Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning avvalgiyu oxirgi gunohlari kechirilgan bo‘lishiga qaramay, u zot sollallohu alayhi vasallam goh Alloh taolodan qo‘rqib, gohida esa ummatlari uchun rahmat va shavqatdan yig‘lardilar. Ba’zi hollar Rasuli akram sollallohu alayhi vasallamning muborak ko‘z yoshlari oqishiga sabab bo‘lardi.
Yo Alloh! Ummatim, ummatim
Abdulloh ibn Mas'hud roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Nabiy sollallohu alayhi vasallam “Qur’ondan qiroat qil!”, dedilar. “Sizga nozil bo‘la turib, men o‘qiymi?”, dedim. U zot “Ha”, dedilar. “Niso surasidan tilovat qila boshladim va “Har bir ummatdan (o‘z payg‘ambarini) guvoh sifatida keltirganimizda va Sizni (ey, Muhammad!) ularga guvoh qilib keltirganimizda, (ularning holi) ne kechur?!” oyatiga yetganimda u zotga qarasam, yig‘layotgan ekanlar!” (Imom Ahmad rivoyati).
Abdulloh ibn Amr ibn Os roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam «Ey Robbim, albatta u(sanam)lar odamlardan ko‘pini adashtirdilar. Bas, kim menga ergashsa, u mendandir» va «Agar ularni azoblaydigan bo‘lsang, bas, albatta, ular Sening bandalaring. Agar ularni mag‘firat qiladigan bo‘lsang, bas, albatta, Sening O‘zing g‘olib va Hikmatli Zotdirsan» oyatlarini tilovat qildilar va ikki qo‘llarini ko‘tarib: “Yo Alloh! Ummatim, ummatim!”, deb yig‘ladilar!”
Shunda Alloh azza va jalla aytdi: “Ey Jabroil! Muhammadga bor, holbuki Robbing biluvchiroqdir, undan, seni nima yig‘latdi, deb so‘ra”, deb amr qildi. Bas, Jabroil alayhissalom u zotning oldiga kelib, Alloh taologa u zotning aytgan gaplari xabarini berdi. Holbuki, U bilivchiroqdir. Alloh taolo esa: “Ey Jabroil! Muhammadga bor va unga, albatta seni ummating borasida rozi qilamiz”, deb ayt, dedi”.
Birodarlarimni sog‘indim
Kunlarning birida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam yig‘ladilar. Buni ko‘rgan sahobalar: “Yo Rasululloh! Sizni nima yig‘latdi?”, deb so‘rashdi. U zot esa: “Birodarlarimni sog‘indim!”, deb javob berdilar. Sahobalar: “Bizlar birodarlaringiz emasmizmi, yo Rasululloh?”, deyishdi. Shunda u zot alayhissalom: “Yo‘q. Sizlar as'hoblarimsiz. Birodarlarim mendan keyin keladilar, meni ko‘rmasdan turib menga imon keltiradilar!”, dedilar.
Albatta ko‘zlar yosh to‘kadi, qalb mahzun bo‘ladi
Anas ibn Molik roziyallohu aytadilar: “Biz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga Abu Sayfning oldiga bordik u Ibrohim alayhissalomning enagasi edi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Ibrohimni qo‘llariga oldilar va uni o‘pib, hidladilar. So‘ng biz uning oldiga kirdik. Ibrohim jon berayotgan edi. Rasululloh yig‘lay boshladilar. Shunda Abdurrahmon ibn Avf: “Yo Rasululloh, yig‘layapsizmi?!”, deb so‘radi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Bu rahmatdir ey ibn Avf”, dedilar va yana: “Albatta ko‘zlar yosh to‘kadi, qalb mahzun bo‘ladi lekin biz faqatgina Robbimiz rozi bo‘ladigan gaplarni aytamiz! Biz sening firoqingdan mahzunmiz, ey Ibrohim!”, dedilar (Imom Buxoriy, Imom Muslim rivoyati).
Badaviy bilan suxbat
Yo Allohning rasuli, men ham hisobkitob qilinamanmi?! deb so‘radi sahroyi kishi.
– Ha, agar xohlasa, hisobkitob qiladi.
– O‘zining izzati va ulug‘ligiga qasam, agar mendan hisob so‘rasa, men ham so‘rayman, – dedi u.
– Rabbingdan nimani so‘raysan? – dedilar Payg‘ambarimiz (alayhissalom).
– Agar Rabbim mening gunohimdan so‘rasa, men Uning mag‘firatini so‘rayman. Agar osiyligimdan so‘rasa, men Uning afvini so‘rayman. Agar mening baxilligimdan so‘rasa, men Uning saxovatini so‘rayman! – dedi sahroyi kishi.
Shunda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam yig‘lay boshladilar, hatto soqollari ho‘l bo‘lib ketdi.
Shunda Jabroil (alayhissalom) xabar keltirdi:
– Ey Muhammad (alayhissalom)! Alloh Sizga salom aytdi. Yig‘ini to‘xtating! Arshga muakkil farishtalar tasbeh aytib chalg‘ib ketishmoqda. Sahroyi kishiga ayting: U sizning jannatdagi rafiqingiz bo‘lgay!
Jaholat gunohlari kechirilgandir
Vaziyn roziyallohu anhu rivoyat qiladi: "Bir odam Janobi Rasululloh sollallohu alayhi vasallam huzurlariga keldi va so‘zlay boshladi: "Yo Rasululloh! Biz jaholat ahli edik. Butlarga sig‘inar edik. Qizlarimizni tiriklay ko‘mar edik. Mening bir qizim bor edi. Gapga tushunib, chaqirsa, javob beradigan bo‘lib qolgan edi.
Bir kuni yonimga chaqirib, orqamdan ergashtirdim. Oilam va ahlimdan uzoq bo‘lmagan bir quduq yoniga boshlab bordim. Keyin sevimli qizimning qo‘lidan tortib, quduq ichiga otib yubordim. Uning so‘nggi so‘zlari "Otajon, otajonim!" deb qolishi bo‘ldi".
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam yig‘lay boshladilar. Uzoq yig‘ladilar. Atroflarida o‘tirganlardan biri haligi odamga: "Sen Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamni g‘amgin qilding!" dedi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Unga tegmanglar! U o‘zi uchun muhim bir narsa haqida so‘ramoqchi", - dedilar. Keyin boyagi odamga qarab: - "Voqeani qaytadan aytib ber!" dedilar. U odam yana bir bor so‘zlab berdi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam yana yig‘lay boshladilar. hatto ko‘z yoshlari soqollarini ho‘l qilib yubordi. Keyin bunday dedilar: "Alloh taolo johiliyat zamonida qilingan barcha gunohlarni kechirdi. Sen amalingni boshqatdan boshla!" (Imom Dorimiy).
Sizni qutqara olmayman
Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Yaqin qarindoshlaringizni (Alloh azobidan) ogohlantiring!” (Shuaro surasi, 214- oyat) nozil bo‘lganida Nabiy sollallohu alayhi vasallam yig‘ladilar. So‘ngra qizlari Fotima roziyallohu anhoga qarab: "Ey Muhammadning qizi Fotima! Nafsingni jahannam olovidan qutqar! Alloh huzuridagi hech bir azobdan sizlarni qutqara olmayman. Faqat sizlarga yaqinligim bor, tez orada bu yaqinlikdan so‘ralaman!" dedilar.
Hozirlik ko‘ring
Barro ibn Ozib roziyallohu anhu rivoyat qiladi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qazilayotgan qabr yonidan o‘tdilar. U zot alayhissalom yig‘ladilar. Hatto ko‘z yoshlari tomchilab tuproqni ho‘l qilmoqda edi. So‘ngra bizga qarab: "Ey birodarlarim! Shunday bir kun uchun hozirlik ko‘ring!" dedilar (Imom Ahmad rivoyati).
Davron NURMUHAMMAD
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُغَفَّلٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «نَفَقَةُ الرَّجُلِ عَلَى عِيَالِهِ صَدَقَةٌ».
Abdulloh ibn Mug‘affaldan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kishining ahli ayoliga qilgan nafaqasi sadaqadir», dedilar.
Sharh: Darhaqiqat, ahli ayolga nafaqa qilish sadaqadir. Chunki bunda kishi vojib ibodatni ado etadi. Zotan, shariat hukmi bo‘yicha ahli ayolning nafaqasi vojibdir. Bu Alloh taoloning amridir. Shariatda ko‘rsatilgan amalni Allohning amrini bajarish niyati bilan qilish Alloh taoloning yo‘lida qilingan ish bo‘ladi. Shuning uchun o‘z ahli ayolimga bersam, sadaqaning savobidan mahrum bo‘laman, degan tushuncha noto‘g‘ridir. Aksincha, yaxshi niyat bilan, shariatning buyrug‘ini, Alloh taoloning hukmini ado etyapman, ahli ayolimning nafaqasi menga vojibdir, shuni haloldan ado etaman, deb harakat qilgan kishi ahlining nafaqasi tufayli ulug‘ ajrlarga erishadi.
عَنِ الْحَسَنِ يَرْفَعُ الْحَدِيثَ قَالَ: «إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ مِنْ غَيْرِ إِسْرَافٍ وَلَا إِقْتَارٍ كَانَتْ نَفَقَتُهُ بِمَنْزِلَةِ النَّفَقَةِ فِي سَبِيلِ اللهِ».
Hasandan rivoyat qilinadi: «Kishi ahli ayoliga isrof ham qilmay, juda siqib ham qo‘ymay nafaqa qilsa, Allohning yo‘lidagi nafaqa o‘rnida bo‘ladi».
Sharh: Ahli ayolga, ya’ni qaramog‘idagilarga qilingan nafaqada isrof qilish ham, xasislik qilish ham durust emas. Balki o‘rtacha, bir me’yorda nafaqa qilib borish Allohning yo‘lidagi nafaqa bo‘ladi.
Ahli ayolning nafaqasida isrofga yo‘l qo‘yish barcha holatlardagi isrof kabi noshar’iy ish hisoblanadi. Shu bilan birga, bu ish ahli ayolning haddidan oshishiga, odobsizliklarga qo‘l urishiga sabab bo‘lib qolishi ham mumkin.
Ahli ayolning nafaqasini siqib qo‘yish baxillikning yorqin namunasidir. Bu nafaqadagi kishilarning haqqini poymol qilishdir.
Barcha ish va holatlardagi kabi, bu ishda ham o‘rtacha bo‘lish ma’qul. Zotan, dinimiz vasatiylik – o‘rtacha yo‘l tutish dinidir.
Alloh taolo Furqon surasida aytadi: «Infoq qilganlarida isrof ham, xasislik ham qilmaslar, bu ikkisi o‘rtasida mo‘tadil bo‘lurlar» (67-oyat).
Arab tilida «infoq» – «nafaqa» iboralari mol-pul sarflash ma’nosini anglatadi. Bizda «birovga sadaqa qilish», «ehson qilish» ma’nosida ishlatish odat tusiga kirib qolganligi oyatni noto‘g‘ri tushunishga, xayr-ehson, sadaqa qilganda mo‘tadil bo‘lishi kerag-u, boshqa vaqtlarda nima qilsa, o‘zi biladi, degan xayolga olib kelmasligi lozim.
Musulmon kishi mol-pul sarflashda doimo mo‘tadil bo‘lishi kerak. Mol-dunyoni hech qachon isrof ham qilmasligi va haddan tashqari xasis bo‘lib, zarur joyga va kerakli miqdorda sarflashdan bosh tortmasligi ham kerak.
Islomda shaxsiy mulkchilikka keng yo‘l ochib qo‘yilgan. Shu bilan birga, kishilarga shaxsiy mulklarini havoyi nafslariga binoan tasarruf qilishlariga ham yo‘l qo‘yilmaydi. Avvalo, bu mulkni gunoh ishlarga, harom-harishga ishlatish man qilingan.
Shuningdek, mol-mulkni behuda sarflashga «isrof» degan nomni berib, musulmonlar isrofdan qaytarilgan. Mol-mulkini behuda, noo‘rin sarflaydigan odam «safiyh» – esi past deyiladi. Kim safiyh bo‘lsa, mahkamaning hukmi ila uning mol-mulki muzlatib qo‘yiladi. Kerak bo‘lganida, ma’lum miqdori beriladi, qolgani saqlab turiladi.
Shu bilan birga, o‘ta xasis odamga qarshi chora ham ko‘riladi. Bola-chaqasidan, nafaqasidagilardan qisib, ularga haqlari darajasida sarf qilmasa, mahkama ularning haqlarini olib beradi.
Isrofgarchilik va xasislikni tanqid etib, qoralovchi ko‘plab hadislar kelgan.
عَنْ أَبِي الْمُخَارِقِ قَالَ: خَرَجَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي غَزَوةِ تَبُوكَ فَطَلَعَتْ نَاقَتُهُ، فَقَامَ عَلَيْهَا سَرِيعًا، فَمَرَّ بِهِ رَجُلٌ، فَقَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ: مَا رَأَيْنَا كَالْيَوْمِ رَجُلًا أَجْلَدَ وَلَا أَقْوَى لَوْ كَانَ فِي سَبِيلِ اللهِ. فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِنْ كَانَ يَسْعَى عَلَى صِبْيَةٍ صِغَارٍ فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَإِنْ كَانَ يَسْعَى عَلَى وَالِدَيْهِ فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَإِنْ كَانَ يَسْعَى عَلَى نَفْسِهِ لِيُغْنِيَهَا فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَإِنْ كَانَ يَسْعَى رِيَاءً وَسُمْعَةً فَهُوَ لِلشَّيْطَانِ».
Abul Muxoriqdan rivoyat qilinadi:
«Nabiy sollallohu alayhi vasallam Tabuk g‘azotiga chiqdilar. Tuyalari kelib qoldi. Unga tezda mindilar. Shunda oldilaridan bir kishi o‘tib qoldi. Hamma o‘sha kishiga qaradi. Shunda sahobalardan biri u zotga: «Bugungiga o‘xshash baquvvat, chapdast odamni hech ko‘rmagan edik. Qani endi u Allohning yo‘lida bo‘lsa», dedi.
Shunda Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Agar u o‘zining kichik bolalari uchun urinayotgan bo‘lsa, Allohning yo‘lidadir. Agar u ota-onasiga yaxshilik qilish uchun urinayotgan bo‘lsa, Allohning yo‘lidadir. Agar u o‘zining behojatligi uchun urinayotgan bo‘lsa, Allohning yo‘lidadir. Agar riyo va xo‘jako‘rsin uchun urinayotgan bo‘lsa, shaytonning yo‘lidadir», dedilar».
Sharh: Demak, mo‘min-musulmonlar riyokorlikdan, xo‘jako‘rsinchilikdan, falonchi gapiradi, pistonchi kuladi, falonchini qoyil qilib qo‘yay, kabi bandaning rioyasini qilishdan mutlaqo uzoq bo‘lishlari, hazir bo‘lishlari kerak. Balki har bir ishni sof niyat bilan, shariatda ko‘rsatilganidek, Alloh taolodan savob umidida ado etish lozim ekan. Shunda ham hojati ravo bo‘ladi, ham murod-maqsadiga yetib, boshqalarni xursand qiladi, eng muhimi, Allohning yo‘lida amal qilgan inson darajasiga ko‘tariladi.
Ushbu hadisi sharifdan olinadigan foydalar:
1. O‘zining kichik bolalari uchun urinayotgan odam Allohning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
2. Ota-onasiga yaxshilik qilish uchun urinayotgan odam Allohning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
3. O‘zining behojatligi uchun urinayotgan odam Allohning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
4. Riyo va xo‘jako‘rsin uchun urinayotgan odam shaytonning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
قَالَ شُعْبَةُ: فَقُلْتُ لِعَدِيٍّ: عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ؟ فَقَالَ: عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ نَفَقَةً يَحْتَسِبُهَا كَانَتْ لَهُ صَدَقَةً».
Shu’badan rivoyat qilinadi:
«Adiyga: «Nabiy sollallohu alayhi vasallamdanmi?» dedim.
«Ha, Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan. U zot: «Qachon kishi ahliga savob umidida nafaqa qilgan bo‘lsa, uning uchun sadaqadir», dedilar», dedi».
Sharh: Ahliga, qaramog‘idagilarga savob umidida, bu Allohning hukmi, shariatning buyrug‘i, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ko‘rsatmalari, bu menga vojib, degan niyatda va albatta, halol-pok yo‘l bilan topilgan moldan qilingan nafaqa sadaqa o‘rniga o‘tib, ulkan ajr-savoblarga sabab bo‘lishi shubhasiz haqiqatdir.
«Yaxshilik va silai rahm» kitobi 1-juz