Mulohaza uchun mavzu
Birinchi voqea. Qishloq bozori. Tong otmasdan turib, sigirining hali sutdan endigina ayrilgan buzog‘ini zarurat uchun mol bozorga olib chiqqan Shojalilni darvozadan kirmasdanoq devday keladigan
Norqobil qarshi oldi. Shojalil xotinining “Yana dallolga arzon-garovga berib qo‘ymang, haqiqiy xaridorga soting”, degan so‘zlarini esladi-da, Norqobilni chetlab o‘tmoqchi bo‘ldi. Ammo Norqobil ham anoyi emas edi. U Shojalilning qo‘lidan mahkam ushladi-da, bor kuchi bilan silkita boshladi. “Barakasini bersin, bor, baraka deng...”.
Xullas, bechora buzoqning taqdiri bozor darvozasidan kirmasdanoq hal bo‘ldi. U bir million so‘mga sotildi. Shojalil pullarni sanab, bemalol hamyoniga joyladi-da, sekin ichkariga kirdi. Ne ko‘z bilan ko‘rsinki, hozirgina sotgan buzog‘ini Norqobil boshqa xaridorga naq 1 million 200 ming so‘mga pullayotgandi...
Ikkinchi voqea. Ishsiz yurgan jiyanimni ishga joylashtirmoqchi bo‘lib, dong‘i ketgan qurilish tashkilotlaridan birining rahbariga iltimos qildim. Chunki kasbim taqozosiga ko‘ra, u bilan matbuot anjumanlarida ko‘p marta uchrashgandim. U kishi har gal qurilishda ish ko‘pligini, ish topolmayotgan yoshlar bemalol murojaat qilishini ta’kidlardi.
Mulozim iltimosimni erinchoqlik bilan eshitarkan, “Jiyaningizni ertalab oldimga yuboring”, dedi. Jiyanim Rossiyada ishlagan professional shofyor edi. Ikki kundan so‘ng jiyan uyga kelib, uni ishga olishmaganini aytdi. Jiyanning aytishicha, hujjatlariga bironta e’tiroz bildirishmabdi, faqat “Yoshingiz bizga to‘g‘ri kelmaydi”, deyishibdi. “Tog‘a, siz aytgan hayot faqat kitobda, kinolarda bo‘ladi. Qo‘ying, ovora bo‘lmang, hammasi borib-borib yana pulga taqaladi”, dedi u. Men yana o‘sha tashkilot rahbari bilan bog‘landim.
U kishi “Bizda ishga kirish uchun maxsus komissiya bor. Jiyaningizni shu komissiyaga yuborgandim. Ular nima degan bo‘lsa, shu-da”, dedi. Oradan bir hafta o‘tib, jiyanim o‘sha tashkilotda ishlayotgan bir tanishining yordamida 500 dollar evaziga ishga joylashganini aytdi.
O‘Z O‘G‘LIDAN YO‘LKIRA OLGAN OTA
Gap nima haqida borayotganini sezgandirsiz. Ha, aynan “uchinchi odam” – dallollar haqida. Sirasini aytganda, tirikchilikning bunday ko‘rinishi ilgari ham bor edi-yu, ammo bugungidagidek keng
“ommalashib” ketmagandi. Ommalashgani ham bir tomon-u, bu “kasb”ni tanlaganlarning aksariyati pul uchun hatto yaqinlarini ham sotib yuborayotgani ikkinchi tomon.
Xo‘sh, nimaga shunday bo‘lyapti? Nahotki, odamlarda mehr, oqibat, diyonat, iymon degan tushunchalar yo‘qolib borayotgan bo‘lsa?
Axir bir paytlar bir burda nonini qo‘shnisi bilan baham ko‘rgan, o‘nlab g‘irt begona yetimlarni bag‘riga olgan shu xalq emasmi? Xo‘sh, endi-chi?
– Eh, nimasini aytasiz, hatto ota-bola orasida ham hisob-kitob bo‘lyapti, - deydi Payariqdagi Ernazarqo‘rg‘on mahallasida yashovchi otaxonlardan biri Salohiddin Nosirov. – Yaqinda bir qarindoshim yuk mashinasida daladan somon olib kelib bergani uchun o‘zining o‘g‘lidan naq 200 ming so‘m pul talab qilibdi. O‘g‘li 100 ming so‘m beraman desa, ko‘nmabdi. Mana, sizga ota-bola o‘rtasidagi mehr-oqibat!
UZOQQA BORMAGAN “ISHBILARMONLIK”
Qishloqda Gulsanam degan fermer ayol bor edi. Davlatning kattagina miqdordagi mablag‘ini talon-toroj qilgani uchun fermerlikdan ketib, har joyda yurardi. Yaqinda o‘sha ayol qishloqdagi ishsiz xotin-qizlarni ish bilan ta’minlayotganini eshitib qoldim. “Xudo insof beribdi-da”, deb qo‘ydim. Ammo keyin surishtirib ko‘rsam, u yirik-yirik fermerlar bilan kelishib, ularning 10-20 gektar yerdagi ekinlarini o‘tash, ularga ishlov berish, mevalarni terish bo‘yicha shartnoma tuzarkan va bu ishga qishloqdagi xotin-xalajni jalb qilarkan. Aytaylik, bitta maydondagi ekinlarni o‘toq qilish uchun bu “brigadir xonim” fermerdan 10
million so‘m olsa, shu pulning 6 millionini ayollarga berar, qolganini esa dallolligi uchun cho‘ntakka urarkan.
Hayot sinovlari oldida ojiz qolgan sodda ayollarning topgan pullari evaziga hamyonini qappaytirayotgan Gulsanamning dang‘illama uchastkasi yaqinda elektr tarmog‘idagi qisqa tutashuv tufayli yonib, kulga aylanibdi. Chunki ochko‘z ayol hatto elektr tarmog‘iga ham noqonuniy ulanib olgan ekan.
“GASTARBAYTER”LIKNING OQIBATI
Qo‘shni qishloqlardan birida yashovchi Eshmirza 50 yoshida insult tufayli olamdan o‘tdi. Uning nimaga insult olgani haqida turli gap-so‘zlar oraladi. Odamlarning aytishicha, Eshmirza Rossiyadagi katta shaharlardan birida qurilishda ishlagan ekan. Aniqrog‘i, u yerga o‘zining aka-ukalaridan tashqari, qo‘shni qishloqlardan ham ishsiz odamlarni olib borib ishlatgan dallol ekan. Qurilish boshlig‘idan olgan pulining yarmini qo‘l ostidagilarga bo‘lib berib, qolganini o‘zining cho‘ntagiga urarkan. Qizig‘i, ertadan qorong‘i kechgacha loy, g‘isht, sement ko‘targanlarning orasida uning o‘z tug‘ishgan akasi ham bo‘lgan.
Eshmirzaning qing‘irligini sezib qolgan yigitlar undan halol ishlagan pullarini talab qilishgan. Eshmirza pullarni uyga jo‘natib yuborganini, qishloqqa qaytganidan so‘ng ularga berishini aytgan. Ammo u va’dasida turmagan. Natijada akasi boshchiligidagi aldangan yoshlar agarda Eshmirza ularning haqini bermasa, uning 2 nafar voyaga yetmagan o‘g‘illarini o‘ldirish bilan qo‘rqitadi. Eshmirza ikki o‘t orasida qoladi. Oqibatda uning qon bosimi ko‘tarilib, insultga yo‘liqadi.
“MEN YOMON ISH QILAYOTGANIM YO‘Q...”
Bundan qariyb 20 yillar ilgari, “Samarqand” telekanalida ishlab yurgan kezlarim viloyat ichki ishlar boshqarmasi xodimlari bilan hamkorlikda tungi reydlardan birida qatnashishga to‘g‘ri keldi. Tezkor guruh boshlig‘ining aytishicha, shahardagi ko‘p qavatli uylardan birida yashirin fohishaxona ochilgan ekan.
Xodimlarning sa’y-harakatlari tufayli tez orada manzilni aniqlab, ikkinchi qavatda joylashgan xonadonga kirib bordik. Xonadon ichidagi 4 ta alohida xonada 17-22 yoshlar orasidagi qizlar mijozlarning
ko‘nglini ovlash bilan band edi. Qizig‘i, bu ayollar qo‘shmachi opalarini himoya qilib gapirishdi.
– Bizga boshqa ish topib beringlar, bo‘lmasa, bola-chaqamizni boqinglar, ko‘raylik-chi, - dedi ulardan biri. – Opa bizlarga ish berdi, boshpana bilan ta’minladi.
Xonadon sohibasi, 50 yoshlar atrofidagi ayol ichki ishlar xodimlariga o‘ta bepisandlik bilan muomala qildi.
– Xo‘sh, nima bo‘pti, shu ish bilan anchadan beri shug‘ullanaman. Marhamat, qonunni buzgan bo‘lsam, sudga beringlar. Men yomon ish qilayotganim yo‘q. Nonini topolmay, ko‘chada qolgan qiz-juvonlarga boshpana, ovqat, ish haqi beryapman. Yo noto‘g‘rimi?
Ayolning do‘q-po‘pisalariga qaramay, tegishli hujjatlarni rasmiylashtirib, 6 nafar juvonni teri-tanosil kasalliklari shifoxonasiga olib ketishdi. Oradan ikki hafta o‘tib, o‘sha qo‘shmachi ayol sudda jarima bilan qutulib qolganini eshitdim.
“TIRIKCHILIK-DA”
Endi shu holatlarni bir tahlil qilib ko‘raylik. Ko‘pincha tirikchilikning qiyinligi, zamonning “aynib ketayotgani”dan nolib qolamiz. Ammo pul topish uchun inson zoti qaysi ko‘chalarga kirib chiqayotgani, qanaqa noma’qul ishlarga qo‘l urayotgani haqida o‘ylab ham o‘tirmaymiz. Yana ko‘pincha shunday holatlarga ko‘z yumib o‘tib ketamiz. O‘zimizni ovutib, “Tirikchilikda”, deb qo‘yamiz.
Nazarimda bunday yumushlarni tirikchilik, degan nom bilan oqlab bo‘lmaydi. Chunki birovning haqiga ko‘z olaytirish, harom yo‘lga yurish shariatda ham qoralab kelingan.
Qolaversa, farzandingizga nafaqat to‘g‘ri tarbiya berish, balki unga halol luqma yedirish ham bolaning kelajak hayotiga ta’sir ko‘rsatishi isbotlangan haqiqat.
Inson tabiati g‘alati. Tarbiya, to‘g‘rilik, halollik, rostgo‘ylik haqida qancha ko‘p va xo‘b eshitib, o‘z ko‘zi bilan ko‘rmasin, baribir boshi devorga urilmaguncha o‘zining bilganidan qolmaydi.
“Menga nima” qabilida yashayveradi. Ehtimol, uning eng katta fojiasi ham mana shundadir. Ammo ne bo‘lganda ham, o‘sha bozorda, ko‘chada, hayot chorrahalarida doim to‘qnash kelayotganimiz shoir aytganidek, uchinchi odamlarga insof bersin.
Yormamat RUSTAMOV
“Zarafshon” gazetasining 2023 yil 23 iyul sonidan
Alloh taolo bizga bir sadaqamizni yetti yuz barobar ko‘paytirib berishini va’da qildi. Shunday ekan, nega endi muhtojlarga ehson qilishga ikkilanamiz?!
Rivoyatlarda kelishicha, Muhallabiy degan bir vazir o‘tgan bo‘lib, avvalboshda kambag‘al bo‘lgan ekan. Dunyo matohlaridan biror narsasi bo‘lmagan ham ekan. Shu holida u safar qiladi. Borgan joyida ham yeyishga biror narsa topa olmaydi. Go‘sht yeyishni qattiq ishtaha qilsa-da, go‘shtga yetgulik pul topa olmaydi va:
Ayo, xarid qilsam o‘lim sotilurmu,
Bul maiyshat xayrsiz bo‘ldi manga,
Vooh, bu hayotdin o‘lim totli bo‘lurmu,
Bu xushsiz hayotdin kelib mani xalos etsa…
U kishining hamsafari bo‘lib, ismi Abu Abdulloh So‘fiy edi. U baytni eshitib, bir dirhamga go‘sht sotib olib, pishirib Muhallabiyning qo‘liga tutqazadi. Keyin esa ular o‘z yo‘nalishlari bo‘yicha ajralib ketishadi.
Kunlar o‘tib Muhallabiy Bag‘dodda vazir darajasiga ko‘tariladi. Bu yoqda Abu Abdulloh So‘fiyning sharoiti og‘irlashib, qiynalib qoladi. U vazirning huzuriga boradi va bir parcha qog‘oz berib, uni soqchidan kirgizib yuboradi. Qog‘ozda quyidagilar yozilgan edi:
Ayo vaziringga yetkaz, unga jonimni fido ayladim,
Yigit hech zamon gapin yoddan chiqarmas.
Yodingdamu yo‘qchilikdan qiynalib aytgan gaping,
“Ayo, xarid qilsam o‘lim sotilurmu” deganing…
Vazir Muhallabiy xatni o‘qigach, o‘tgan kunlari yodiga tushib, go‘sht yegisi kelganida go‘sht olib pishirib bergan hamsafarini eslaydi. Ko‘zlari yoshga to‘lib, Allohning ne’matlari ichida yayrab yashayotganini, qanday qilib bu martabalarga erishib, xalifaning vaziri bo‘lib qolgani haqida tafakkur qiladi. Keyin esa: “Bu xatni yozgan kishiga yetti yuz dirham berib yuboringlar”, deb buyuradi va xat ostiga javob tariqasida mana bu oyatni yozib qo‘yadi:
«Alloh yo‘lida mollarini ehson qiluvchi kishilarning (savobining) misoli xuddi har bir boshog‘ida yuztadan doni bo‘lgan yettita boshoqni undirib chiqargan bir dona donga o‘xshaydi...»[1] (ya’ni, qilingan bir yaxshilik yetti yuz barobar bo‘lib qaytishiga ishora qilinmoqda).
Bu orqali vazir hamsafariga “Menga bir dirham evaziga olib bergan go‘shting haqqini Alloh taolo yetmish barobar ko‘paytirib berdi”, demoqchi edi.
Shoir aytadi:
Yaxshilik o‘gurganning mukofoti yo‘qolmagay hech,
Xoliqu xalq orasindagi sunnat zoil o‘lmagay hech.
Hech bir kishidan minnatdorchilik kutmang!
Hakimlardan biri aytadi: “Kim qilgan yaxshiligi uchun minnatdorchilik, rahmat kutsa, shubhasiz, u oxirat savobini dunyoda olishga shoshilibdi”.
Yaxshilik qilish maqtovga arzirli xarajatdir
Amr ibn Os roziyallohu anhu aytadi: “Har narsada isrof bor, illoki husni xulqni qo‘lga kiritishda, yaxshilik qilishda, odamgarchilikni yuzaga chiqarishda isrof yo‘q”.
Bir hakim zotning gapini doimo yodingizda tuting: “Yaxshilik qiluvchi kishi hech chohga tushmaydi. Mabodo tushgan taqdirda ham, bir tirgak topadi”.
Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.
[1] Baqara surasi, 261-oyat.