Sayt test holatida ishlamoqda!
10 Iyul, 2025   |   15 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:17
Quyosh
04:59
Peshin
12:33
Asr
17:41
Shom
20:02
Xufton
21:36
Bismillah
10 Iyul, 2025, 15 Muharram, 1447

Ansoriy sahobalarning fazli

24.06.2018   17677   10 min.
Ansoriy sahobalarning fazli

«Ansorlar» deyilganda lug‘aviy jihatdan nusrat-yordam beruvchilar ma’nosi anglanadi.

Islomiy istilohda esa, Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam boshliq dinu diyonat uchun o‘z vatanlarini, yaqinlarini va molu mulklarini tashlab, Madinai Munavvaraga ko‘chib kelgan muhojir musulmonlarga yordam bergan, ularga joy, imkon va boshqa barcha sharoitlar yaratib, yordam-nusrat bergan asli madinalik bo‘lgan mo‘min-musulmonlar tushuniladi.

Ansoriy musulmonlar dunyo tarixiga o‘zlarining mislsiz ulkan fidokorliklari bilan, iymon-islom yo‘lida o‘zlaridan ko‘ra muhojir birodarlarini ustun ko‘rishlari bilan mashhur bo‘lib kirganlar.

Ansorlar Madinada, ya’ni, birinchi islom jamoasi tashkil topgan diyorda muhojirlar kelmasidan oldin ham yashaganlar va islomga, iymonga ixlos qo‘ygan kishilar bo‘lganlar. Ularning ixlosu e’tiqodlari butun bo‘lgani uchun Makka mushriklaridan azob-uqubat chekayotgan o‘z dindoshlarini Yasribga (Madinaga) ko‘chishga chorlaganlar. Shu bilan birga, ansorlar o‘z shaharlariga ko‘chib kelgan muhojir birodarlariga doimo yaxshi muomalada bo‘lishgan. Alloh taolo ularni O‘z kitobida maqtab:

«Ular yurtlariga hijrat qilib kelganlarni sevarlar va ularga berilgan narsalarga qalblarida hasad qilmaslar. Garchi o‘zlarining hojatlari bo‘lsa ham, ularni o‘zlaridan ustun qo‘yarlar», degan (Hashr surasi 9-oyat).

Agar Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam «fay» (jangu jadalsiz qo‘lga kiritilgan o‘lja)dan muhojirlarga berib, ularga bermasalar ham, ansorlar zarracha gina qilmaganlar. Ular hasad nimaligini bilishmagan.

Ansorlar muhojir birodarlarini ustun qo‘yib, o‘zlariga juda kerak bo‘lib turgan narsalarini ham ularga berdilar. Masalan, uylarining yarmini, asbob-anjomlarini, mol-mulklarini va boshqa hamma kerakli narsalarini.

Hatto muhojirlar Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga:

«Ey Rasululloh, bularga o‘xshaganlarni hech ko‘rmaganmiz, oz bo‘lsa, bizga beradilar, ko‘p bo‘lsa, serob qiladilar. Yetarli maishatning kifoyasini qilishyapti, farog‘atga bizni sherik qilishyapti. Hatto ajrning hammasini bular egallab olmasalar», deya arz qilishgan.

Shunda Payg‘ambar alayhissalom:

«Yo‘g‘-e, ularga tashakkur aytib, haqlariga duo qilib tursangiz, unday bo‘lmaydi, inshaalloh», deganlar.

Ansoriylar haqida Imom Buxoriy rivoyat qilgan hadisda bunday deyiladi:

«Payg‘ambar alayhissalom ansorlarni chaqirib, ularga Bahraynni bermoqchi ekanlarini aytganlarida ansorlar muhojir birodarlarimizga ham xuddi shunga o‘xshash joyni bermasangiz, bizga buning keragi yo‘q, dedilar».

Alloh taolo, «hasadgo‘y emaslar», deb ansorlarni madh etyapti. Alloh birovga bergan ne’matga hasad qilmaslik ham ulkan fazilat ekanini bilib qo‘ymoq lozim. Ansorlar ana shunday ulkan fazilatga ega edilar.

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bir o‘rinda mo‘minlik va munofiqlik alomatlarini bayon qilib: «Iymonning belgisi, ansorlarni yaxshi ko‘rmoqdir. Munofiqlikning belgisi esa, ansorlarni yomon ko‘rmoqdir», degan bo‘lsalar. Boshqa o‘rinda Allohning muhabbatiga sazovor bo‘lish va uning g‘azabidan qutilish yo‘lini o‘rgatib: «Ularni yaxshi ko‘rgan kishini Alloh yaxshi ko‘radi va ularni yomon ko‘rgan kishini Alloh yomon ko‘radi», deganlar. (Imom Buxoriy rivoyati).

Ansorlarning barchasi Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning qalblaridan alohida o‘rin egallagan baxtli zotlar edilar. Bu haqda Rasulimiz sollallohu alayhi vasallamning o‘zlari Allohga qasam ichib: «Alloh haqqi, sizlar men uchun eng mahbub odamlardansiz!» deganlar. (Imom Buxoriy rivoyati).

Ansorlar naqadar buyuk shaxslar bo‘lishgan?! Hatto barcha payg‘ambarlarning sayyidi bo‘lgan zot Habibimiz sollallohu alayhi vasallam ansorlardan bo‘lishni orzu qilganlarini ochiq-oydin bayon qilib: «Agar ansoriylar bir vodiyga yoki tog‘ so‘qmog‘i­ga yursalar, albatta, men ham ansorlarning vodiysiga yurar edim. Agar hijrat bo‘lmaganida, albatta, ansorlardan bir kishi bo‘lar edim», dedilar». (Imom Buxoriy rivoyati).

Madinalik musulmonlarga bu sharafli nomni, ya’ni «ansor» nomini Allohning o‘zi qo‘ygan. Bu haqda Anas roziyallohu anhudan bir kishi « Ansor ismi haqida xabar ber-chi, uni o‘zi­ngiz ataganmisiz yoki Alloh sizlarni ataganmi?», deb so‘raganda, Anas roziyallohu anhu: «Yo‘q! Alloh azza va jalla bizni shu nom bilan atagan», deb javob berganlar.

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ansorlarni sabrli va iffatli insonlar ekanlariga guvohlik berib, ansoriy sahobalardan bo‘lgan Abu Talha roziyallohu anhuga: «Qavmingga salom ayt! Men ularni, albatta, iffatlilar va sabrlilar, deb bilurman», dedilar. (Imom Termiziy rivoyati).

Ansoriylarga hamma havas qilsa arziydigan fazilatlari juda ko‘p. shulardan biri, duosi shak-shubhasiz ijobat bo‘ladigan zot, ya’ni Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ularning haqqiga duo qilib, «Ey Allohim, ansorlarni, ansorlarning bolalarini, ansorlarning bolalarining bolalarini va ansorlarning ayollarini mag‘firat qilgin», deganlar. (Imom Termiziy rivoyati).

Hunayn g‘azotida ansoriylarning qadr-qiymati yanada namoyon bo‘ldi. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam Hunayn jangi o‘ljasini taqsimlashda yangi musulmon bo‘lgan makkaliklarga alohida e’tibor qilib, ularni islomga qiziqtirish uchun ko‘p o‘lja berdilar, ansorlarga esa o‘ljani oz taqsimladilar. Buni ko‘rgan ba’zi ansorlarning qalbida xiralik paydo bo‘lganda, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ansorlarga bo‘lgan munosabatlarini bildirib: «Ey ansoriylar jamoasi! Odamlar qo‘y-u tuyani olib ketganda sizlar o‘z qarorgohingizga Rasulullohni olib ketishdan rozi bo‘lmaysizlarmi?! Allohga qasamki, siz olib qaytadigan narsa ular olib qaytadigan narsadan yaxshiroqdir! Muhammadning nafsi qo‘lida bo‘lgan Zot ila qasamki, agar hijrat bo‘lmaganida, albatta, ansoriylardan biri bo‘lgan bo‘lur edim», dedilar. (Ibn Hishom rivoyati).

Nabiy sollallohu alayhi vasallam ummatlariga o‘z vafotlaridan oldinroq ansorlarga e’tiborli bo‘lishni va xatolarini kechirishni vasiyat qilib: «Sizlarga ansorlarga e’tiborli bo‘lishni vasiyat qilurman. Albatta, ular mening siru omonat saqlagichlarimdir. Batahqiq, ular o‘z burchlarini ado etib bo‘lib, haqlarini kutib turibdirlar. Ularning yaxshiliklarini qabul qiling­lar va yomonliklarini afv qilinglar», deganlar. (Imom Buxoriy rivoyati).

 

Nurmuhammedova Vasila

Siyrat va islom tarixi
Boshqa maqolalar

Masjid qurish va quduq chiqarishning savobi

04.07.2025   7334   9 min.
Masjid qurish va quduq chiqarishning savobi

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

 

عَنْ أَنَسٍ رَضِي اللهُ عَنْهُ قَالَ: لَمَّا قَدِمَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الْمَدِينَةَ وَأَمَرَ بِبِنَاءِ الْمَسْجِدِ، قَالَ: يَا بَنِي النَّجَّارِ، ثَامِنُونِي بِحَائِطِكُمْ هَذَا، قَالُوا: لَا وَاللهِ، لَا نَطْلُبُ ثَمَنَهُ إِلَّا إِلَى اللهِ تَعَالَى، أَيْ فَأَخَذَهُ فَبَنَاهُ مَسْجِداً. رَوَاهُ الثَّلَاثَةُ.

Anas roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Rasulalloh sollallohu alayhi vasallam Madinaga kelganlarida va masjid bino qilishga amr qilganlarida:

«Ey Bani Najjor! Men bilan mana bu bog‘ingizni baholashinglar», dedilar.

«Yo‘q! Allohga qasamki, uning bahosini faqat Allohdan so‘raymiz», deyishdi.

Bas, u zot uni olib, masjid qurdilar».

Uchovlari rivoyat qilganlar.

Bu rivoyatda Bani Najjor qabilasining o‘zlariga mulk bo‘lgan bog‘ yerini masjid qurish uchun vaqf qilganliklari haqida so‘z bormoqda.

Bani najjorliklarning bu himmatlari keyin ham barcha zamonlar va makonlarning muxlis musulmonlari tomonidan qo‘llab-quvvatlab kelinmoqda. Masjid uchun hech narsasini ayamaslik yaxshi odat bo‘lib qolgan. Faqat musulmonligini emas, balki odamiyligini ham unutganlargina boshqacha tasarruf qilishi mumkin.

عَنْ عُثْمَانَ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: مَنْ حَفَرَ بِئْرَ رُومَةَ فَلَهُ الْجَنَّةُ، فَحَفَرْتُهَا. رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ وَالتِّرْمِذِيُّ وَالنَّسَائِيُّ.

Usmon roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam «Kim Ruma qudug‘ini kovlasa, unga jannat bo‘lur», deganlarida uni men kovladim».

Buxoriy, Termiziy va Nasaiy rivoyat qilganlar.

Boshqa rivoyatlarda:

«Nabiy sollallohu alayhi vasallam Madinaga kelganlarida u yerda Ruma qudug‘idan boshqa shirin suvli quduq yo‘q edi. «Kim quduqni sotib olib, o‘z chelagini musulmonlar chelagi bilan birga qilsa, unga jannatda yaxshiroq quduq berilur», dedilar. Shunda men uni o‘zimning asl molimdan yigirma besh yoki o‘ttiz besh ming dirhamga sotib oldim», deyilgan.

U Bani g‘iforlik bir kishining bulog‘i edi. Hazrati Usmon roziyallohu anhu uni quduq qilib kovlatdilar, qurilish qildilar va musulmonlar uchun atab, o‘z chelaklarida ular bilan bir qatorda suv olib, ichib yurdilar.

عَنْ سَعْدِ بْنِ عُبَادَةَ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ أُمَّ سَعْدٍ مَاتَتْ، فَأَيُّ الصَّدَقَةِ أَفْضَلُ؟ قَالَ: الْمَاءُ، فَحَفَرَ بِئْرًا وَقَالَ: هَذِهِ لِأُمِّ سَعْدٍ. رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالنَّسَائِيُّ. وَزَادَ: فَتِلْكَ سِقَايَةُ سَعْدٍ بِالْمَدِينَةِ. وَاللهُ أَعْلَى وَأَعْلَمُ.

Sa’d ibn Uboda roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:

«U kishi roziyallohu anhu:

«Ey Allohning Rasuli, Ummu Sa’d vafot etdi. Qaysi sadaqa afzal?» dedi.

«Suv», dedilar u zot.

Bas, u quduq qazidi va:

«Bu Ummu Sa’dga», dedi».

Abu Dovud va Nasaiy rivoyat qilganlar va:

«Ana o‘sha Sa’dning Madinadagi suvxonasidir»ni ziyoda qilganlar. Alloh oliy va bilguvchiroqdir.

Ushbu rivoyatdan savobini ma’lum kishiga atab vaqf qilish joizligi kelib chiqmoqda.

O‘sha vaqtda musulmonlar jamoasining ehtiyojiga binoan, shu ish qilingan. Keyinchalik ushbu ma’noda turli vaqflar qilingan. Turar joylar, madrasalar, muhtojlarga maosh bo‘ladigan narsalar vaqf qilingan.

Hozirgi musulmonlar ham bu ishlardan o‘rnak olishlari kerak. Chunki vaqf sadaqai joriya bo‘ladi, undan doimiy ravishda savob yetib turadi.

Dinimizdagi vaqflar tushunchasini hozirgi kundagi xayriya jamiyatlari tushunchasiga o‘xshatish mumkin. Albatta, ikkisi o‘rtasidagi farq juda ham katta. Bu nozik farqlarni ularni sinchiklab o‘rgangan kishilar yaxshi anglab yetishlari mumkin.

A’zolari oliymaqom insoniy fazilatlar sohibi bo‘lgan ummatgina hayotga, taraqqiyotga va dunyoda peshqadam bo‘lishga loyiqdir. Mazkur oliymaqom insoniy fazilatlardan yaxshilik, xayr-ehson va mehru shafqat barq urib turadi hamda ulardan jamiyatdagi barcha tabaqalar bahramand bo‘ladilar.

Musulmonlar xuddi ana shu oliymaqom fazilatlar bilan butun dunyoga yaxshilik urug‘ini sochgan jamoa a’zolaridir. Ular Qur’oni Karim va Payg‘ambarlari Muhammad alayhissalomning hadislarida kelgan butun mavjudotga yaxshilik qilish haqidagi ta’limotlarga amal qilgan holda yaxshilik, xayr-ehson va mehr-shafqat ulashib kelganlar.

Musulmonlarning xayriya ishlarining barchasiga dinimizdagi vaqflar haqidagi ko‘rsatmalar asos bo‘lgan.

Mazkur xayriya ishlarini qilishda barcha musulmonlarga Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomning o‘zlari bosh o‘rnak bo‘lganlar. U zot turli kishilar tark qilgan yettita bog‘ni miskinlar, faqirlar va hojatmandlar foydasiga vaqf qilganlar.

Keyin u zotga Hazrati Umar, Hazrati Abu Bakr, Hazrati Usmon, Hazrati Ali, Zubayr ibn Avvom, Mu’oz ibn Jabal kabi sahobalar ergashib, katta miqdordagi vaqflarni qilganlar. Asta-sekin bu xayrli ish kengayib borgan va deyarli imkoni bor bo‘lgan barcha sahoblar vaqflar qilganlar.

Bu haqda ulkan sahobiy Jobir ibn Abdulloh: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning muhojir bo‘lsin, ansoriy bo‘lsin, qudrati yetgan sahobalaridan biror kishining sotilmaslik, merosga qolmaslik va hadya qilinmaslik sharti ila o‘z molidan vaqf qilmaganini bilmayman», deydilar.

Keyin kelgan musulmonlar ham bu xayrli ishni sharaf bilan davom ettirdilar. Ular hisobsiz bog‘u rog‘larni, yerlarni, hovli-joylarni va boshqa turli-tuman mulklarni vaqf qildilar. Buning oqibatida hamma taraflarga xayriya muassasalari tarqaldi.

Mazkur vaqflar ikki xil bo‘lgan:

Birinchisi – davlat tomonidan tashkil qilingan vaqflar.
Ikkinchisi – shaxslar tomonidan tashkil qilingan vaqflar.

Xayriya muassasalarining eng birinchilaridan bo‘lgani masjidlardir. Musulmonlar masjid qurishda qadimdan bir-birlari bilan musobaqa qilib kelganlar.


Shuningdek, madrasalar ham bu borada Islom ummatining alohida e’tiborga sazovor ishlaridan biridir.

Vaqflar haqida so‘z ketar ekan, shifoxonalar, mehmonxonalar, zoviya – zikrxonalar, takyalar kabi muhtojlarga atalgan muassasalar haqida alohida ta’kidlash lozim bo‘ladi.

Kambag‘alligi tufayli turar-joy qura olmaydigan, uy sotib yoki ijaraga ololmaydigan oila va shaxslarga atalgan turar-joy vaqflari ham ko‘p bo‘lgan.

Yo‘lovchi va muhtojlarga suv tarqatishga atalgan alohida vaqflar ham hamma joylarda yetarli ravishda bo‘lgan. Kishilarga turli taomlar, non, go‘sht, holva va boshqa narsalarni tarqatadigan xayriya oshxonalari ham juda ko‘p bo‘lgan.

Makkai mukarrama va Madinai munavvaraga haj hamda ziyoratga kelganlarga atalgan takiyalar ham juda ko‘p bo‘lgan. Ulardan hozirga qadar ko‘pchilik foydalanib kelmoqda.

Yo‘lovchilar, ziroatlar, hayvonlar va muhtojlarni suv bilan ta’minlash niyatida hamma joylarda quduqlar qaziydigan vaqflar ham ko‘p bo‘lgan.

Musulmonlarning xayriya ijtimoiy muassasalari qatorida yo‘l va ko‘priklarni tuzatish bilan o‘z xizmatlarini taqdim qiladigan vaqflari ham bo‘lgan.

Tashlandiq va yetim bolalarga atalgan vaqflar ularni yedirish, ichirish, kiyintirish, yashash joyi bilan ta’minlash bilan birga, ularni xatna qildirishga ham katta ahamiyat berganlar.


Shuningdek, ko‘zi ojiz, shol va nogiron kishilarga atalgan vaqflar ularning huzur-halovat ila yashashlari uchun barcha kerakli narsalarni hozir qilganlar.

Qamoqdagilarga yordam beradigan, ularga oziq-ovqat va dori-darmon yetkazib beradigan vaqflar ham bo‘lgan.

Oila qurishda qiynalib qolgan yosh yigit-qizlarga oila qurishda kerakli barcha yordamlarni taqdim qiladigan vaqflar ham hamma joylarda muvaffaqiyat bilan ish olib borganlar.

Emizikli onalarni sut va qand bilan ta’minlaydigan xayriya muassasalari bo‘lib, bu kabi vaqfni birinchilardan bo‘lib, Salohuddin Ayyubiy tashkil qilgan edi. U kishi Damashq shahri qal’asi darvozalaridan biri yaqinida ikki tarnov qilib, biridan sut, ikkinchisidan qandli suv oqib turadigan qilgan edi. Onalar har haftada ikki marta kelib, bolalari uchun sut va qandli suv olib ketar edilar.

Idishlarini sindirib qo‘ygan bolalarga yordam beradigan vaqflar o‘yinqaroqlik qilib, idishlarini sindirib qo‘ygan bolalarga yangi idish berar edilar. Bolalar esa yangi idishlarni olib, xuddi hech narsa bo‘lmagandek, ota-onalari huzurlariga bemalol boraverar edilar.

Musulmonlarning xayriya tashkilotlaridan hamma barobariga foyda topar edi. Hatto qarovsiz qolgan hayvonlarga yordam beradigan xayriya tashkilotlari ham turli joylarda o‘z xizmatlarini ado etar edi.


«Hadis va hayot» kitobining 21-juzidan olindi