashvish ichki stress, xususan, kortizol gormonini keltirib chiqaradi.
Ona tushkunlikka tushganda kortizol farzand miyasining rivojlanishiga salbiy ta’sir qiladi. Natijada bola miya qismidagi o‘zgarishlar sababli bezovtanaladi.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, kortizol gormoni qondagi kislorod miqdoriga, natijada bolaning nafaqat tug‘ma nuqsonlar bilan yoki erta tug‘ilishi, hatto uning butun kelajakdagi hayotiga ta’sir qilishi mumkin.
Stressni boshdan kechirgan homilador ayollardan dunyo kelgan farzandlarda ruhiy kasalliklar, semirish, qand kasalligi, saraton va asab tizimi kasalliklari ehtimoli ham ularda yuqori bo‘lgan.
Xavotirli yeri shuki, bu alomatlar kelgusi avlodga ham o‘tgan. Ha, uning asorati nafaqat farzandlari, balki nabiralarining hayotlariga ta’sir o‘tkazgan.
Onaning bolasiga bo‘lgan g‘amxo‘rligi va mehri farzandning maktabdagi fanlarni yaxshi o‘zlashtirishni, ayniqsa, matematika va chet tillari kabi fanlarni puxta o‘rganish qobiliyatini hamda o‘qish ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Shuningdek, olimlarning ta’kidlashicha, bolaga ijobiy ta’sir ko‘rsatadigan eng muhim omillardan biri bu – ona-bola o‘rtasidagi iliq munosabatlar sanaladi. Onaning stress holati esa, farzandning miyasiga jiddiy ta’sir qiladi.
Miyaning tubiga kirib borishga imkon beruvchi so‘nggi texnologiyalar onaning mehr-muhabbati bola miyasining gippokampus deb ataladigan qismiga ta’sir qilishi aniqlangan. U xotira hujayralarining yangilanishi, yodlab qolish qobiliyati va stressga javob berish vazifalarini bajaradi.
Boshqa bir tadqiqotga ko‘ra, gippokampus ko‘rsatkichi onasidan mehr ko‘rganlarda mehr ko‘rmagan bolalarga qaraganda yuqori ekani kuzatilgan.
Ruminiyada yoshligidan stressda, beparvo munosabatda ulg‘aygan bolalar ustida olib borilgan tadqiqot natijalarida ularning miya qismida qora tuynuklar borligi aniqlangan.
Gerhard Suyu o‘zining “Muhabbat qanday ta’sir qiladi?” nomli kitobida “Farzandga qilingan har qanday munosabat uning miya faoliyatiga ta’sir qiladi. Agar farzandga doimiy ravishda qattiqqo‘llik, do‘q-po‘pisa qilinsa, u asabiy, qo‘rqoq, o‘z fikrini erkin bayon eta olmaydigan bo‘lib voyaga yetadi”.
AQSHda 3 mingga yaqin shaxslar o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovnomada, ona va bola o‘rtasida sog‘lom hissiy munosabatlar mavjud bo‘lsa, ularning jismoniy va ruhiy salomatligiga ijobiy ta’siri 74 yil davom etishi mumkinligini aniqlangan.
Demak, farzandning nafaqat sog‘lom, balki salohiyatli bo‘lishida ham Onalarning o‘rni va mas’uliyati shunchalik yuqori ekan.
Davron NURMUHAMMAD