Riyo – bu qilayotgan amalni, gapirayotgan gapni, qilayotgan niyatini atrofdagilar bilsin deya bajarishidir. Biror yaxshilik qilayotgan bo‘lsa, odamlar meni yaxshi inson desin, molidan infoq qilayotgan bo‘lsa, meni saxiy desin, ibodat qilayotgan bo‘lsa, insonlar meni taqvoli ekan, deb harakat qilishdir.
Dinimizda bu gunohi azim hisoblanadi. Bu xususda oyatlar, hadislar bor. Jumladan, Qur’oni karimda bu gunohning oqibati quyidagi misol bilan keltiriladi: “Ostidan anhorlar oqib turuvchi, xurmoyu uzumlari bor, turli xil mevalari mo‘l bog‘i bo‘lgan bir odam o‘zi keksayib, notavon(yosh) bolalari bilan qolgan paytida o‘sha bog‘ini olovli to‘fon urib, yonib ketishini xohlaydimi? Tafakkur qilursizlar, deb Alloh o‘z oyatlarini sizlarga shunday bayon qiladi”. Bu misol savobli ishlarni odamlar ko‘zi uchun qiladigan kishilarga tanbehdir. Riyokor odam ham oxiratda ajru-savobdan bebahra qoladi. Oyatda ham go‘yo hamma narsaga erishgan odamning butun boyligi bir zumda olov tufayli yo‘q bo‘lib ketishi riyokor odamning misoliga o‘xshaydi. Eng yomoni bu dunyoda molu-davlatdan bir zumda ajragan inson yana harakat qilib unga ega bo‘lishi mumkin, lekin butun hayoti davomida yaxshi amallar qilgan, sadaqa, ehsonlar qilgan, nafl ibodatlar qilgan, Qur’on tilovati bilan mashg‘ul bo‘lgan odam oxiratda bular evaziga hech bir savobga ega bo‘lmasa bundan katta hasrat, nadomat bo‘lmaydi.
Hadisi shariflarda ham Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning bu gunohdan qaytarganlari, xavfsiraganlarini ko‘ramiz. Ibn Lubayd roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: “Sizlardan eng xavfsiraydigan narsam – maxfiy shirkdir”, dedilar. Shunda sahobalar: “Ey Allohning Rasuli, maxfiy shirk nima?” deb so‘rashdi. U zot: “Bu – riyodir”, deb javob berdilar.
Dinimizda bir qancha gunohi kabiralar bor, birovning haqqini yeyish, zino, o‘g‘irlik, tuhmat va boshqa gunohlar. Rabbimiz haqiqiy tavba qilib, bu gunohlarga boshqa qaytmaslikka ahd qilgan kishini gunohini kechishi mumkin, ammo shirkni kechirmasligini O‘z kalomida bayon qilgan. Hadisda riyo shirkka dalolat qilishi aytilmoqda. Undan har bir mo‘min-musulmon ehtiyot bo‘lishi kerak. Chunki riyo qalbni qoraytiradi. Qalb qoraygan sari unda xolis niyat va ixlos qolmaydi. Qoraygan qalbga hikmat yog‘dusi ta’sir qilmaydi. Oqibatda boshqa gunohlarni qo‘rqmasdan qiladigan bo‘ladi. Inson qilayotgan amaliga ozgina riyo aralashsa, bu ibodatidan foyda yo‘q. Agar u riyo bilan namoz o‘qisa, zakot bersa, haj qilsa, Qur’on o‘qisa, infoq qilsa bulardan faqat mashaqqat chekkani, hamda Alloh taologa osiy bo‘lgani qoladi, xolos.
Alloh taolo Qur’oni karimning “Baqara” surasida: «Ey imon keltirganlar! Molini odamlar ko‘rsin deb beradigan, Allohga va oxirat kuniga ishonmaydigan kimsaga o‘xshab, (bergan) sadaqalaringizni minnat va ozor bilan yo‘qqa chiqarmang! U (riyokor) ustini tuproq qoplagan silliq qoyaga o‘xshaydi; ustiga jala yoqqanda, (tuproq yuvilib,) sip-silliq toshning o‘zini qoldiradi. Ular topgan (va sarflagan) boyliklaridan hech narsaga ega bo‘la olmaydilar. Zotan, Alloh kofirlar qavmini hidoyat sari yo‘llamagay» (264-oyat), deb ogohlantirgan.
Shuningdek, “Niso” surasida: «Mol-mulklarini odamlar ko‘rsinga (riyokorlik bilan) ehson qiladigan, (aslida esa) Allohga ham, oxirat kuniga ham imon keltirmaydiganlarni (Alloh sevmaydi). Kimgaki shayton do‘st bo‘lsa, naqadar yomon do‘st u!» (38-oyat), deyiladi.
Ko‘rinib turibdiki, yuqoridagi oyatlarda riyo qattiq qoralanadi. Odamlarning maqtovini istab yoki birovlar ko‘rsin uchun qilingan amallar evaziga Alloh taolo bu dunyoda bandaning maqsadini hosil qiladi. Ammo, oxiratda savob ato etmaydi. Bu haqda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam shunday marhamat qiladilar: “Kim bu dunyoda biror amalni odamlar eshitsin deb qilsa, Alloh uni odamlarga eshittirib qo‘yadi. Va kim odamlar ko‘rsin deb qilsa, Alloh uni odamlarga ko‘rsatib qo‘yadi”. Demak, bu dunyoning obro‘sini istab qilingan amalga faqat bu dunyoning o‘zidagina mukofot beriladi, oxiratda esa nasiba bo‘lmaydi. Mo‘min odam har bir amalini xolis Alloh taolo uchun bajarmog‘i lozim. Odamlarning maqtovini istagan kishi esa ikki dunyo saodatidan ajrab qolishi mumkin. Alloh barchamizni o‘ziga ixlos bilan ado etadiganlardan qilsin.
Kenjabek SOLIYEV
Chust tumani “G‘oyib Eronlar” masjidi imom xatibi
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoyev Janobi Oliylariga
Bismillahir Rohmanir Rohim
Assalomu alaykum va rahmatullohi va barakotuh
Muhtaram Prezident Janobi Oliylari!
Alloh taologa behisob shukrki, Sizning bevosita tashabbuslaringiz va sa’y-harakatlaringiz bilan haj amallarini yuqori saviyada tashkil etishga muvaffaq bo‘lmoqdamiz.
Bunday e’tibor va ehtiromni biz hojilar chin yurakdan his etib, yaratilgan barcha qulayliklar uchun Sizga chuqur minnatdorlik izhor etamiz.
Hurmatli Prezident Sizni va Siz orqali yurtdoshlarimizni haj ibodatini ado etayotgan hamyurtlarimiz nomidan musulmon ummati uchun eng ulug‘ bayram – Qurbon hayiti bilan samimiy muborakbod etamiz.
Zero, Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) “Duolarning eng yaxshisi arafa kuni qilingan duodir”, deb xushxabar berganlar.
Alloh taoloning bayti joylashgan muqaddas zaminda – Mino, Arafot kabi muborak manzillarda ulug‘ amallarni ixlos ila bajarmoqdamiz.
Sizni vaqt ajratib, muborak haj ziyorati uchun yaratilgan sharoitlar va salomatligimiz haqida so‘raganingiz hamda har kuni holimizdan xabardor bo‘lib turganingiz ibodat bilan yurgan biz hojilarni cheksiz darajada mamnun etdi.
Bunday e’tibor va ehtiromni Saudiya Arabistonining mutasaddilari ham yuqori baholab, Siz Janobi Oliylariga hurmat va duolarini izhor etmoqdalar.
Muborak maskanlarda har bir ziyoratchi Sizning g‘amxo‘rligingizni yurakdan his qilib, ko‘zlarida yosh bilan duolar qilayotganini alohida aytib o‘tmoqchiman.
Sizga aytadigan yana bir xabarimiz, Saudiya Arabistonida bo‘lib turgan yurtimizning diniy soha vakillari hamda ziyoratchilari tomonidan mavsum davomida Qur’oni karim 10 ming marotaba xatm qilinib, yurtimizga tinchlik, xalqimizga farovonlik tilab duolar qilindi.
Hurmatli Prezident, Siz yaratib bergan imkoniyatlardan ruhlanib, o‘zbekistonlik hojilar yurtga qaytganimizdan keyin “Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari” degan ezgu tashabbusni bir ovozdan ilgari surib, Uchinchi renessans yaratuvchilarini tarbiyalashda Sizga ko‘makchi bo‘lmoqchimiz.
Siz boshchiligingizda yurtimizda tinchlikni mustahkamlash, xalqimizning ma’naviyatni yuksaltirish, ayniqsa yoshlarning sifatli ta’lim olishi, kasb-hunar egallashi, kerak bo‘lsa dunyoni egallashi kabi masalalar eng ustuvor vazifaga aylandi.
Shunday ekan, biz hojilar yurtimizga qaytgach, quyidagi ishlarni amalga oshirmoqchimiz:
– ona-Vatanimiz taraqqiyotiga xolis xizmat qilish, mahallalarda tinchlik va birdamlikni mustahkamlash, aholi orasida tinchlik-osoyishtalikni qadriga yetish, xalqimizni ma’nan yuksaltirish, jamiyatdagi islohotlarga daxldorlik hissini oshirish kabilarga targ‘ib etish;
– kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish, ilmni qadrlash va ilm-ma’rifatga homiylikda namuna bo‘lish;
– to‘ylar, oilaviy tadbirlar va marosimlarda me’yoriylikka amal qilgan holda kamxarj va ixcham o‘tkazishda bosh-qosh bo‘lish;
– kiyinishda va muomalada oddiylik va kamtarinlikka amal qilish, dabdababozlik, isrofgarchilik, maishatbozlik kabi illatlardan yiroq bo‘lishni targ‘ib qilish;
– yoshlarni muvaffaqiyatlarga faqat o‘qib-o‘rganib, ilm bilan erishish mumkinligini o‘rgatish;
– ustozlar, o‘qituvchi va murabbiylarga doimo ehtirom ko‘rsatish, ularni moddiy qo‘llab-quvvatlash ishlariga ko‘mak berish;
– mahallalardagi notinch oilalar, shu jumladan tarbiyasida muammosi bor yoshlar o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish;
– hududlardagi maktablarning ta’mirga muhtoj qismini joriy ta’mirlash ishlariga ko‘maklashish;
– xayriya, mehr-muruvvat va yordam ko‘rsatish ishlarini ko‘paytirish.
Barcha hojilarimiz yurtimizga qaytgandan so‘ng ushbu tashabbuslarni qat’iy amalga oshirishga va’da beramiz.
Zero, jonajon Vatanimiz kelajagi, xalqimiz farovonligi va yurtimiz shonu shuhrati Siz aytganingizdek yoshlarimiz qo‘lidadir. Ular ertaga O‘zbekistonni yanada kuchli, yuksak taraqqiy etgan davlatga aylantirish uchun o‘zlarining bor bilimi, iqtidori va kuch-g‘ayratini safarbar qilsa, ko‘zlagan barcha ezgu maqsadlarimizga, albatta erishamiz.
Yusuf Xos Hojib bobomiz aytganlaridek:
“Zakovat bor joyda ulug‘lik bo‘ladi,
Bilim bor joyda buyuklik bo‘ladi”.
Hurmatli Prezident Janobi Oliylari!
Biz, 15 ming hoji duolar ijobat bo‘ladigan Arafotda turib, Alloh taolodan Sizga mustahkam sog‘lik, uzoq umr va ulkan muvaffaqiyatlar tilab, olib borayotgan barcha ishlaringizda madadkor bo‘lishini so‘rab iltijolar qilyapmiz.
Alloh taolo butun dunyo mo‘min-musulmonlariga Qurbon hayitini muborak aylasin, tinchlik-xotirjamlik ato etsin, ibodatlarimizni O‘z dargohida husni qabul aylasin, ona Vatanimizni obod, xalqimiz hayotini yanada farovon qilsin!
Qurbon hayiti muborak bo‘lsin!
Hurmat va kamoli ehtirom ila,
O‘zbekiston hojilari,
Makka shahri Arafot vodiysi,
2025 yil 5 iyun