Siz azizlarga o‘zim guvohi bo‘lgan bir voqeani so‘zlab bermoqni niyat qildim. Ushbu voqeadan har bir narsa niyatga bog‘liq ekanini anglasangiz ajab emas. Zero, maqsad ham shu – ibrat o‘laroq sizga bayon etish.
O‘zbekiston musulmonlari idorasining Farg‘ona viloyati vakilligi binosi Yormozor shaharchasidagi “Ummul Quro” jome masjidi hududida joylashgan edi. Ushbu jomega 80 yoshni qoralab qo‘ygan Abdullo ismli otaxon besh mahal namozga azon chaqiradilar. Ba’zan keksalik yoki boshqa sabab bilan azon vaqti biroz o‘tib qolib, boshqa odam azon chaqirsa, xafa bo‘lar va o‘zlarini koyir edilar. Shunda bizga qarab: “Bolam, axir men azon aytib, omonatni Egasiga topshirishni niyat qilganman-da”, der edilar.
Qahraton qish. Ko‘cha juda sovuq. Bunday sovuqda masofa bosib masjidga kelish – qari inson tugul, navqiron yigitga ham biroz mashaqqat tug‘diradi. Ana shunday sovuqda ham azon aytish uchun kechikmay tag‘in deb Abdulloh ota jomega kirib keldilar. O‘sha tun kamina vakillikda navbatchi edim. Otaxon mikrofonlarni sozlab azon chaqira boshladilar: “Allohu akbar, Allohu akbar. Allohu akbar, Allohu akbar. Ashhadu an laa ilaaha illallooh”. Azon chaqirig‘iga quloq solib turganim bois, kalimalarni birin-ketin takrorlab azon eshitayotgan edim. Oradan bir necha soniya o‘tsa hamki, “Ashhaduan laa ilaha illalloh”dan so‘ng hech qanday ovoz eshitilmay qoldi. Balki ovoz kuchaytirgich bilan bog‘liq muammo chiqib qolgandir, deb masjid xonaqosi tomon oshiqdim. Ne ko‘z bilan ko‘rayki, muazzin otaxonimiz, qiblaga yuzlanib, azon chaqirayotib, “Ashhadu an laa ilaaha illallooh (Kibriyosi, buyukligi va hech kimning ibodatiga muhtoj bo‘lmagani holda ibodat qilishga loyiq Zot Uning O‘zi ekaniga guvohlik beraman. U Zotning o‘xshashi, tengi yo‘qdir) deb, tahoratli holda, O‘zining baytida omonatni topshirgan edilar... Ko‘zlarimdan tirqirab yosh chiqib ketdi. Va beixtiyor otaxonning: “Bolam, axir men azon aytib, omonatni Egasiga topshirishni niyat qilganman-da” degan so‘zlari xayolimdan o‘tdi. Alloh barchamizga ana shunday go‘zal xotimani nasib qilsin, omin!
Buyuk Rabbimiz Abdulloh otaga jannati Firdavslardan joy bersin, omin!
Ilhomjon TOIROV
Farg‘ona viloyati vakilligi xodimi
O‘MI Matbuot xizmati
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Faqihlarning fiqhga bergan ta’riflarida «dalil» degan so‘z bormi? Yo‘q. Ular faqat mukallaflarning amallari haqida gapirishdi, hukmlarning mukallaflarga nisbatan joriy bo‘lish holatlariga e’tibor qaratishdi. Demak, umumiy qilib aytadigan bo‘lsak, fiqhga ikki xil ta’rif berildi. Biri usuliy ulamolarning ta’rifi, ya’ni «Qur’on va Sunnatdan hukmlarni qay tarzda chiqarib olish haqidagi ilm» degan ta’rif. Ikkinchisi fuqaholar bergan ta’rif bo‘lib, unda hosil bo‘lgan hukmlarning mukallaflarga qanday joriy qilinishi asosiy o‘ringa qo‘yildi. Bu hukmlar mutlaq mujtahidlar tarafidan chiqariladi. Hukmni faqat mutlaq mujtahid chiqara oladi. Ana shu mujtahid muayyan bir hukmni Qur’on va Sunnatdan qanday chiqarganini o‘rganish usul ilmining mavzusidir. Chiqarilgan hukmni o‘zimizga va jamiyatga tatbiq qilish esa muftiy va faqihlarning ishidir.
Demak, fiqhga ikki xil qarash mumkin ekan: hukmni chiqarib olish va uni tatbiq qilish. Bizning xatoimiz shuki, hukmni ishlab chiqish bilan uni tatbiq qilish orasidagi farqni tushunmayapmiz. Tushunmaganimiz uchun ham keraksiz gaplarni gapiryapmiz. Biz yuqorida aytib o‘tgan ikki yo‘nalish – tahallul, ya’ni dinga yengil qarash va tashaddud, ya’ni dinda g‘uluvga ketish yo‘nalishlari yo ikkinchi ta’rifdan bexabar qolishdi, yoki unga e’tiborsiz qarashdi. Ular faqat birinchi ta’rifni, ya’ni hukmni qay tarzda ishlab chiqishni izohlashdi.
«Hanafiy mazhabiga teran nigoh» kitobidan