Alloh taolo bunday marhamat qiladi:
اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضَى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَيُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآَيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ
“Alloh jonlarni o‘lgan vaqtida, o‘lmaganlarni esa uxlayotgan paytlarida olur.
Bas, O‘zi o‘limga hukm qilgan jonlarni (qaytarmasdan) ushlab qolur, boshqalarini esa belgilangan bir muddatgacha (ajallari yetguncha) qo‘yib yuborur. Albatta, bunda tafakkur qiladigan qavm uchun alomatlar bordir” . (Zumar surasi, 42 oyat).
Ibn Kasir ushbu oyatni tafsir qilib bunday deydilar: “Alloh taolo O‘zi mavjudotlarni xohlaganday boshqarishining xabarini beryapti. Darhaqiqat, U jonlarni tanalardan olish orqali “katta o‘lim”ga hukm qiladi. “Kichik o‘lim” esa – uyqudir”.
Boshqa oyati karimada esa shunday deydi:
وَهُوَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُمْ بِاللَّيْلِ وَيَعْلَمُ مَا جَرَحْتُمْ بِالنَّهَارِ ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فِيهِ لِيُقْضَى أَجَلٌ مُسَمًّى ثُمَّ إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ ثُمَّ يُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ
“U tunda sizlarni «vafot ettiradigan» (uxlatib ruhingizni vaqtincha oladigan), kunduzi qilgan ishlaringizni biladigan zotdir. So‘ngra belgilangan muhlat (umr) ado etilishi uchun unda (kunduzi) sizlarni (yana) «tiriltirur» (uyg‘otur). Keyin Unga qaytish (bor). So‘ngra sizlarga qilgan ishlaringiz xabarini berur” (An’om surasi, 60 oyat).
Darhaqiqat, uyqu – Alloh taoloning buyuk mo‘jizalaridan. Zero, go‘yo o‘lgandek, hech narsani his qilmay yotgan odamni Alloh yana ruhini qaytarib uyg‘otadi va u oldingidek to‘la-to‘kis yashay boshlaydi. Demak, uyqudagilarni uyg‘otib ruhini qaytargan Alloh taolo qabrlarda yotgan “katta o‘lim” berilganlarni uyg‘otishga albatta qodirdir!
Dinimizda hamma, hatto, ko‘zimizga kichik va e’tiborsiz bo‘lib ko‘rinadigan amallardagi odoblar ham bayon qilingan.
“Nega aynan uyqu. Uyquda ham e’tiborli yoki savobli amal bormi? Axir uyquda inson na yaxshilik va na yomonlik qila olmaydiku”, deyishingiz mumkin. Lekin, faraz qiling, bir kishi oltmish yil yashadi, deylik. Odatda, umumiy hisobda u sakkiz soat uxlasa uning hayotining uchdan bir qismi ya’ni, yigirma yilni uyquda o‘tkazgan bo‘ladi. Biz quyida sanab o‘tadigan odobi shariflarga amal qilinsa, o‘sha kattagina muddat – yigirma yil manfaatli va savobga limmo-lim umrga va har kunlik odat esa ibodatga aylanadi.
Quyida uyquga ketishga oid bir qancha odoblarni keltirib o‘tamiz.
1.Xufton namozidan oldingi uyqu va xuftondan keyingi suhbatning makruhligi:
عَنْ أَبِي بَرْزَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّه كَانَ يَكْرَهُ النَّوْمَ قَبْلَ الْعِشَاءِ وَالْحَدِيثَ بَعْدَهَا. صحيح البخاري،
Abu Barza roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasullulloh sollallohu alayhi va sallam xuftondan oldingi uyquni va undan keyingi suhbatni yoqtirmasdilar” (Sahihul Buxoriy, 568).
Chunki xuftondan oldingi uyqu uyqu uchun xoslangan kechki uyquga putur yetkazadi. Undan keyingi suhbat esa bomdod namoziga uxlab qolish xavfini keltirib chiqaradi. Lekin ulamolarning fikricha, xuftondan keyingi suhbat diniy va ijtimoiy manfaat uchun yoki ilm suhbatlari bo‘lsa u makruh emas, deganlar. Negaki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Abu Bakr Siddiq bilan tunda suhbat qilganlari haqida Umar roziyallohu anhudan rivoyatlar kelgan.
عَنِ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ ، قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ : إِذَا أَتَيْتَ مَضْجَعَكَ، فَتَوَضَّأْ وُضُوءَكَ لِلصَّلاَةِ، ثُمَّ اضْطَجِعْ عَلَى شِقِّكَ اْلأَيْمَنِ، ثُمَّ قُلِ: اللَّهُمَّ أَسْلَمْتُ وَجْهِي إِلَيْكَ، وَفَوَّضْتُ أَمْرِي إِلَيْكَ، وَأَلْجَأْتُ ظَهْرِي إِلَيْكَ، رَغْبَةً وَرَهْبَةً إِلَيْكَ، لاَ مَلْجَأَ وَلاَ مَنْجَا مِنْكَ إِلاَ إِلَيْكَ. اللَّهُمَّ آمَنْتُ بِكِتَابِكَ الَّذِي أَنْزَلْتَ، وَبِنَبِيِّكَ الَّذِي أَرْسَلْتَ. متفق عليه ،
Baro ibn Ozib roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Nabiy sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Yotog‘ingga kelganda namozga qanday tahorat qilsang shunday tahorat qil. Keyin o‘ng tomoningga yot, so‘ngra shunday degin: “Allohumma aslamtu vajhiy ilayk va favvaztu amriy ilayk va alja’tu zohriy ilayk. Rog‘batan va rohbatan ilayk. La malja’a va la manja minka illa ilayk. Allohumma amantu bikitabikallaziy anzalta va binabiyyikallaziy arsalta” (tarjimasi: “Yo, Allohim! Senga umid qilib va qo‘rqib yuzimni (ya’ni, o‘zimni) Senga taslim qildim. Ishimni Senga topshirdim. Senga suyandim. Panoh va najot faqat O‘zingdandir. Nozil qilgan kitobingga va yuborgan nabiyyinnga iymon keltirdim)…” (Muttafaqun alayh).
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ، قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ : إِذَا أَوَى أَحَدُكُمْ إِلَى فِرَاشِهِ، فَلْيَنْفُضْ فِرَاشَهُ بِدَاخِلَةِ إِزَارِهِ، فَإِنَّهُ لاَ يَدْرِي مَا خَلَفَهُ عَلَيْهِ، ثُمَّ يَقُولُ: بِاسْمِكَ رَبِّ وَضَعْتُ جَنْبِي، وَبِكَ أَرْفَعُهُ، إِنْ أَمْسَكْتَ نَفْسِي فَارْحَمْهَا، وَإِنْ أَرْسَلْتَهَا فَاحْفَظْهَا بِمَا تَحْفَظُ بِهِ عِبَادَكَ الصَّالِحِينَ. صحيح البخاري،
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasulullloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Qaysi biringiz yotog‘iga yotsa, izorining ichki tarafi bilan to‘shagini qoqib yuborsin. Zero, u o‘zidan keyin to‘shagiga nima kirganini bilmaydi. So‘ngra shunday deydi: “Rabbim! Noming ila yotdim va Sen ila turaman. Agar jonimni olsang rahm qil. Agar jonimni yuborsang (ya’ni, uyg‘onganda ruhi qaytarilishi) uni solih bandalaringni saqlaganingdek asra” (Sahihul Buxoriy, 6320).
Juda ko‘p hadisi shariflarda o‘ng tomon bilan yotishga targ‘ib qilingan. Baro ibn Ozibdan rivoyat qilingan yuqoridagi hadis ham shular jumlasidandir. Chunki inson o‘ng tomon bilan yotganda oshqozonda ovqat hazm uchun yaxshi joylashadi va sergakroq uxlaydi. Chap tomonga yotganda esa yurakka og‘irroq bo‘ladi.
عَنْ حُذَيْفَةَ ، قَالَ كَانَ النَّبِيُّ إِذَا أَخَذَ مَضْجَعَهُ مِنْ اللَّيْلِ، وَضَعَ يَدَهُ تَحْتَ خَدِّهِ، ثُمَّ يَقُولُ: اللَّهُمَّ بِاسْمِكَ أَمُوتُ وَأَحْيَا. وَإِذَا اسْتَيْقَظَ، قَالَ: الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَحْيَانَا بَعْدَ مَا أَمَاتَنَا وَإِلَيْهِ النُّشُورُ. صحيح البخاري،
Huzayfa roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Qachonki, Nabiy sollallohu alayhi vasallam tungi yotoqlariga borsalar, qo‘llarini yuzlarini tagiga qo‘yardilar. So‘ngra: “Allohumma bismika amutu va ahya” (tarjimasi: “Allohim, isming ila o‘laman va tirilaman!”), derdilar. Uyg‘onsalar esa: “Alhamdu lillahillaziy ahyana ba’da ma amatana va ilayhin nushur” (tarjimasi: “Jonimizni qabz qilgandan keyin qayta tiriltirgan Allohga hamd bo‘lsin. Qayta tirilish Uning O‘zigadir”) (Sahihul Buxoriy, 6314).
Bundan boshqa ba’zi zikrlar ham yuqoridagi hadislarda keltirilgan.
عَنْ طِخْفَةَ الْغِفَارِيِّ ، قَالَ: أَصَابَنِي رَسُولُ اللَّهِ نَائِمًا فِي الْمَسْجِدِ عَلَى بَطْنِي، فَرَكَضَنِي بِرِجْلِهِ، وَقَالَ: مَا لَكَ وَلِهَذَا النَّوْمِ. هَذِهِ نَوْمَةٌ يَكْرَهُهَا اللَّهُ، أَوْ يُبْغِضُهَا اللَّهُ. صحيح / صحيح سنن ابن ماجه،
Tixfatul G‘iforiy roziyallohu anhu aytdilar: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam masjidda chalqancha holatda uxlab yotganimda ko‘rib qoldilar. Shunda, oyoqlari bilan turtib: “Bu uyqu nimasi?! Buni Alloh yomon ko‘radi”, dedilar» (Sunani Ibn Moja, 3015).
Bu masalaga boshqa tarafdan yondashilsa, u holatda yotish noqulay ko‘rinishga olib keladi. Lekin ulamolar: “Qornida og‘riq bo‘lgan inson og‘riqni yengillatish maqsadida qorniga yotsa joiz”, deyishgan.
وعَنْ أم المؤمنين عَائِشَةَ رضي الله عنها، أَنَّ النَّبِيّ كَانَ إِذَا أَوَى إِلَى فِرَاشِهِ كُلَّ لَيْلَةٍ، جَمَعَ كَفَّيْهِ ثُمَّ نَفَثَ فِيهِمَا، فَقَرَأَ فِيهِمَا: ( قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ ( و( قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ ( و( قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ (، ثُمَّ يَمْسَحُ بِهِمَا مَا اسْتَطَاعَ مِنْ جَسَدِهِ، يَبْدَأُ بِهِمَا عَلَى رَأْسِهِ وَوَجْهِهِ وَمَا أَقْبَلَ مِنْ جَسَدِهِ، يَفْعَلُ ذَلِكَ ثَلاَثَ مَرَّات صحيح البخاري،
Oisha roziyallohu anhodan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tungi yotoqlariga borsalar, ikki kaftlarini birlashtirib, ularga dam urib – “Ixlos”, “Falaq”, “Nos” suralarini qiroat qilardilar. So‘ngra ikki kaftlarini badanlarining qo‘llari yetgarlik joylariga surtardilar. Boshlaridan boshlab, so‘ngra yuzlari va ketma-ket boshqa a’zolariga. Bu ishni uch marta qilardilar” (Sahihul Buxoriy, 5017).
Alloma Qozi Iyoz: “Qur’on oyatlari va zikrdan hosil bo‘lgan havo (nafas) va undagi namlikda tabarruklik bor”, degan.
Bundan tashqari, uxlashdan oldin Oyatul kursiy o‘qilsa, Alloh taolo tomonidan asrovchi farishta tushirilishi, Baqara surasining oxirgi ikki oyati o‘qilsa, omonda bo‘lishi, Kafirun surasini o‘qisa esa shirkdan omonda bo‘lishi, Zumar, Sajda, Taborak va boshqa suralarni o‘qishning fazilatlari haqida hadisi shariflar mavjud.
عنْ أَبِي الدَّرْدَاءِ (، عَنْ النَّبِيَّ (، قَال:َ مَنْ أَتَى فِرَاشَهُ وَهُوَ يَنْوِي أَنْ يَقُومَ يُصَلِّي مِنَ اللَّيْلِ، فَغَلَبَتْهُ عَيْنَاهُ حَتَّى أَصْبَحَ، كُتِبَ لَهُ مَا نَوَى، وَكَانَ نَوْمُهُ صَدَقَةً عَلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ عَزَّ وَجَلَّ
Abu Darlo roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Nabiy sollallohu alayhi va sallam aytdilar: “Kim yotog‘iga tungi namozga (tahajjudga) turishni niyat qilib yotsa va tungi namozga uxlab qolib tong orttirsa, unga niyat qilgani bo‘libdi. Uyqusi esa Rabbisi azza va jalladan u uchun sadaqa bo‘libdi”.
وعَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمَا، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ: خَمِّرُوا اْلآنِيَةَ، وَأَجِيفُوا اْلأَبْوَابَ، وَأَطْفِئُوا الْمَصَابِيحَ، فَإِنَّ الْفُوَيْسِقَةَ رُبَّمَا جَرَّتْ الْفَتِيلَةَ فَأَحْرَقَتْ أَهْلَ الْبَيْتِ . صحيح البخاري،
Jobir ibn Abdulloh roziyallohu anhumo rivoyat qiladilar: “Rasululloh sollallohu alayhi va sallam: “Idishlarning og‘zini yopib, eshiklarni tambalab va chiroqlarni o‘chirib yotinglar, chunki sichqon pilikni tortib yuborib, uy ahlini yoqib yuborishi mumkin”, dedilar” (Sahihul Buxoriy, 6295).
Hadisdan olinadigan foyda shuki, o‘t chiqishiga sabab bo‘ladigan jihozlar, ya’ni gaz va elektr jihozlariga uyqudan oldin e’tibor berish ham dinimiz odoblaridan ekan. Bu hadis nafaqat dunyoviy manfaatlarni, balki diniy manfaatlarni ham o‘z ichiga olgan. U asrash lozim bo‘lgan har bir jonga e’tibor va behuda sarflash gunoh bo‘lgan molni saqlashga undovdir.
Boshqa hadisda esa:
وعَنْ جَابِرٍ ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ: أَطْفِئُوا الْمَصَابِيحَ بِاللَّيْلِ إِذَا رَقَدْتُمْ، وَغَلِّقُوا اْلأَبْوَابَ، وَأَوْكُوا اْلأَسْقِيَةَ، وَخَمِّرُوا الطَّعَامَ وَالشَّرَابَ. صحيح البخاري، 5624
Jobir roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday dedilar: “Tunda chiroqlarni o‘chirib, eshiklarni yopib, meshlarningsh og‘zini bog‘lab hamda ovqat va ichimliklarni yopib yotingiz” (Sahihul Buxoriy, 5624).
عَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَيْبٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ جَدِّهِ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَالَ: إِذَا فَزِعَ أَحَدُكُمْ فِي النَّوْمِ، فَلْيَقُلْ: أَعُوذُ بِكَلِمَاتِ اللَّهِ التَّامَّاتِ مِنْ غَضَبِهِ وَعِقَابِهِ، وَشَرِّ عِبَادِهِ، وَمِنْ هَمَزَاتِ الشَّيَاطِينِ، وَأَنْ يَحْضُرُونِ. فَإِنَّهَا لَنْ تَضُرَّهُ. حسن / صحيح سنن الترمذي
Amr ibn Shuayb roziyallohu anhudan naql qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Birortangiz uyquda qo‘rqsa: “A’uzu bikalimatillahit tammati min g‘ozobihi va iqobihi va sharri ibadihi va min hamazatish shayatiyn va ay-yahzurun”, desin (tarjimasi: “Allohning mukammal kalimalari ila Uning g‘azabi va jazosi, bandalarining yomonliklari, shaytonlarning vasvaslari va ularni mening oldimga kelishlaridan panoh tilayman”) (Sunani Termiziy, 3528).
وعَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ ، أَنَّهُ سَمِعَ النَّبِيَّ يَقُولُ: إِذَا رَأَى أَحَدُكُمْ رُؤْيَا يُحِبُّهَا فَإِنَّمَا هِيَ مِنَ اللَّهِ، فَلْيَحْمَدِ اللَّهَ عَلَيْهَا وَلْيُحَدِّثْ بِهَا، وَإِذَا رَأَى غَيْرَ ذَلِكَ مِمَّا يَكْرَهُ، فَإِنَّمَا هِيَ مِنَ الشَّيْطَانِ، فَلْيَسْتَعِذْ مِنْ شَرِّهَا وَلاَ يَذْكُرْهَا ِلأَحَدٍ، فَإِنَّهَا لاَ تَضُرُّهُ. صحيح البخاري، Abu Said Xudriy roziyallohu anhudan naql qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Birortangiz o‘ziga yoqadigan tush ko‘rsa, uni Alloh taolo sizga marhamat qilgan bo‘lib, buning uchun darhol Rabbingizga hamdu sano aytsin va ko‘rgan tushini (yaxshi odamlarga) aytsin. Agar ko‘ngli xushlamaydigan tushni ko‘rsa, demak, u shayton tarafidan bo‘lib, uning yomonligidan Alloh taolodan panoh tilasin (ya’ni, “A’uzu billahi minash shaytonir rojiym” desin) va uni hech kimga aytib bermasin. Shunda ko‘rgan yomon tushi unga zarar keltira olmaydi!” dedilar” (Sahihul Buxoriy, 6985).
وعَنْ جَابِرٍ ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ، أَنَّهُ قَالَ: إِذَا رَأَى أَحَدُكُمُ الرُّؤْيَا يَكْرَهُهَا، فَلْيَبْصُقْ عَنْ يَسَارِهِ ثَلاَثًا، وَلْيَسْتَعِذْ بِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطَانِ ثَلاَثًا، وَلْيَتَحَوَّلْ عَنْ جَنْبِهِ الَّذِي كَانَ عَلَيْهِ. صحيح مسلم، 62
Jobir ibn Abdulloh roziyallohu anhumodan naql qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Birortangiz o‘zi yoqtirmaydigan tush ko‘rsa, chap tarafiga uch marta tuflasin va shaytondan Alloh taolodan panoh tilasin hamda boshqa tarafga o‘girilib olsin”, dedilar” (Sahihi Muslim, 2262).
Uyquda yomon tush ko‘rganda nima qilish kerak ekani yuqoridagi hadislarda bayon qilindi. Lekin ularning eng afzali Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallama aytganlaridek:
أبي هريرة عن رسول الله: ” … فَإِنْ رَأَى أَحَدُكُمْ مَا يَكْرَهُ فَلْيَقُمْ فَلْيُصَلِّ وَلَا يُحَدِّثْ بِهَا النَّاسَ … ” ] صحيح مسلم، 263
“…Birortangiz o‘zi yoqtirmaydigan tush ko‘rsa turib namoz o‘qisin va u tushini hech imga aytib bermasin…”
Uyqudan turish odoblari:
Uyqudan uyg‘onganda zikr qilish, tahorat qilish va namoz o‘qish sunnatdir:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ (، أَنَّ رَسُولَ اللَّه ( قَالَ: يَعْقِدُ الشَّيْطَانُ عَلَى قَافِيَةِ رَأْسِ أَحَدِكُمْ إِذَا هُوَ نَامَ ثَلاَثَ عُقَدٍ، يَضْرِبُ على كُلَّ عُقْدَةٍ، عَلَيْكَ لَيْلٌ طَوِيلٌ فَارْقُدْ، فَإِنِ اسْتَيْقَظَ فَذَكَرَ اللَّهَ انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإِنْ تَوَضَّأَ انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإِنْ صَلَّى انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَأَصْبَحَ نَشِيطًا طَيِّبَ النَّفْسِ، وَإِلاَ أَصْبَحَ خَبِيثَ النَّفْسِ كَسْلاَنَ. ] متفق عليه
Abu Hurayra roziyallohu anhudan naql qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Shayton sizlardan biringiz uyqudaligida gardaniga uchta tugun tugadi va har bir tugunga: “Senda uzun tun bor, shunday ekan uxla!” deydi. U uyg‘onganda Allohni zikr qilsa bitta tugun yechiladi. Tahorat qilsa yana bir tugun yechiladi. Namoz o‘qisa esa yana bitta tugun yechiladi. Shunda u g‘ayratli-tetik va ko‘ngli ravshan holda tong orttiradi. Ammo unday qilmasa ko‘ngli xira, dangasa holda tong orttiradi”, dedilar.
Boshqa hadisi sharifda esa:
عَنْ عُبَادَةُ بْنُ الصَّامِتِ (، عَنِ النَّبِيِّ ( قَالَ: مَنْ تَعَارَّ مِنَ اللَّيْلِ فَقَالَ: لاَ إِلَهَ إِلاَ اللَّهُ وَحْدَهُ لاَ شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ. الْحَمْدُ لِلَّهِ وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَلاَ إِلَهَ إِلاَ اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ وَلاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَ بِاللَّهِ. ثُمَّ قَالَ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي، أَوْ دَعَا، اسْتُجِيبَ. فَإِنْ تَوَضَّأَ قُبِلَتْ صَلاَتُهُ. ] صحيح البخاري،
Uboda ibn Somit roziyallohu anhu: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: “Kimki kechasi uyg‘onib: “La ilaha illallohu vahdahu la sharika lah. Lahul mulku va lahul hamdu va huva ala kulli shay’in qodiyr. Alhamdu lillahi va subhanalllohi va la ilaha illallohu vallohu akbar va la havla va la quvvata illa billah” (tarjimasi: “Allohdan boshqa iloh yo‘qdir, Uning yolg‘iz O‘zigina mavjuddir, uning sherigi yo‘qdir, jamiki mulk Unikidir, barcha maqtovlar Unga xos va U har bir narsaga Qodirdir! Allohga madhu maqtovlar bo‘lsin. Allohdan o‘zga iloh yo‘q, Alloh eng buyukdir, Allohning irodasisiz hech narsa bo‘lmaydi”), degan duoni o‘qib, so‘ng “Allohim, meni kechirgin!” desa, duosi mustajob bo‘ladi, keyin tahorat olib namoz o‘qisa, namozi qabul bo‘ladi” (Sahihi Buxoriy, 1154).
Uyqudan turganda sunnat hisoblangan yana bir qancha zikr va duolar mavjud. Ularni batafsil hadis, odob-axloq mavzusidagi kitoblardan topish mumkin.
Jahongir UBAYDULLOH,
Toshkent islom instituti o‘qituvchisi,
Toshkent shahar Olmazor tumani “Ahmadjon qori” jome masjidi imom noibi
Yer yuziga eng yaqin bo‘lgan yulduz — Quyosh barcha mavjudotlar, jumladan, insonlar uchun hayotiy muhim sayyoradir. Quyosh barcha organik molekulalar hosil bo‘lishida ishtirok etib, insonlar ham quyosh nurisiz yashay olmaydi.
Quyosh nuri triptofan aminokislotasining serotonin gormoniga aylanishida yordam beradi. U bizga quvonch va o‘zimizga ishonch tuyg‘usini beradi, kayfiyatimizni ko‘taradi. Serotonin kuchli antidepressant bo‘lib, miya, mushaklar va ichki organlar faoliyatini yaxshilaydi.
Quyosh nuri orqali turli kasalliklarga davo topish mumkin, jumladan, immuniteti pasaygan, uyqusizlik, gormonal kasalliklar va mavsumiy affektiv kasalliklarga chalingan odamlar uchun quyoshda toblanish foydali bo‘ladi.
Bundan tashqari, quyosh ultrabinafsha nurlarining yana bir muhim xususiyati mavjud: u teri hujayralarida D vitamini ishlab chiqarishda faol ishtirok etadi.
D vitamini organizmga kalsiyning so‘rilishi uchun zarur element hisoblanadi. U osteoporoz rivojlanishining oldini oladi, suyak to‘qimalarining tiklanishiga yordam beradi va bolalarda suyaklar deformatsiyasi va o‘sish bilan muammolarning oldini oladi.
Quyosh nuri depressiyadan qutqaradi, undan hosil bo‘ladigan D vitamini nafas olish va gormonal kasalliklarning oldini oladi va keksayganda demensiya va ateroskleroz rivojlanishidan himoya qiladi.
Ammo uzoq muddatga quyosh nurlari ostida qolish tanaga zarar yetkazadi.
Quyosh nurlari birinchi navbatda teri va ko‘zlarga ta’sir qiladi. Xususan, yoz faslidagi o‘ta issiq havo sharoitida terining quyosh nuriga sezgirligi oshadi va fotodermatit kasalligi yuzaga keladi.
Ortiqcha quyosh nuri immunitetni zaiflashtiradi va teri hujayralarida mutatsiyaga sabab bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida teri saratoni — melanoma, retinoblastomaga olib keladi.
Quyosh ostida uzoq qolish homilador ayollar uchun xavflidir. Chunki ortiqcha nurlanish homila rivojlanishi uchun muhim bo‘lgan B9 vitamini, ya’ni foliy kislotasi miqdorini kamaytiradi.
Oftob nurlarining salbiy ta’sirlaridan yana biri, tomirlarni kengaytirishi va oyoqlarda varikoz, yuzda esa ingichka tomirlarning yorilishidan kelib chiquvchi qizil dog‘lar paydo bo‘lishiga sabab bo‘lishidir.
Quyosh nurlari keyinchalik terining barvaqt qarishini keltirib chikaradi. Chunki bu nurlar teridagi to‘qimalarni bo‘shashtiradi va u tezda qurishib-burisha boshlaydi.
Har yili quyoshning ultrabinafsha nurlari ta’siridan teri saratoni kasaliga uchrab minglab insonlar hayotdan ko‘z yummoqda.
Yosh bolalar uchun quyoshda yurish yanada xavflidir. Bolalik va yoshlik chog‘ida ko‘p quyoshda qorayganlarda yoshi o‘tgandan keyin teri saratoni kasaliga uchrash ehtimoli ortadi.
Ayniqsa, qorayishni “sog‘lik alomati” deb biluvchilar, bolalik chog‘idayoq keyingi yillarda teri saratoni bo‘lishiga kifoya qiladigan miqdorda quyoshning salbiy ta’sirini olishga ulgurgan bo‘ladilar. Yoz mavsumi tugashi bilan tana rangi ochilishiga qaramay, ultrabinafsha nurlari ta’siri ketmaydi.
Quyoshning zararlari haqida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ummatlarini 14 asr avval bunday ogohlantirganlar: “Oftobda o‘tirmang. Oftobda o‘tirish kishi tanasini buzib, kuritadi. Ya’ni, namligini tortib oladi, terisini buzadi. Terisi qurib, kiyimi ham eskiradi. U inson badanidagi yashiringan kasalliklarni yuzaga chiqaradi”.
Boshqa hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “...Albatta, haroratning shiddati jahannamning qaynab chiqqan issig‘idandir”, deganlar.
Shuning uchun, jazirama issiq kunlarda oftob ostida ko‘p qolishdan saqlaning hamda ko‘proq “Allohumma, ajirniy minan-naar” (Allohim, meni do‘zaxdan saqlagin) deb duo qilishni unutmang!
Davron NURMUHAMMAD