Biz ushbu maqolada Islom olamidagi mashhur qorilardan, misrlik Shayx Abdulbosit Abdussamad rahimahulloh haqlarida ko‘pchilikka ma’lum bo‘lmagan ma’lumotlarni taqdim etishga harakat qilamiz.
Qorilar ustozi, dovudiy ovoz sohibi Shayx Abdulbosit Muhammad Abdussamad 1927 yilda Misr janubidagi Qino viloyatiga qarashli Armant tumanidagi Muro’aza qishlog‘ida dunyoga keldi. Bobosi Abdussamad ham, otasi Muhammad Abdussamad ham Qur’on hofizi va tajvid bilimdoni sifatida tanilishgan edi. Akalari Mahmud bilan Abdulhamid ham hofiz bo‘lishgan.
Shayx Abdulbositning ko‘zga ko‘ringan ishlaridan biri o‘zi tug‘ilib o‘sgan Sharqiy Muro’aza qishlog‘ida masjid qurdirganidir. Ushbu masjid Abdulbosit Abdussamad nomi bilan atalib, 1971 yilda ochilgan. Ochilish marosimiga Misr vaqf ishlari vaziri, Azhar Shayxi, Shayx Abdulbositning o‘zi va boshqa ko‘plab mehmonlar tashrif buyurishgan, Jum’a namozi to‘g‘ridan to‘g‘ri efirga uzatilgan.
Shayx Abdulbosit qori 1972 yilda o‘z qishlog‘ida “Qur’oni Karimni yodlatish jamiyati” tashkil etilishida ham katta hissa qo‘shgan. Ushbu jamiyat bugungi kungacha o‘z faoliyatini davom ettirib kelmoqda. Shayxning farzandlari ushbu markazga tez-tez tashrif buyurib, o‘z hadyalarini va yordamlarini taqdim etib turishadi.
Shayx Abdulbosit qori doim o‘z qishlog‘ida ta’limni rivojlantirishga katta e’tibor berardi. Chunki o‘sha paytlarda u yerda mudarrislar kam edi. Shuning uchun o‘z hisobidan ikki ming bir yuz kvadrat metr joyni sotib olib, o‘sha yerga madrasa qurdirdi.
U kishi mas’ul rahbarlar e’tiborini oldingi Qino, hozirgi Luqsor viloyatini obod etib, xalqning yashash sharoitini yaxshilashga qaratishga undagan edi.
Giza mintaqasining Doqqi tumanidagi Abdulaziym Roshid nomli ko‘chada joylashgan Shayx Abdulbosit qorining uyida har xafta majlis bo‘lib, majlisga tashrif buyurgan turli viloyat mutasaddilari bilan uchrashuvlar bo‘lar, mazkur viloyatlar ahlining manfaatlarini ko‘zlab foydali kelishuvlar amalga oshirilardi. Gizadagi ko‘chalardan biriga Abdulbosit Abdussamadning nomi berilgan.
Har yili 30 noyabr kuni Homidiyya Shozaliyya masjidida Abdulbosit qorini xotirlab tadbir o‘tkaziladi. Ushbu tadbirga Shayxning barcha farzandlari, ixlosmandlari tashrif buyurishadi. Shuningdek ushbu tadbirga mamlakatning ko‘zga ko‘ringan shaxslari, islomiy davlatlardan va boshqa mamlakatlardan mehmonlar kelishadi. Azharning shayxlari, Vaqf ishlari vazirligi mas’ullari ham bu tadbirning qadrli mehmonlari bo‘lishadi. Tadbirda turli o‘lkalardan kelgan qorilar o‘rtasida Qur’on musobaqasi ham tashkil etiladi. Shu bilan birga Shayx Abdulbosit qorining nodir qiroatlari ham yig‘ilgan mehmonlarga qo‘yib beriladi. Bu majlis radio va televideniya orqali to‘g‘ridan to‘g‘ri uzatiladi.
Shayxning eng go‘zal safarlaridan biri Pokistonga bo‘lgan safardir. O‘shanda u kishi uchun maxsus poyezd qatnovi yo‘lga qo‘yilib, Qur’on tilovati uchun Pokistonning turli shahar va qishloqlariga olib borib turgan edi.
Shayx Abdulbosit Fransiyada ham Qur’on o‘qidilar. Fransiyadagi kelishilgan protokolga ko‘ra, Shayx Abdulbosit kostyum kiyishlari kerak edi. Kostyumni kiydilaru biroz o‘tib, o‘zlarida noqulaylik, siqilishni his qildilar. Chiday olmay, yechib tashladilar va o‘zlarining azhariy to‘nlarini kiyib oldilar.
Shayx Abdulbosit Damashqqa borib, Umaviy jome’ masjidida qiroat qilganlaridan so‘ng “Safiyrul Qur’an” (“Qur’on elchisi”) laqabini oldilar. U kishi shuningdek ko‘plab islomiy davlatlarga va Afrika qit’asining shimolidagi bir qator mamlakatlarga safar qildilar.
Shularning orasida Janubiy Afrika Respublikasiga qilingan safar o‘ziga xos o‘rin tutadi. Sababi o‘sha davlatda Shayx Abdulbosit qori bilan bir voqea sodir bo‘lgan. O‘sha davlatning bir shahridan ikkinchi shahriga borish uchun aeroportga borganida, mehmonxonada pasporti qolib ketgani esiga tushadi. Ammo Shayx mehmonxonaning nomini ham, manzilini ham eslolmadi. Alloh taologa ishini topshirdi, O‘ziga tavakkul qildi. Shu payt aeroportga bir notanish mashina kelib to‘xtadi. Ichidan bir yigit tushib, Shayxning oldiga yugurib kela boshladi. Qo‘lida Shayxning pasporti. Kelib, pasportni o‘z egasiga uzatar ekan: “Marhamat, oling, ey Shayx” dedi. Mana shu voqea Janubiy Afrika Respublikasining Yoxannesburg shahrida yuz bergan edi. Shayx u shahardan Durban shahriga ketayotgan edi. Abdulbosit qori Durbanga yetib borgan ilk qori hisoblanadi. Shunday qilib u kishi o‘sha davlatda bir oy davomida Qur’oni karim tilovati bilan mashg‘ul bo‘ldi.
“Qur’oni karim tilovati bo‘yicha elchi” ko‘pgina podshohlar va prezidentlarning aziz mehmoni bo‘ldi. Ba’zi podshohlar esa u kishining mehmoni bo‘lishdi. Shayx Indoneziya, Malayziya va Hindistonga uch marta, Pokistonga olti marta tashrif buyurdi. Shuningdek, Uganda, Senegal, Ispaniya, Buyuk Britaniya va Singapur kabi davlatlarga ham safar qildi. Ushbu mamlakatlarning rahbarlari, mas’ullari va xalqi ulug‘ qorini katta e’zoz bilan kutib oldilar.
Shayx Abdulbosit Marokash qiroli Muhammad Beshinchi bilan qalin do‘st edi. Qirol Misrga tashrif buyurganda, Shayx Abdulbosit bilan Sayyida Zaynab jome’ masjidida Bomdod namozidan so‘ng ko‘rishib, uning tilovatini ixlos bilan tingladi. Tilovatdan so‘ng qirol Shayxni o‘z yurti – Marokashda doimiy yashashga taklif etib, u uchun barcha sharoitlarni qilib berishini aytdi. Shayx Abdulbosit qirolning bu taklifini chiroyli uslubda, yumshoqlik bilan rad etdi va imkon bo‘lganda Marokashni ziyorat qilishga va’da berdi.
Ulug‘ qorining qo‘llarida ko‘plab insonlar Islom dinini qabul qildilar. Shayx Abdulbosit qorining sababidan sodir bo‘lgan eng go‘zal xotiralardan biri Uganda davlatida bo‘lgan voqeadir. Mamlakat poytaxti Kampala shahrida Shayx Abdulbosit Qur’oni karimni tilovat qilgandan so‘ng, 92 kishi Islomni qabul qilgan.
Abdulbosit Abdussamad katta e’zozga, ikromga, podshohlarning iltifotiga sazovor bo‘lgan kam sonli qorilardan biri hisoblanadi. U ko‘plab orden va medallar bilan taqdirlangan. Jumladan, Senegal, Marokash va ko‘pgina islomiy va arab davlatlarining mukofotlari bilan taqdirlangan.
Abdulbosit qorining Qur’oni Karimni to‘liq holda tartil bilan qilgan tilovati Misr, Saudiya Arabistoni va Marokash davlatlari radiolarida efirga uzatilgan. Shuningdek, Mustafo Ismoil, Mahmud Xalil Husariy va Mahmud Ali Bannoning tilovatlari bilan birgalikda Abdulbosit qori tomonidan Mus'hafning tajvid bilan o‘qilgan tilovati ham Islomiy ishlar oliy majlisida kassetalarga yozilishi tasdiqlandi.
1965 yilning 7 sentyabrida Malayziya qiroli tomonidan Kuala Lumpur shahrida Osiyodagi eng katta masjid ochildi. Masjidning ochilish marosimida Shayx Abdulbosit qori tilovat qildilar. Ushbu marosimda Malayziya hukumati rahbarlari, a’zolari va to‘rt million malayziyalik aholi tashrif buyurdi. Tilovatdan so‘ng mamlakat qiroli Shayx Abdulbositga “Malayziya oltin ordeni”ni topshirdi.
Abdulbosit Abdussamad bundan tashqari yana ko‘p davlatlarning orden va medallari bilan ham taqdirlangan. Jumladan, Pokistonda “Ulamolar” ordeni bilan, Marokashda “Fikriy tenglik” ordeni bilan, Indoneziyada “Loyiq bo‘lgani uchun” ordeni bilan, Suriya ordeni bilan, Iroq, Tunis, Livan, Somali, Senegalning bir qancha medallari bilan taqdirlanganlar. Shuningdek, Misrning sobiq prezidenti Muhammad Husniy Muborak 1987 yilda “Da’vatchilar kuni” manosabati bilan Shayx Abdulbosit qoriga Qur’onga qilgan xizmatlarini taqdirlab mukofot topshirgan.
“Sa’iyd” madaniy markaz mudiri Abdulmun’im Abdulaziym Abdulbosit qorining eng yaqin do‘stlaridan biri edi. U do‘sti haqidagi xotiralarini bunday hikoya qiladi: “Shayx Abdulbosit o‘zining qori do‘stlarini juda hurmat qilardi. Biror marta ularga nisbatan yomonlik qilmagan. U yoqtirib tinglaydigan ovozlar Shayx Mustafo Ismoil va Shayx Muhammad Rif’atning tilovatlari edi. O‘z davrining ulug‘ qorilari bilan ko‘p davlatlarga safar qilgan. Shayx Mahmud Xalil Husariyni juda qadrlar edi. U yangi ovozlarni tarbiya qilib, yuzaga olib chiqar edi. Ana shunday ovozlardan biri Shayx Ahmad Ruzayqiydir”.
Shayx Abdulbosit Abdussamad qandli diabet xastaligi bilan og‘rigan edi. Jigari ham risoladagiday ishlamas edi. Ko‘p yillar bu ikki jiddiy xastalikka bardosh berishiga to‘g‘ri keldi. Uning kasali zo‘rayganiga qaramasdan tilovatni to‘xtatmas edi. U shu holida muxlislarning iltimosiga ko‘ra turli davlatlarga borib, Allohning Kalomini tilovat qilib berardi. Kasali zo‘rayib, nihoyat uni Gizadagi doktor Badron shifoxonasiga olib borishdi. U yerdagi shifokorlar zudlik bilan Londonga borib, muolajani o‘sha yerda davom ettirish kerakligini aytishdi. Abdulbosit qorining o‘g‘illari ham otalarini Londonga olib borish tarafdori edilar. Shayx Abdulbosit o‘g‘li Toriq bilan birga Londonga yetib borib, u yerdagi shifoxonalardan birida bir xafta davolandi. Ammo umri poyoniga yetayotganini bilgandek, o‘g‘li Toriqqa o‘zini Misrga qaytarib olib ketishini aytdi.
“Islom olamining bulbuli”, “Oltin tomoq” sohibi, “Qur’oni karim tilovati bo‘yicha elchi” Shayx Abdulbosit Abdussamad Misrga qaytgandan so‘ng 1988 yilning 30 noyabr kuni 61 yoshida vafot etdi. Uning vafoti haqidagi xabar yashin tezligida butun dunyoga tarqalib, millionlab musulmonlarning qalbini larzaga keltirdi. Uning janozasi mamlakat miqyosidagi janozaga aylanib ketdi. Janozaga turli mamlakatlarning Misrdagi elchilari, ko‘plab islomiy va arab davlatlari rahbarlari, Misr hukumati vakillari hamda Misrning ko‘p sonli xalqi tashrif buyurdi.
Shundan beri har yili 30 noyabr kuni Shayx Abdulbosit qorini eslash, xotirlash kuniga aylandi.
Alloh taolo bu qori bandasini rahmatiga olgan bo‘lsin! Islomga, Qur’oni Karimga va mo‘min-musulmonlarga qilgan xizmatlarini O‘zi munosib taqdirlasin! Zurriyodlarimizdan u kishiga o‘xshagan Qur’on xodimlarini ko‘plab chiqarsin, omin!
Internet ma’lumotlari asosida
Nozimjon Iminjonov tayyorladi
1144 yil (bundan 881 yil oldin) – tilshunos, adib, tafsir va hadis olimi Zamaxshariy Xorazmda 69 yoshida vafot etdi. Shundan deyarli ikki yuz yil keyin, ya’ni 1333 yili Xorazmni ziyorat qilgan mashhur arab sayyohi Ibn Battuta o‘zining “Ar-Rihla” (“Sayohatnoma”) nomli asarida Xorazm (Ko‘hna Urganch)ning tashqarisida Zamaxshariyning ustida qubbasi bo‘lgan maqbarasini ko‘rganligi haqida yozadi.
Zamaxshariy haqida Ibn Qiftiy quyidagicha yozgan: “Zamaxshariy ilm ul-adab, grammatika va lug‘at bobida o‘zgalarga misol bo‘ladigan alloma edi. U o‘z hayoti davomida ko‘plab buyuk olimlar va fozillar bilan uchrashgan bo‘lib, tafsir, hadis, grammatika va boshqa sohalar bo‘yicha bir qancha asarlari bordir. U o‘z asrida arab tilida ijod qilgan ajamlar (g‘ayri arablar) orasida eng buyugidir”. Bundan tashqari arab naqllaridan birida shunday deyiladi: “Agar Zamaxshariy bo‘lmaganida arablar o‘z tillarini bilmas edilar”.
1395 yil (bundan 630 yil oldin) – Amir Temur o‘zining 250 ming atrofidagi qo‘shinini Shimoliy Kavkazdagi Terek daryosining chap sohiliga o‘tkazib, saf torttirdi. 15 aprelga o‘tar kechasi To‘xtamishning bir guruh lashkari tunda hamla qilmoqchi bo‘ldi. Lekin chig‘atoylar Sohibqironning “Kecha bo‘lg‘onda hech kishi o‘z yeridin tebranmagay va undashmasunlar va shabixun [ya’ni kechasi to‘satdan hujum]dan voqif bo‘lsunlar, o‘t yoqmasunlar!” – degan farmoniga amal qilib, shaylanib nog‘ora va karnaylarni chalib turgan edilar, dushman yaqinlasholmay, qaytib ketdi.
1411 yil (bundan 614 yil oldin) – Shayx Nuriddin Samarqand ustiga qo‘shin tortdi. Amir Abdulxolik va Chingiz o‘g‘lon boshchiligidagi Oq O‘rdalik, ilgari Temur xizmatida bo‘lgan ko‘chmanchilar endi u bilan ittifoqda edilar. Ulug‘bek qo‘shin bilan ularga qarshi chiqdi. Samarqandning g‘arbiy tarafidagi Qizilrabot degan yerda ikki o‘rtada urush bo‘ldi. Unda Shayx Nuriddin g‘alaba qozondi. Ulug‘bek Kalif tomon chekindi, uning otalig‘i Shohmalik esa Samarqand bilan Shahrisabz oralig‘ida joylashgan Olaqarog‘ tog‘iga yashirindi. Shunday qilib, Shayx Nuriddin uchun Samarqandga yo‘l ochildi.
1469 yil (bundan 556 yil oldin) – ulug‘ so‘z san’atkori Alisher Navoiy ramazon hayiti kuni ulug‘ hukmdor Sulton Husayn Boyqaroning taxtga chiqishi munosabati bilan o‘tkazilgan tahniyat (hukmdorni muborakbod etish) marosimida ilk bor o‘zining mashhur “Hiloliya” qasidasini tantana ishtirokchilariga taqdim etdi. Mazkur qasida shoirning nihoyatda teran badiiy tafakkuri va taxayyulining mahsulidir. Qasida 91 baytdan tarkib topgan, uning matla’ va maqtasida yangi oy – hilolga ishora qilinadi.
“Hiloliya” qasidasi mazmun-mohiyati va badiiyatining mukammallashuvini uning voqeiy asar ekanligi ham ta’min etgan. Qasidadagi voqealar to‘rt asosiy obraz atrofida aylanadi: shoir, Atorud (Merkuriy sayyorasi, mifologiyaga ko‘ra, ayni shu sayyora shoir va yozuvchilar homiysi sanaladi), ulug‘ shoirning sevgilisi va shahanshoh Husayn Boyqarolar shular jumlasidandir. “Hiloliya”ning yetakchi qahramoni ulug‘ shoirning o‘zidir.
1916 yil (bundan 109 yil oldin) – kompozitor, O‘zbekiston xalq artisti Sulaymon Yudakov tavallud topdi (vafoti 1990 yil). Uning asarlari o‘zbek va tojik xalq kuylari hamda zamonaviy ohang va usullar uyg‘unligi, janr jihatidan xilma-xilligi, yorqin va hayotbaxsh kuylari bilan ajralib turadi.
1917 yil (bundan 108 yil oldin) – Buxoro amiri Sayyid Olimxonning islohotlar to‘g‘risidagi farmoni bekor qilindi. Yosh buxoroliklar amirlikda ta’qib ostiga olindi. Buxoro amiri 7 aprelda Buxoroda turli islohotlar o‘tkazish to‘g‘risidagi farmonni imzolagan edi. Biroq, farmonni quvvatlash maqsadida Yosh buxoroliklar tomonidan poytaxt Buxoro shahrida 8 aprelda bo‘lgan namoyish amir tomonidan bostirildi.
1919 yil (bundan 106 yil oldin) – Turkiston Respublikasi hukumati “Turkiston respublikasidagi kutubxonalarni milliylashtirish to‘g‘risida”gi buyruqni e’lon qildi. Ushbu buyruqqa muvofiq barcha xalq kutubxonalari, shahar, jamoat kutubxonalari va xususiy kutubxonalar Turkiston respublikasining mulki deb e’lon qilingan va Xalq Komissarlari Kengashining ixtiyoriga berilgan edi.
1923 yil (bundan 102 yil oldin) – Turkiston Oliy inqilobiy tribunali tugatilib, uning o‘rniga Oliy sudning Turkiston bo‘limi tashkil topdi. Oliy sudning Turkiston bo‘limi raisi etib A.Sharafuddinov saylandi. U bunga qadar Turkiston Oliy inqilobiy tribunali raisi lavozimida ishlagan edi. Oliy sudning Turkiston bo‘limi tarkibi Prezidium, jinoiy sudlov va jinoiy kassatsiya hay’atlaridan iborat edi.
1997 yil (bundan 28 yil oldin) – O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Avtomobillarni tadqiq etish va sinash markazini tashkil etish to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi.
1999 yil (bundan 26 yil oldin) – O‘zbekiston Respublikasining “Lizing to‘g‘risida”, “Xotin-qizlarga qo‘shimcha imtiyozlar to‘g‘risida”, “Nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risida” Qonunlari qabul qilindi.
2017 yil (bundan 8 yil oldin) – O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Xorazm Ma’mun akademiyasining faoliyatini yanada rivojlantirish va takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori qabul qilindi.
2021 yil (bundan 4 yil oldin) – O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “«Collegium Numanum» Varshava menejment universitetining Andijon filialini tashkil etish to‘g‘risida”, “Qo‘qon davlat pedagogika instituti faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”, “Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida” qarorlari qabul qilindi.
Alisher EGAMBЕRDIYEV tayyorladi,
O‘zA