Dinimizda vafot etib ketgan ota-onalarimiz, yaqin qarindoshlarimiz, ustozlarimiz hamda do‘stu yoronlarimizni eslab, ularning haqlariga duoi xayrlar qilib turishni buyuradi. Marhumlarga qilgan duolarimiz, sadaqa va ehsonlarimiz savobi yetadi. Ularning yaxshi sifatlari va o‘rnak bo‘ladigan jihatlarini gapirib, insoniylik yuzasidan qilib qo‘ygan ba’zi kamchiliklarini gapirmaslik musulmonlarning bir-birlariga bo‘lgan hurmatlari ifodasidir. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam biz ummatlariga o‘tganlarning yaxshi sifatlarini eslab, yomonliklarini gapirmaslikni tavsiya qilganlar.
O‘tganlarni eslash, ularning qabrlarini ziyorat qilish o‘limni, qabr va oxirat holatlarini eslatadi. Bir-birimizdagi haqlarni ado etishimiz va oxiratni eslab turishimiz uchun payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam biz ummatlarga qabrlarni ziyorat qilishni tavsiya qilganlar. Sulaymon ibn Burayda otasidan rivoyat qiladi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Sizni qabrlarni ziyorat qilishdan qaytargan edim. Batahqiq, Muhammadga onasini ziyorat qilishga izn bo‘ldi. Bas, u(qabr)larni ziyorat qiling. Albatta, ular oxiratni eslatadi”, dedilar” (Beshovlaridan faqat Buxoriy rivoyat qilmagan. Lafz Termiziyniki).
Qabrlar ziyoratidan Alloh taoloning roziligini, qalbni isloh etishni qasd qilish kerak. Qabrlarni ziyorat qilgan inson qalbi yumshaydi, o‘limni va oxiratni eslaydi. Mahshardagi hisob kitobni o‘ylagan kishi kim bo‘lishidan qat’i nazar, qilgan yomonliklariga pushaymon bo‘ladi. Qolgan hayoti xususida jiddiy fikr yuritadi, yomonliklardan o‘zini tiyadi, savobli va xayrli ishlar qilishga intiladi.
Dinimizda qabrlarni ziyorat qilish mandub yani targ‘ib qilingan amal hisoblanadi. Lekin ziyorat qilish asnosida qabrlarni behuda toptash, ulardan yordam talab qilib biror narsa so‘rash, qabrni silash, o‘pish va tavof qilish, chiroq yoqish, daraxtlarga ip bog‘lash kabi bid’at amallarni bajarib savob olish o‘rniga gunohga qolishdan ehtiyot bo‘lish lozim. Chunki bularning barchasi boshqa din vakillarining odatlaridan hisoblanadi. Shu bois ziyoratchilarga mutasaddilarimiz va imom-xatiblarimiz bu ishlar Islomga zid ekanini doimo uqtirib borishlari zarur. Zero, Islom dinimizda faqat hajarul asvad – qora tosh o‘piladi va Ka’badan boshqa joy tavof qilinmaydi.
Qabrlar ziyorati haqida so‘z yuritilganida, ayollarning qabrlarni ziyorat qilishlari xususida alohida to‘xtalib o‘tish shart deb o‘ylaymiz. Ushbu mavzu borasida kelgan hadislar va bunga bog‘liq dalillarni jamlab, o‘rganib chiqqan ulamolar ayollar qabrlarni ziyorat qilishlari joiz, degan xulosani aytishgan. Lekin ularda avratlarini yopish, tavozelik, oxirat ishlarini eslash, qabrda bo‘ladigan holatlardan ibrat olish, qattiq ovoz chiqarib yig‘i-sig‘i qilib, yuzlariga urmaslik, yoqalarini yirtmaslik va yomon gaplarni gapirmaslik hamda agar ziyorat joyi uzoqda bo‘lsa, yosh yoki yoshi ulug‘ bo‘lishidan qat’i nazar, ayolga biror mahrami hamrohlik qilishi talab etiladi.
Ayollar qabrlarni ziyorat qilish asnosida yuqorida aytib o‘tganimiz kabi Alloh taoloning g‘azabini keltiradigan ishlarni sodir etsalar, ularga ziyorat qilish mumkin bo‘lmaydi. Shariatimizdagi “kelib chiqadigan yomonliklar oldini olish kutilayotgan manfaatdan oldin turadi”, degan muqarrar qoidani unutmaslik lozim.
Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qabrlarni ziyorat qiluvchi ayollarni la’natladilar”. Ulamolarimiz bu kabi hadislarda dinimiz ko‘rsatmalariga va ziyorat odoblariga rioya qilmagan ayollar nazarda tutilgan, deyishadi. Chunki sabrsizlik, yoqalarini yirtish, yuzlarini tirnash kabi xunuk holatlar ularning odatlari bo‘lib, bu narsalar ko‘pincha sodir bo‘lib qoladi.
Dinimizda qabrlar boshida qattiq ovoz chiqarmasdan, Alloh taologa shikoyat qilmasadan yig‘lashga ruxsat berilgan. Zero, vafot etgan yaqinini, ayniqsa, ota-onasi qabrini ziyorat qilgan har qanday kishining qalbi yumshab, beixtiyor ko‘ziga yosh keladi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamga onalarining qabrini ziyorat qilishga Alloh taolo izn berganida, borib ziyorat qilganlar. Qabrlari tepasida yig‘laganlar. Umar roziyallohu anhu “Sizni nima yig‘latdi, Rasululloh?” – deb so‘raganida, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: farzandning onasiga bo‘ladigan mehribonligi yig‘latdi”, – deb javob berganlar.
Alloh taolo barchalarimizni eshitgan va ko‘rgan narsalarimizdan ibrat oladigan va hayotimizni O‘zi rozi bo‘ladigan tarzda o‘tkazadigan bandalaridan qilsin.
Husniddin BAYNIYAZOV
“Qorabog‘” jome masjidi bosh imom-xatibi
O‘MI Matbuot xizmati
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ رَضِي اللهُ عَنْهُ قَالَ: وَصَفَ لَنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ الدَّجَّالَ ثُمَّ قَالَ: «لَعَلَّهُ سَيُدْرِكُهُ مَنْ قَدْ رَآنِي أَوْ سَمِعَ كَلَامِي»، قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ، كَيْفَ قُلُوبُنَا يَوْمَئِذٍ أَمِثْلَهَا الْيَوْمَ؟ قَالَ: «أَوْ خَيْرٌ». رَوَاهُ أَبُو دَاوُدَ وَالتِّرْمِذِيُّ.
Abu Ubayda roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
Abu Dovud va Termiziy rivoyat qilganlar.
Sharh: Chunki ular iymoni komil zotlardir.
وَلِلتِّرْمِذِيِّ وَمُسْلِمٍ: «تَعْلَمُونَ أَنَّهُ لَنْ يَرَى أَحَدٌ مِنْكُمْ رَبَّهُ حَتَّى يَمُوتَ وَإِنَّ الدَّجَّالَ مَكْتُوبٌ بَيْنَ عَيْنَيْهِ كَافِرٌ يَقْرَؤُهُ مَنْ كَرِهَ عَمَلَهُ».
Termiziy va Muslimning rivoyatida:
وَلِأَبِي دَاوُدَ: «مَنْ سَمِعَ بِالدَّجَّالِ فَلْيَنْأَ عَنْهُ فَوَاللهِ إِنَّ الرَّجُلَ لَيَأْتِيهِ وَهُوَ يَحْسِبُ أَنَّهُ مُؤْمِنٌ فَيَتَّبِعُهُ مِمَّا يُبْعَثُ بِهِ مِنَ الشُّبُهَاتِ أَوْ لِمَا يَبْعَثُ بِهِ مِنَ الشُّبُهَاتِ».
Abu Dovudning rivoyatida:
Sharh: Dajjolga berilgan sehr mo‘jizasi, ba’zi odamlarni o‘ldirib, boshqalarini tiriltirish kabi mo‘jizalar odamlarni aldab qo‘yishi mumkin. Shuning uchun uning chiqqanini eshitgan har bir mo‘min unga yo‘liqmaslikka harakat qilmog‘i kerak.
عَنْ أَبِي الدَّهْمَاءِ وَأَبِي قَتَادَةَ رَضِي اللهُ عَنْهُ قَالُوا: كُنَّا نَمُرُّ عَلَى هِشَامِ بْنِ عَامِرٍ فَنَأْتِي عِمْرَانَ بْنَ حُصَيْنٍ فَقَالَ ذَاتَ يَوْمٍ: إِنَّكُمْ لَتُجَاوِزُونِي إِلَى رِجَالٍ مَا كَانُوا بِأَحْضَرَ لِرَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مِنِّي وَلَا أَعْلَمَ بِحَدِيثِهِ مِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ: «مَا بَيْنَ خَلْقِ آدَمَ إِلَى قِيَامِ السَّاعَةِ أَمْرٌ أَكْبَرُ مِنَ الدَّجَّالِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ.
Abu Dahmo va Qatoda roziyallohu anhumolardan rivoyat qilinadi:
«Hishom ibn Omirning oldidan o‘tib, so‘ng Imron ibn Husoynning oldiga borardik. Bir kuni u shunday dedi: «Sizlar mening oldimdan o‘tib, shunday kishilar oldiga borasizlarki, ular Rasululloh alayhissalomning huzurlarida mendan ko‘p bo‘lishmagan, u zotning hadislarini mendan yaxshi bilishmaydi. Men Rasululloh alayhissalomning «Odamning yaratilishidan tortib to Qiyomat qoyim bo‘lguncha Dajjoldan kattaroq fitna yo‘q» deganlarini eshitganman».
Muslim rivoyat qilgan.
عَنْ أَبِي بَكْرَةَ رَضِي اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «يَمْكُثُ أَبُو الدَّجَّالِ وَأُمُّهُ ثَلَاثِينَ عَامًا لَا يُولَدُ لَهُمَا وَلَدٌ، ثُمَّ يُولَدُ لَهُمَا غُلَامٌ أَعْوَرُ، أَضَرُّ شَيْءٍ، وَأَقَلُّهُ مَنْفَعَةً، تَنَامُ عَيْنَاهُ، وَلَا يَنَامُ قَلْبُهُ»، ثُمَّ نَعَتَ لَنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَبَوَيْهِ، فَقَالَ: «أَبُوهُ طِوَالٌ ضَرْبُ اللَّحْمِ كَأَنَّ أَنْفَهُ مِنْقَارٌ، وَأُمُّهُ فِرْضَاحِيَّةٌ طَوِيلَةُ الْيَدَيْنِ»، فَقَالَ أَبُو بَكْرَةَ: فَسَمِعْنَا بِمَوْلُودٍ فِي الْيَهُودِ بِالْمَدِينَةِ، فَذَهَبْتُ أَنَا وَالزُّبَيْرُ بْنُ الْعَوَّامِ حَتَّى دَخَلْنَا عَلَى أَبَوَيْهِ، فَإِذَا نَعْتُ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِيهِمَا فَقُلْنَا: هَلْ لَكُمَا وَلَدٌ فَقَالَا: مَكَثْنَا ثَلَاثِينَ عَامًا لَا يُولَدُ لَنَا وَلَدٌ، ثُمَّ وُلِدَ لَنَا غُلَامٌ، أَضَرُّ شَيْءٍ، وَأَقَلُّهُ مَنْفَعَةً، تَنَامُ عَيْنَاهُ، وَلَا يَنَامُ قَلْبُهُ، قَالَ: فَخَرَجْنَا مِنْ عِنْدِهِمَا، فَإِذَا هُوَ مُنْجَدِلٌ فِي الشَّمْسِ فِي قَطِيفَةٍ لَهُ وَلَهُ هَمْهَمَةٌ، فَكَشَفَ عَنْ رَأْسِهِ، فَقَالَ: مَا قُلْتُمَا؟ قُلْنَا: وَهَلْ سَمِعْتَ مَا قُلْنَا؟ قَالَ: نَعَمْ، تَنَامُ عَيْنَايَ، وَلَا يَنَامُ قَلْبِي. رَوَاهُ التِّرْمِذِيُّ.
Abu Bakra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
Keyin Madinada yahudiylardan bir bola tug‘ilganini eshitdik. Zubayr ibn Avvom bilan u yerga borib, ota-onasining oldiga kirdik. Qarasak, ikkovida ham Rasululloh alayhissalom aytgan sifatlar bor. «Bolangiz bormi?» dedik. «O‘ttiz yil farzand ko‘rmay o‘tdik, nihoyat, bir o‘g‘il tug‘ildi. Uning zarari ko‘p, manfaati yo‘q. Ko‘zi uxlaydiyu, qalbi uxlamaydi», deyishdi. Ularning oldidan chiqsak, uni bir qatiyfaga o‘rab, oftobga tashlab qo‘yishgan ekan. Undan tushunib bo‘lmaydigan ovoz chiqmoqda edi. U boshini ochdi-da, «Nima dedilaring?» dedi. «Biz aytgan gapni eshitdingmi?» dedik. «Ha. Mening ko‘zim uxlaydi, qalbim uxlamaydi», dedi».
Termiziy rivoyat qilgan.
«Fitnalar va Qiyomat alomatlari» kitobidan