Tafakkur  kishini Alloh taoloni naqadar buyuk va mexribon Zot ekanligini, Qudrat va Azamat sohibi ekanligini his qilishga, ne’matlarga shukr va sinovlarga sabr qilishga undaydigan, o‘zining haqir va ojiz ekanligini e’tirof etishga, ibodat va itoatga rag‘batni oshiruvchi, barcha Alloh rozi bo‘ladigan amallarni qilishga hamda u Zot qaytargan amallardan qaytishga sabab bo‘ladigan  xislat. Agar banda Alloh taoloning oyat-alomatlariga tafakkur bilan qarasa, ishonchi va ma’rifati ziyoda bo‘ladi.  Shuning uchun Alloh taolo Qur’oni karimning judayam ko‘p oyatlarida tafakkurga chaqiradi. O‘zining yaratgan narsalarini zikr qilib ularda:         “ Tafakkur qiladigan kishilar uchun oyat-alomatlar bor”, deya aytadi. “ Shoyadki tafakkur qilsalaringiz”, deydi. Shuning uchun Rosululloh (s.a.v.): “ Bir soatlik tafakkur bir yillik nafl ibodatdan yaxshiroqdir”,( Ibn Moja) deganlar.

Abu Lays Samarqandiy (r.a.) aytadilar: “ Agar inson tafakkur qilish fazilatiga yetishni hohlasa, besh narsa haqada fikr qilsin:

1) Allohning mo‘jiza va alomatlari to‘g‘risida;

2)Allohning botiniy va zoxiriy ne’matlari to‘g‘risida;

3)Uning savobi to‘g‘risida;

4)Uning azobi to‘g‘risida;

5)Uning yaxshiligi va o‘zining jafosi to‘g‘risida”.

 Alloh taoloning mo‘jiza va alomatlarini tafakkur qilish Alloh taoloning qudratiga qarashdir. Alloh taolo osmonni va yerni qanday yaratganiga, quyoshni sharqdan chiqarib, g‘arbga botirayotganiga, kecha-kunduzni almashadigan qilib qo‘yganiga va o‘zining xilqatiga nazar solishdir. 

Alloh taolo aytadi: “Va yer yuzida chuqur ishonuvchilar uchun belgilar bordir. Va o‘zlaringizda ham. Yoki ko‘rmayapsizlarmi?” (Zoriyat, 20-21-oyat)

Atrofga tafakkur va ibrat ko‘zi bilan qaragan kishi  har qadamlar Allohning mo‘jizalari va ajoyibotlarini ko‘raveradi.

Alloh taoloning ne’matlari haqida fikrlash Uning nematlariga e’tibor qaratishdir. Alloh taolo aytadi: “Alloh sizlarga osmonlardagi  va yerdagi narsalarni beminnat xizmatkor  qilib qo‘yganini va sizga zoxiriy va botiniy ne’matlarni mukammal qilib berganini bilmadingizmi?”. ( Luqmon,20) Ne’matlar haqida tafakkur qilish insonning Robbisiga bo‘lgan muhabbatini hamda shukrini  ziyoda qiladi.

Alloh taoloning savobi to‘g‘risida fikr qilish esa, U Zotning o‘z taqvodor  bandalari uchun jannatda qanday karomatlar tayyorlaganining savobini fikrlashdir. Uning savoblari haqida tafakkur qilish jannatga rag‘batni, uning talabida harakat qilishni va Alloh taoloning toatiga quvvatni ziyoda qiladi.

Uning azobi to‘g‘risida fikrlash esa Alloh taolo dushmanlari va itoatsiz kishilar uchun do‘zaxda tayyorlab qo‘ygan  azoblar va xorliklarni fikrlashdir. Bu esa  bandada qo‘rqinchni, gunoh va ma’siyatlardan tiyilish quvvatini oshiradi. 

Alloh taoloning yaxshiliklari va o‘zinig jafosi haqida tafakkur qilgan kishi o‘zining Allohga bo‘lgan osiyligi bardavom bo‘lishiga qaramay, Robbisi uning gunohlarini berkitib turganini, azoblamasdan, unga hamon rizqini berib turganini ko‘radi va uning hayosi va xijolati ziyoda bo‘ladi.

Banda qachonki shu beshta narsa haqida fikr qilsagina, Payg‘ambar (s.a.v.) aytgan darajalarga  erishadi. Bundan boshqa narsalar to‘g‘risida esa fikr yuritilmaydi. Chunki bundan boshqa narsalarda qilingan tafakkur shunchaki vasvasa bo‘ladi.

Ulamolar aytishadiki: “Uch narsada tafakkur qilish mumkinmas.

1)Kambag‘allik to‘g‘risida. Chunki, u insonda g‘amni va xafalikni ko‘paytiradi hamda boylikka rag‘batni ziyoda qiladi.

2)O‘zgalar tarafidan unga nisbatan qilingan zulm haqida ham tafakkur qilinmaydi. Chunki bu qalbni qattiqlashtaradi, g‘azab va adovatni ziyoda qiladi.

3)Uzoq umr ko‘rish haqida tafakkur qilinmaydi. Chunki bu o‘limni unuttiradi. Dunyoga muhabbatni ziyoda qiladi va oxirat uchun amal qilishni kechiktiradi.

Demak, har bir banda uyquga yotishdan oldin bugungi o‘tgan kuni haqida tafakkur qilmog‘i judayam afzal amaldir. Agar u bugungi o‘tgan kunida xayrli va savobli amallarni topsa Allohga hamd aytishi, xato va gunoh ishlarni ko‘rsa Allohga istig‘for aytishi lozim bo‘ladi.

Alloh  taolo barchalarimizni tafakkur ila ibrat oluvchi bandalaridan qilsin.

Olmazor tumanidagi “Mevazor” masjidi imom noibi: Islomov Yorbek