O`zbekiston musulmonlari idorasi

Rasululloh: «Men bobom Ibrohimning duosiman…»

02.05.2018 10061 6 min.

Rasululloh: “Men bobom Ibrohimning duosiman, Iso ibn Maryamning bashoratiman va onamning tushiman”, deganlar. Payg‘ambarimizning “Men bobom Ibrohimning duosiman” deganlaridan murod Hazrat Ibrohimning Ismoil bilan birga Ka’bani qurayotganlarida: “Ey Rabbimiz, ularga o‘zlaridan bo‘lgan, ularga oyatlaringni tilovat qilib beradigan, kitob va hikmat (Qur’on va hadis)ni o‘rgatadigan va ularni (kufr va gunohlardan) poklaydigan bir payg‘ambarni yubor! Albatta, Sen O‘zing Aziz va Hakimsan”, deb duo qilganlaridir.

Payg‘ambarimizning “Iso ibn Maryamning bashoratiman” deganlaridan murod Hazrat Isoning: “Ey Isroil avlodi, albatta, men Allohning sizlarga (yuborgan) Payg‘ambariman. (Men) o‘zimdan oldin berilgan Tavrotni tasdiqlovchi va mendan keyin keladigan “Ahmad” ismli Payg‘ambar haqida bashorat beruvchiman”, deganlaridir.

Payg‘ambarimizning “onamning tushiman” deganlari esa, “Onam o‘zlaridan nur chiqqanini ko‘rganlar va bu nur tufayli Shom qasrlari yorishib ketgan” mazmunli hadisi sharifga ishoradir.

Ushbu xabarni Imom Buxoriy “At-tarixul kabir” va “At-tarixus sag‘ir”da, Abu Dovud, Ahmad ibn Hanbal, Abu Bakr Bazzor, Abu Ya’lo Muvsiliy va Ibn Rohavayh “Musnad”larida, Ibn Hibbon “As-siqot”da, Dorimiy “Sunan”da, Tabaroniy “Al-mu’jamul kabir”da, Bayhaqiy “Shu’abul imon”, “Daloilun nubuvvah”da, Abu Nuaym “Al-huliya”da, Bag‘aviy “Sharhus sunna”da, Ibn Adiy “Al-komil”da, Imom Tabriziy “Mishkotul masobih”da, Ibn Sa’d “At-tabaqotul kubro”da, Ibn Is'hoq, Ibn Hishom va Ibn Asokirlar “As-siyratun nabaviya” kitoblarida, Abdulloh ibn Muborak va Abu Bakr ibn Mardavayh ham rivoyat qilgan.

Hokim “Al-mustadrak ’alas sahihayn” kitobida bu hadisni: “Imom Muslimning shartiga ko‘ra sahihdir”, degan. Imom Zahabiy “At-talxis”da va Ibn Hajar Asqaloniy “Fathul Boriy”da “Sahih” deyishgan. Shuayb Arnaut “Musnadi Ahmad” va “Sahihi ibn Hibbon” taxrijida: “Sahihun li g‘oyrih”, deydi. Hofiz Nuriddin Haysamiy “Majma’uz zavoid”da va Ahmad ibn Abu Bakr Busoyriy “Ithoful xiyaratil mahara” kitobida: “Isnodi hasan”, deyishgan. Hofiz Zayniddin ibn Abdurahmon ibn Ahmad ibn Rajab Dimashqiy: “Rasululloh tug‘ilayotganlarida bu muborak nurning chiqishi insoniyatni to‘g‘ri yo‘lga boshlagan va shirk zulmatini yo‘q qilgan hidoyat nuriga ishoradir”, degan^{^[1]}.

Alloma Ibn Kasir: “Bu muborak nur chiqib, Shom diyoridagi qasrlarni yoritib yuborgani Islom dinining Shom diyoriga o‘rnashib, mustahkam bo‘lishiga ishora. Shuning uchun ham oxirzamonda Shom diyori Islom dini va musulmonlar uchun mustahkam qal’aga aylanadi. Iso Shom diyoriga, aniqrog‘i, Damashqning sharqiy oq minorasi joylashgan yerga tushadilar”, degan.

Omina onamizning doyasi

Payg‘ambarimizga muhabbatimiz tufayli atroflarida bo‘lgan har bir kishini bilgimiz, tanigimiz keladi. Xo‘sh, Rasululloh tug‘ilayotganlarida Omina onamizga kim doyalik qilgan edi?

Ayrim rivoyatlarda Isoning onalari pokdomon Maryam bilan Musoni ulg‘aytirgan hazrat Osiyodek mukarrama zotlar hozir bo‘lishgani aytilgan. Ammo “Maryam va Osiyo onalarimiz Rasululloh tug‘ilayotgan paytda hozir bo‘lganlari” haqidagi rivoyatni imom Suyutiy “Al-xasoisul kubro” kitobida (1/47): “Juda ham munkar”, degan.

Haq gap esa Omina onamizga Shifo doyalik qilganlaridir. Shifoning onasi Salmo, eri Avf, o‘g‘illari Abdurahmon va Asvad, qizi Otikadir.

Olamlar sarvarining yorug‘ dunyoga tashrifida istiqbollariga chiqqan, bo‘lajak payg‘ambarni ilk kutib olish sharafiga muyassar bo‘lgan Shifo binti Avfni Alloh taolo keyinchalik ham ko‘p yaxshiliklar ila siyladi. Shifo haq din kelganida uni qabul etdi, istiqomatda sobit bo‘ldi, Rasululloh hayotlik davrlarida vafot etdi va o‘g‘li Abdurahmonning jannati ekani bashoratini oldi.

Ilohiy irodaning ro‘yobi

Rasululloh dunyoga kelganlaridan so‘ng Omina onamiz qaynotalari Abdulmuttalibga odam jo‘natib, nabirali bo‘lgani xabarini yetkazadi. Abdulmuttalib behad quvonadi, chaqaloqni olib, Ka’baning ichiga kiradi, Allohga duolar qilib, shukronalar aytadi va shu yerda muborak nabirasiga “Muhammad” deb ism qo‘yadi. Qiziq, Abdulmuttalib nimaga asoslanib ota-bobolarining urfida bo‘lmagan bu ismni qo‘ydi?

Bu borada ikki asos bor:

Abdulmuttalib Rasululloh tug‘ilishlaridan bir oz oldin belidan bir uchi osmonda, bir uchi yerda, yana bir uchi sharqda va bir uchi g‘arbda bo‘lgan kumush zanjir chiqqanini tush ko‘radi. Keyin haligi zanjir ulkan bir daraxtga aylanadi. Har bir yaprog‘ida nur bo‘lib, mashriqu mag‘rib aholisi unga osilayotgan va uni tinmay maqtayotgan edi. Tushini ta’birchilarga aytganida, ular zurriyotlari orasida bir farzand dunyoga kelishini, butun mashrig‘u mag‘rib aholisi unga ergashishi, yeru osmon ahli uni maqtashini aytadi. Abdulmuttalib mana shu tushga asoslanib, “Muhammad” deb ism qo‘ygan.
Omina onamiz ham homiladorlik paytida bir tush ko‘radi. Tushida muborak o‘g‘il ko‘rishi bashorat qilinadi va unga “Muhammad” deb ism qo‘yishi buyuriladi. Vaqt-soati kelib, Omina onamiz muborak o‘g‘ilni dunyoga keltirganida, tushini qaynotasiga aytadi. Abdulmuttalib tushlarning bejiz emasligini tushunadi. Darvoqe, Zamzam qudug‘ining qayerga ko‘milgani ham, uni ochish ham Abdulmuttalibga tushida bildirilgan edi.

Abdulloh ibn Abbosdan rivoyat qilinadi: «Payg‘ambarimiz tug‘ilganlarining yettinchi kuni Abdulmuttalib muborak nabirasi nomidan, o‘sha paytdagi arablarning odatiga ko‘ra, qo‘chqor so‘yib, Quraysh ahliga ziyofat beradi. Mehmonlar ziyofat so‘ngida: “Bu nabirang sharofati bilan bizni juda siylading, unga qanday ism qo‘yding?” deb so‘rashadi. U: “Muhammad deb ism qo‘ydim”, deydi. Ular: “Ota-bobolaringda bunaqa ism yo‘q-ku?” deb ajablanishganida, u: “Men bu nabiramning yerda ham, osmonda ham doimo maqtalishini xohladim», deydi”.

Aslida esa, Alloh taolo so‘nggi payg‘ambarining ismi “Muhammad” bo‘lishini iroda etgan va bu ilohiy irodaning ro‘yobini Abdulmuttalib bilan Omina onamizga tush orqali ilhom qilib, yuzaga chiqardi. Chunki asl Tavrotda “Muhammad” deb, asl Injilda “Ahmad” deb xabar berilgani ma’lum.

Abdul Azim ZIYOVUDDIN,

Toshkent Islom instituti o‘qituvchisi

Siyrat va islom tarixi

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

“Sizlar dunyongiz ishini biluvchiroqsiz”

02.10.2025 2802 8 min.

G‘arb xalqlaridagi ayrim odamlar Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning hokimiyatlari faqatgina aqidaga oid masalalar bilan chegaralanishi kerak degan da’voni qilishadi.

Ularning fikriga ko‘ra, Nabiy alayhissalomning boshqaruvlari iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy ishlarga tegishli bo‘lmasligi kerak. Bordiyu Nabiy alayhissalom bu yo‘nalishlarda biror ko‘rsatma bergan bo‘lsalar, buni Payg‘ambar sifatida emas, balki shaxsiy tavsiya o‘laroq aytganlar. Va ummat bunday ko‘rsatmalarga amal qilishi majburiy emas emish.

Ushbu buzuq da’volarini isbot qilish uchun Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sahobalarga “Sizlar dunyongiz ishini biluvchiroqsiz” deb aytgan hadislarini keltirishadi.

Avvalo, shuni unutmaslik kerakki, hadisni dalil qilib keltirishda uni to‘liq berish talab etiladi. Aks holda, noto‘g‘ri tushunishga, xato tasavvurga olib keladi.

Islom boshqa dinlar kabi ayrim ta’limot va ibodatlar bilangina chegaralanmaydi. Islom dini kishilar turmush tarzini ham tartibga soladi, har kim hayotini o‘zi istaganicha erkin qurib yashashiga izn berilmaydi. Shu bois, ayrimlar Payg‘ambar hokimiyatini faqat ba’zi ta’limot va ibodatlar bilan chegaralashga intiladi.

Bu zamonaviy qarash qattiq adashish (yanglishish)dan o‘zga narsa emas. Islom boshqa dinlardan farqli o‘laroq faqat ta’limot va ibodatlardan iborat emas. U ilohiy mavzularga to‘liq javob bera olganidek siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy yo‘nalishlardagi muammolarga ham aniq javob bera oladi. Qur’oni karimda bunday marhamat qilinadi:

يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ ٱسۡتَجِيبُواْ لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمۡ لِمَا يُحۡيِيكُمۡ

“Ey, iymon keltirganlar! Sizlarni tiriltiruvchi narsa (ilm olish) uchun chorlaganlarida, Allohga va Rasulga (labbay deb) javob qilingiz!” (Anfol surasi, 24-oyat).

Alloh taolo va Uning Rasuli mo‘minlarni hayotga chaqirmoqda. Bundan kelib chiqib dunyoviy ishlarni Alloh va Rasuliga aloqadar emas degan da’voni qanday tushunish mumkin?

Kim Qur’oni karimni batafsil o‘rgansa unda oldi-sotdi, sherikchilik, meros, oilaviy masalalar, siyosiy mavzular, jang va sulhga oid muammolarning yechimiga mavjudligiga guvoh bo‘ladi.

Agar Islom faqat ibodat va ta’limotlar bilan chegaralanib qolganida, Qur’oni karimda yuqorida zikr qilingan mavzularning yechimi keltirilmagan bo‘lardi.

Qolaversa, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sunnatlarida iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va huquqiy muammolar yechimi to‘liq qamrab olingan va bu mavzularga oid qator kitoblarda yozilgan.

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam dunyoviy ishlarda vakolatga ega bo‘lmagan bo‘lsalar, unda qanday qilib yuqoridagi kabi mavzular bilan puxta shug‘ullanganlar deyish mumkin? Qur’oni karim hamda sunnatning bu borada (dunyoviy ishlarda)gi ko‘rsatma va yechimlari shu qadar bexato, aniq va qat’iyki ularni shaxsiy tavsiyalar deb tasavvur qilish mumkin emas.

Alloh va Uning Rasuliga itoat qilish haqidagi ko‘plab oyatlarni yuqorida keltirib o‘tdik. Bu itoat aynan bir mavzu bilan chegaralanmagan. Balki bu itoat to‘liq taslim bo‘lishga, hech qanday istisnosiz bo‘yinsunishga dalolat qiladi.

Qur’on va Sunnat hamisha insoniyat tarixida tartibsizliklarning asosiy sababi bo‘lgan va odamlar uning ta’siri ostida doimo shaytoniy istaklarning qurboni bo‘lgan inson hayotining bu tirik tarmog‘iga munosbat bildirmay qolmaydi.

Qanday bo‘lmasin, Islom kishilar hayotining amaliy sohalariga aralashmasligi kerak degan fikr mutlaqo noto‘g‘ri ekani aniq. Keling bu xato qarashni da’vo qiluvchilar foydalanadigan “Sizlar dunyongiz ishini biluvchiroqsiz” hadisini tahlil qilaylik:

Madinalik musulmon arablar xurmo daraxtlari yaxshi hosil berishi uchun daraxtlarni changlashardi. Bu ish “ta’bir” deb atalardi. Bu ishlar Edvard Uilyam Leyn[1] (1801-1876) (E.W. Lane) tomonidan qo‘yidagicha izohlanadi: “Odamlar xurmo daraxtining ustiga chiqib, ma’lum harakatlarni bajarib, daraxt shoxlarini bir-biriga kiritib changlatishadi”.

Buni ko‘zingiz oldida turgandek tasavvur qiling va Imom Muslim “Sahih” hadislar to‘plamida kelgan ushbu hadisni o‘qing. Sahoba Tolha roziyallohu anhu bunday rivoyat qiladi.

وحدثنا إسحاق بن إبراهيم بن جبلة ، نا عبيد الله بن موسى ، أنا إسرائيل ، عن سماك ، أنه سمع موسى بن طلحة ، يحدث عن أبيه قال : مررت مع النبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم في نخل ، فرأى قوما في رءوس النخل يلقحون النخل ، فقال : «ما يصنع هؤلاء ؟» قالوا : يجعلون الذكر في الأنثى قال : «ما أظن ذلك يغني شيئا» ، فبلغهم ذلك فتركوه ، فنزلوا عنها فبلغ ذلك النبي صلى الله عليه وعلى آله وسلم فقال : «إنما هو ظن ظننته ، إن كان يغني شيئا فاصنعوه ، فإنما أنا بشر مثلكم ، وإن الظن يخطئ ، ولكن ما قلت لكم : قال الله تعالى فلن أكذب على الله عز وجل».

«Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan birga xurmolar ustida turgan qavmning oldidan o‘tdim. Shunda, u zot: “Anavilar nima qilishmoqda?” dedilar.

“U(xurmo)ni changlatishmoqda, erkagini urg‘ochisiga qo‘shsa, changlanadi”, deb aytishdi.

U zot sollallohu alayhi vasallam: “Menimcha, undoq qilish biror foyda bermas, deb gumon qilaman”, dedilar.

Haligi odamlarga buning xabari berildi. Shunda ular changlatishni to‘xtatdilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga bu haqda xabar berilganda: “Agar o‘sha narsa ularga manfaat bersa, uni qilaversinlar. Albatta, men bir gumon qildim, xolos. Gumon ila meni tutmanglar. Lekin qachon sizlarga Allohdan gapirsam, uni olinglar. Chunki men zinhor Alloh azza va jallaga nisbatan yolg‘on demasman”, dedilar»^{^[2]}.

Anas roziyallohu anhuga ko‘ra, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bu hodisada “Siz dunyoviy ishlaringizni yaxshiroq bilasiz”, deganlar.

Umuman olganda, ushbu hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam xurmo daraxtini changlash haqida hech qanday taqiqlovchi gap aytmaganlar. Payg‘ambarimizning qilgan ishlari na bir buyruq, na bir qaytariq yo na bir diniy taqiq va na bir axloqiy muhokama edi. Hattoki u jiddiy bir gap emas edi. Faqatgina tavsiya edi, xolos. Bu haqda u zot alayhissalom birozdan keyin bunday deganlar: “bu ishning biror bir foydasi bor deb hisoblamayman”. Hech kim bu so‘zlarni biror hukm sifatida qabul qilmaydi.

Shuning uchun, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam changlatayogan odamlarning oldiga borib tavsiyalarini aytmaganlar va bildirgan tavsiyalarini ularga yetkazilishini amr ham qilmaganlar. Ular faqatgina boshqa odamlar vositasida Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning bu mulohazalaridan xabardor bo‘lganlar.

Bu tavsiya garchi buyruq bo‘lmasada ammo Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning sahobalari u zotga bo‘lgan muhabbatlari sababli changlatishni to‘xtatganlar. Payg‘ambarimiz alayhissalom ularning changlatishni tark etishganlaridan xabar topganlarida aytgan gaplari xato tushunchaga sabab bo‘lmasligi uchun ham so‘zlarini sharhlaganlar.

Bundan shu ma’lum bo‘ladiki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning biror ishga qat’iy aytgan so‘zlarigagina amal qilinishi shart sanaladi.

U zot alayhissalomning shaxsiy taxmin, tavsiyalari inobatga olinishi lozim, lekin shariatning bir qismi hisoblanmaydi.

Yuqorida aytib o‘tilganidek, shariatda ko‘zda tutilmagan oddiy kundalik ishlar borki, odamlar o‘z bilimlari va tajribalariga qarab qaror qabul qilishlari mumkin. Masalan, cho‘lda tuproqni o‘stirishda qanday asboblar kerak? Dalalarni qanday o‘g‘itlash kerak? O‘zini himoya qilish uchun qaysi qurolni ishlatish yaxshiroq?....

"Islom shariatida sunnatning o‘rni" kitobidan
Davron NURMUHAMMAD tarjimasi

[1] Ingliz, arab tarjiymoni, sharqshunos, sayyohatchi.
[2] Ibn Moja. Sunan; Imom Ahmad. Musnad; Bazzor. Musnad.