Sayt test holatida ishlamoqda!
06 Iyul, 2025   |   11 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:13
Quyosh
04:56
Peshin
12:33
Asr
17:42
Shom
20:03
Xufton
21:39
Bismillah
06 Iyul, 2025, 11 Muharram, 1447

Siyrat  ilmida «Shifo» kitobining o‘rni

05.09.2018   8111   6 min.
Siyrat  ilmida «Shifo» kitobining o‘rni

Siyrat borasida gap ketarkan, u haqda yozilgan kitoblarni eslamay ilojimiz yo‘q.

 

Bu ilmni bizgacha yetib kelishida asosan ikki muhim omil: omonatdor ulamolar va ularning yozgan mo‘tabar asarlari xizmat qilgan.

 

Siyrat borasida ko‘p kitoblar yozilgan. Lekin, ularning hammasi ham bizgacha yetib kelmagan. Turli sabablarga ko‘ra, ba’zilari yo‘qolgan, yana ba’zilari qaysidir kutubxonalarda qo‘lyozma sifatida tadqiqot o‘tkazilishini kutib yotibdi.

 

Bizgacha yetib kelgan siyrat manbalari orasida «Shifo» kitobining alohida o‘rni bor.

 

Darhaqiqat, siyrat kitoblari orasida «Shifo»chalik ko‘p o‘qilgani bo‘lmasa kerak. Yozilganiga qarib 917 yil bo‘lgan bu noyob asar siyrat borasida muhim qo‘llanma bo‘lib kelayotir.

 

Mana necha asrlar o‘tgan bo‘lsada siyrat mutaxassislari unga turli katta – kichik sharhlar, hoshiyalar bitib kelmoqda. Hattoki, uni ixchamlashtirib muxtasar va nazm – she’riy ko‘rinishga keltirganlar ham bor.

 

Ulamolarning e’tirofiga qaraganda eng ko‘p sharh yozilgan kitob vatandoshimiz imom Buxoriy rahmatullohi alayhning «Sahih»lari ekan. Biz o‘rganayotgan «Shifo» kitobi ham ana shundan eng ko‘p sharh qilingan kitoblar sarasiga kirar ekan. Tadqiqotchilarning ta’kidlashicha «Shifo»ga hozirga qadar 144 ta sharh yozilgan.

 

Ulamolarning maqtovlari:

Sa’d Tilimsaniy rahmatullohi alayh «An-najm as-saqib» kitobida keltiradi: «Solihlardan ba’zisi Qozi Abulfazlni vafotidan so‘ng tushida ko‘rganini aytadi.

 

U katta qasr ichida oyoqlari tillodan bo‘lgan taxt ustida o‘tirardi. Shunda menga bir masala haqida savol qilgan edi, aytdimki, ey janobim, u haqda «Shifo» nomli kitobingizda mana bunday, mana bunday degansiz.

Menga:

– Senda o‘sha kitob bormi? dedi.

– Ha, dedim men.

– Unday bo‘lsa uni qo‘lingdan qo‘yma. U sababli Alloh meni manfaatlan-tirdi va menga ko‘rib turgan narsangni berdi, dedi Qozi Iyoz.

 

Doktor Muhammad ibn Muhammad Abu Shubha o‘zining «As-siyratu fi zovil Qur’on vas Sunna» kitobida yozadi: «U shunday kitobki, agar uni tillo bilan yozilsa yoki torozida gavhar bilan o‘chansa albatta, oz hisoblanardi...

 

Hoy o‘quvchi! Uni mahkam tut. Uni qo‘lingdan qo‘yma».

Fransuz sharqshunosi Lui Massinon:

 

«Ovropa Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning fazilat va go‘zal sifatlarini tanishi uchun «Shifo» kitobini yevropa tillarining biriga o‘girish kifoya», degan edi.

 

Ovropalik bir insofli sharqshunos suyukli Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamni shunday madh etib, siyratini o‘rganish va o‘rgatishga undab tursa–yu, biz ummatlar o‘rganish va tanishga haqli bo‘la turib u zotni yaxshi tanimasak...

 

«Kashfuz zunun» kitobi muallifi aytadi:

 

«Bu – manfaati katta, foydasi ko‘p, Islomda unga o‘xshashi yozilmagan kitobdir».

 

Alloma Muhammad ibn Muhammad Maxluf rahmatullohi alayh aytadi:

 

«(Muallif) uni yozishda yangilik qilgan. Odamlar kitobni tashib ketishgan. Uning nusxalari sharq–u g‘arbga yoyilgan».

 

Ba’zi Mavritaniyalik ulamolar Robi’ul avval oyida majlis qurib «Shifo» kitobini o‘qishni odat qilganlar.

 

Ibn Nosiruddin Dimashqiy u haqda haqli so‘z aytgan:

 

«Agar Qozi Iyozning «Ash shifa bita’rifi huquqil Mustofa» kitobidan boshqa tasniflari bo‘lmaganida ham uning qadri baland, shuhrati oliy bo‘lshiga kifoya qilar edi. Chunki u bu borada yangilik qilgan. «Shifo» muhim manba ekaniga ijmo qilingan, bellashganlar uning o‘zi kifoya qilishi bilan taslim etilgan, unga muhaddis va faqih suyanadigan, bobida yagona ekanligida tortishgan kishi malomat qilinadigan, Islom shaharlaridan birortasida yo‘q bo‘lishi mumkin bo‘lmagan kitobdir».

 

Kattoniy rahmatullohi alayh qalamiga mansub «Fihrisul fahoris»da keladi:

 

«Turra (shahri)da «An najm as soqib fima li avliyaillahi minal mafoxir val manoqib» kitobining qadimiy qo‘lyozmasini hoshiyasi bilan topdim. Unda:

 

«Ba’zi mashoyixlar aytadi: Insonlarga quyosh mashriqdan chiqib, mag‘ribga botadi. Biz Mashriqliklarga uzoq Mag‘ribdan boshqa bir quyosh chiqdi. U Qozi Iyozning «Shifo» kitobidir», deb yozilgan.

 

Qanchadan – qancha siyratga doir kitoblar bor. Lekin, «Shifo»dek emas.

 

«Shifo»ning dong‘i yetti iqlimga taralgan. Ummat uni chiroyli qabul qilgan va qilib kelmoqda.  Undan xos – u om birdek foydalanadi. U deyarli barcha uylarda, kutubxonalarda, masjidlarda bo‘lgan. Hattoki, u haqda zorbul masallar ham aytilgan: «Shifo» bo‘lmaganida Mag‘rib tanilmagan bo‘lardi yoki «Shifo» bo‘lmaganida Qozi Iyoz tanilmagan bo‘lardi.

 

Ba’zi ahli ilmlar o‘z talabalariga «Shifo»ni o‘qitishga alohida urg‘u berib, ehtimom qaratadilar.

 

Oldinlari Mag‘riblik zobitlar askarlik xizmatini bajarganlaridan keyin Buxoriy va «Shifo»ni bo‘lib olib (o‘qishar) ekanlar.

 

Demak, xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki, «Shifo» kitobi siyrat ilmi borasida yozilgan nodir manba, durdona asardir. Uni o‘rganish bugungi kunda ummat oldidagi muhim va dolzab vazifa hisoblanadi. Ayniqsa, islom niqobi ostida o‘z qarashlarini yoyib, turli buzunchilik qilishga yoki «islamafobiya» nomi bilan muqaddas Islom dinimizni yomonotliq qilishga urinishlar avj olgan bir davrda.

 

Odamlarga dinimizning asl mohiyatini o‘rgatish, siyrat ilmi borasida to‘g‘ri tushuncha berish, adashganlarga  raddiyalarni asl manbalardan  keltirishda «Shifo» kitobi muhim qo‘llanma hisoblanadi.

 

Siz ham «Shifo»ni o‘qib o‘zingizdagi jaholat kasalini davolang. Zero, jaholatni ketkazish ma’rifat hosil qilish bilan bo‘ladi.

 

Kimning qalbi va tanida bo‘lsa dard,

 

Gar «Shifo»ni o‘qisa qolmagay gard.

 

Andijon shahar “Hazrati Bilol” jome masjidi

imom-xatibi

Ravshanbek O‘rinboyev

Siyrat va islom tarixi
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Xudkushlik qahramonlik emas

01.07.2025   11775   2 min.
Xudkushlik qahramonlik emas

Inson zimmasida bir nechta omonatlar borki, bularni qadrlash zarur hisoblanadi. O‘z joniga o‘zi qasd qilish esa ana shu omonatga xiyonat qilishdir. Binobarin, Quroni karim Niso surasi 29-oyatida Haq taolo  xitob qilgan: "Bir-birlaringizni o‘ldirmangiz".

Jundab ibn Abdulloh roziyallohu anhu rivoyat qiladilar: "Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Sizlardan ilgari o‘tganlardan bir kishi jarohatlandi. Besabrlik qilib pichoq oldi-da, qo‘lni kesib tashladi va ko‘p o‘tmay, qon yo‘qotib vafot etdi. Alloh: "Bandam joniga qasd etdi, unga jannatni harom qildim", dedi" (Muttafaqun alayh).

Yana bir hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: "Kimki tog‘dan o‘zini tashlab, joniga qasd qilsa, u jahannam olovida abadulabad o‘zini pastga tashlaydi. Kimki zahar ichib joniga qasd qilsa, u qo‘lida zaharini tutib, jahannam olovida abadulabad o‘zini zaharlaydi. Kimki o‘zini temir bilan o‘ldirsa, u qo‘lida temirini tutib, jahannam olovida abadulabad u bilan o‘zini uradi" (Imom Buxoriy, Muslim va boshqalar rivoyati).

Mo‘tabar fatvo kitoblarimizdan “Fatavoi Sirojiya”da: “Qachon kema yona boshlasa, undagilarning agar o‘zlarini dengizga tashlashsa, suzish bilan xalos bo‘lib ketishga gumonlari g‘olib bo‘lsa, shunday qilishlari vojib bo‘ladi. Agar o‘zlarini dengizga tashlasalar ham g‘arq bo‘lishlari yoki tashlashmasa, kuyib ketishlari ehtimoli bo‘lsa, u holda kemada qolish va dengizga o‘zlarini otish orasida ixtiyorlidirlar. Kimki o‘zini o‘ldirsa, uning gunohi boshqa birovni qatl qilgandan ko‘ra qattiqroqdir!”

Yuqorida keltirilgan manbalardan ko‘rinib turibdiki dinimiz inson o‘z joniga qasd qilishga emas, balki bu omonatni asrashga qadrlashga chaqiradi. Lekin, jamiyatda ba’zi insonlar borki, o‘z joniga qasd qilishga, xudkushlikka rag‘bat qiladilar. Aslini olganda o‘zini-o‘zi o‘ldirish Alloh bergan ne’matni mutlaqo mensimaslikdir. Shu bilan birga bunday holat o‘sha jamiyatga ham musibat hisoblanadi.

O‘zini-o‘zi o‘ldirishning gunohi birovni o‘ldirishdan ko‘ra og‘irroq va kattaroq hisoblanadi. Endi, salgina hayot tashvishi deb, ozgina g‘am va alam deb o‘zini o‘ldirayotganlarning gunohi birovni o‘ldirishdan ko‘ra og‘irroq ekanligini bildik. Biroq, bundan ham eng achinarlisi, birovlarning yolg‘on-yashiq gaplariga uchib, “fatvo”lariga aldanib, begunoh mo‘min-musulmonlarni o‘ldirishga qasd qilib o‘zini o‘ldirishning gunohi bundan necha barobar og‘irroq hisoblanadi. Bu shahidlik emas, bu qahramonlik ham emas, balki xudkushlikdir.

Uychi tumani "Devona bobo" jome masjidi imom-xatibi

Abdufattoh Musaxanov

Manba: @Softalimotlar

MAQOLA