Bir odam bir ayolni yoqtirib qoldi.
Bir kuni kechasi ayol o‘z yumushi bilan tashqariga chiqqan edi, erkak uni ko‘rib qoldi va ortidan ergashib, ayolning manziligacha bordi. Uning yashaydigan joyi bir keng sahroda edi. Erkak ayol bilan xoli qolganda, unga tegajoqlik qilmoqchi bo‘ldi. Shunda ayol:
“Qarachi, odamlar uxladimikin?” dedi. Erkak o‘zicha: “Ayol istagimga rozi bo‘ladi shekilli” deb quvondi va atrofni kuzatib, tekishirib chiqdi. Qarasa, hamma odamlar uxlab bo‘lgan ekan.
Xursand bo‘lib ayolning yoniga qaytdi, hamma uxlayotganining xabarini berdi. Shu payt ayol:
“Alloh taolo haqida nima deb o‘ylaysan?! Hozir U ham uxlayaptimikin?!” dedi. Erkak:
“Alloh taolo uxlamaydigan, Uni mudroq olmaydigan Zotdir!” dedi. Ayol erkakka:
“Hozir uxlamayotgan Zot oldin ham uxlamagan va keyin ham hech qachon uxlamaydi! Bizni odamlar ko‘rmayotgan bo‘lsa ham U ko‘rib turibdi! Undan qo‘rqishimiz muhimdir!” deb ta’kidladi.
Bu gaplarni eshitgan erkak o‘ziga keldi, ayolning gaplaridan ta’sirlandi, qilmoqchi bo‘lgan ishini Alloh taolodan qo‘rqib tark etdi va tavba qildi. Keyinchalik o‘sha kishi vafot etganda, ayrim odamlar uni tushlarida ko‘rishdi. Undan:
“Alloh taolo senga qanday muomala qildi?” deb so‘ralganda, u:
“Alloh taolodan qo‘rqqanim va Unga tavba qilganim uchun U meni mag‘firat qildi” deb javob berdi.
Honiy Hojining “Solihlar va solihalar, zohidlar va zohidalar
hayotidan ming bir qissa” kitobidan Nozimjon Iminjonov tarjimasi
Tarixchilar Usmonli sultonlarining haj ziyoratiga bormaganiga ikki sababni ko‘rsatadilar:
1. Xavfsizlik muammolari:
Sultonlar haj safariga borishda xavfsizlik muammolariga duch kelgan bo‘lishlari mumkin. Ular uchun hajga borish oddiy odamlarnikidan farqli ravishda murakkab bo‘lgan, chunki sultonning yo‘lda hujumga uchrash xavfi katta edi. Bu holat katta qo‘shin bilan safar qilishni talab qilardi. Haj niyatida yo‘lga chiqib qon to‘kishga sabab bo‘lmasligini afzal bilganlar.
2. Davlat boshqaruvidagi mas’uliyat:
Sultonlar mamlakatni muddatsiz tark etish xavfli deb hisoblashgan. Haj safarlari bir necha oy davom etgani sababli, davlatni hukmdorsiz qoldirish anarxiya va siyosiy beqarorlikka olib kelishi mumkin edi. Shuning uchun sultonlar haj o‘rniga davlat boshqaruvi va xarbiy yurishlarga ustunlik berganlar.
Vaqt o‘tishi bilan Usmonlilar sulolasiga bu an’anaga aylandi. Sultonlar “hajji badal” qilishni tayinlagan bo‘lishi mumkin.
Shu bilan birga, Usmoniy sultonlari Makka va Madinaga doim e’tibor qaratgan. Ular har yili xayriya karvonlarini jo‘natib, muqaddas shaharlarning aholisiga moliyaviy yordam ko‘rsatganlar va Haramayn masjidlarini ta’mirlab, kengaytirib turganlar.
Po‘latxon Kattayev,
TII Hadis va Islom tarixi fanlari kafedrasi katta o‘qituvchisi.