Safarni ixtiyor qilib yo‘lga hozirlik ko‘rgan kishini yo‘ldan qaytarmoq keyinchalik o‘sha odamning malomatlariga duch bo‘lmoq demakdir. Zotan, dinimizda ham o‘z makonida ishi yurishmagan kishilarning safarga chiqishi tavsiya etilgan. Bizning vatandoshlarimiz musofirchilikka asosan rizq-nasiba talabida chiqayotir. Ularning ba’zilari musofirchilik zahmatini tortgani besamar ketmay uch-to‘rt so‘m orttirib kelyapti, ba’zilari esa quruq qo‘l bilan qaytib kelayotir.
“Bismillah” deb yurtidan chiqqan odamning Xudodan boshqa yori yo‘q. Shunday ekan, unday odam Alloh taoloning himoyasida bo‘lishni istasa, avvalo xulqini go‘zal tutmog‘i darkor. Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhumo aytadi:
“Musofirning zodi rohilasi halol, pokiza bo‘lishi, safar mobaynida (yon-atrofdagilarga) shirinsuxanligi, safardoshlariga xushmuomalaligi, yeb-ichish va xarajatlarda qo‘lidan kelganicha ularga yordam berishi ulug‘ inson ekanining alomatidir”.
Ana shu fazilatlari musofirchilikda uni boshqalarning ko‘ziga yaxshi ko‘rsatadi. Albatta, tanimagan-bilmagan joylariga borish kishini bir oz hayajonlantiradi, uyida qolayotgan farzandlaridan xavotir olishiga ham sabab bo‘ladi.
عن عثمان بن عفان، قال : قال رسول الله صلى الله عليه وسلم : "مَنْ خَرَجَ مِنْ بَيْتِهِ يُرِيدُ سَفَرًا فَقَالَ حِيْنَ يَخْرُجُ: بِسْمِ اللهِ وَ اعْتَصَمْتُ بِاللهِ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللهِ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إَلا بِاللهِ رُزِقَ خَيرَ ذَلِكَ المَخرَجِ وَصُرِفَ عَنهُ شَرَّ ذَلِكَ المَخرَجِ".
Usmon ibn Affon roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Rasululloh sollollohu alayhi vasallam:
“Kimki safarni iroda qilib uyidan chiqsa va chiqayotgan paytida: “Bismillahi va’tasomtu billahi tavakkaltu alallohi la havla vala quvvata illa billah” (Allohning nomi bilan safar qilishni boshlayman. Allohning yordamiga bog‘landim, Allohga tavakkul qildim va toatga quvvat ham, gunohdan saqlanishga bo‘lgan quvvat ham yolg‘iz Allohdandir) desa, o‘sha chiqishligida yaxshilik bilan rizqlanib, o‘sha chiqishligining yomonligi undan daf’ qilinadi”, dedilar”.
Musofirchilikning to‘rli ko‘rinishlari va shartlari haqida mufassir olimlarimiz ko‘p va xo‘b yozgan. Ularning asarlari bilan ham vaqti bilan tanishtirib boramiz. Hozirgi maqolamizda esa muhojirlikning, zamonaviy ifodada aytganda, migrantlik yoki gastarbayterlikning insonning ruhiyatiga qanchalik ta’sir ko‘rsatishiga birgina misol keltirmoqchimiz.
Qo‘lida diplomi bor, ko‘p yillar shifoxonada ishlagan vrach ayol ozgina pul topaylik, uyimizning kam-ko‘stini butlaylik, bolalarni o‘qitaylik, to‘ylar qilaylik degan niyatda Ummon Orti davlatiga ishlagani ketibdi. U yerda bir insofli oilaga uchrab qolibdi. Keksa kampirga qaray boshlabdi. Xonadon egalari unga chiroyli muomala qilar, yaxshigina oylik maosh ham to‘lar ekan. Ko‘p yil ishlabdi. Bu yerdan niyat qilib chiqqanlarining deyarli hammasini hal qilishga o‘sha yoqda ishlagan dastmoyasi asqatibdi.
Nihoyat eng kenja qizini chiqaradigan bo‘lishibdi. Uyning egalaridan ruxsat olib yo‘lga shaylanibdi. Keyin yana buncha joyga borib-kelishga ozgina pul kerakmi, yaxshisi, yana bir yil sabr qilsam, birato‘la keta qolaman, deb o‘ylabdi. Yo‘llariga ko‘z tikib o‘tirgan farzandlariga qo‘ng‘iroq qilib shu qarorini aytibdi. Hammaning hafsalasi pir bo‘libdi. Lekin to‘yni to‘xtatib bo‘lmaydi-ku!
Hosili kalom, yana bir yil ishlab endi qaytmoqchiman deb qo‘ng‘irogq qilsa, eri ham, bolalari ham ishingiz yaxshi bo‘lsa, ishlayverganingiz ma’qulmi, yana bunday yaxshi xonadon topiladimi, yo‘qmi, deyatgan emish...
Bu gaplarni eshitib uning boshidan sovuq suv qo‘ygandek bo‘libdi. Musofirchilikda o‘tgan yillari ko‘z o‘ngida birma-bir o‘taveribdi. Deyarli har kuni bog‘lanib “Sizni sog‘indik, oyijon”, “Qachon qaytasiz, oyijon” deya mo‘ltiragan farzandlari nahotki usiz yashashga o‘rganib qolgan bo‘lsa! Uning o‘zichi? O‘zi erisiz, farzandlarisiz yashashga ko‘nikmadimi?.. Qaytib borganda ularga el bo‘lib ketarmikan!..
Damin JUMAQUL
O‘MI Matbuot xizmati
Bugungi kunda axborot tarqatish imkoniyati har bir insonda mavjud. Birgina so‘z, aloqa qurilmalaridagi birgina harakat butun jamiyatda shov-shuv, vahima keltirib chiqarishi mumkin. Anglamay yoki o‘yinqaroqlik bilan yoki maqsadli yolg‘on axborot tarqatish hollari ko‘p kuzatilmoqda. Xususan, din va e’tiqod kabi nozik masalalarda tarqatilayotgan feyk xabarlar nafaqat shaxsiy xatolik, balki jamiyatga salbiy ta’sir o‘tkazuvchi umumiy mas’uliyat hamdir.
Yolg‘on gapirish og‘ir gunohlardan sanaladi. Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Rostgo‘ylikni mahkam tutinglar. Zero, rostgo‘ylik ezgulikka yo‘llaydi, ezgulik esa jannatga boshlaydi. Kishi rost gapirish va rostgo‘ylikka intilishda davom etaveradi, natijada Alloh huzurida rostgo‘y deb yoziladi. Yolg‘onchilikdan saqlaninglar. Zero, yolg‘onchilik gunohkorlikka, fojirlik esa do‘zaxga boshlaydi. Banda yolg‘on gapirish va yolg‘onchilikka intilishda davom etaveradi, nihoyat Alloh huzurida yolg‘onchi deb yozilad”, dedilar. (Imom Buxoriy, Muslim, Termiziy rivoyati).
Shunday ekan, haqiqatga to‘g‘ri kelmaydigan axborotni tarqatish qat’iy man qilingan.
Feyk xabar tarqatishning ko‘plab salbiy oqibatlari bor:
Qur’oni karimning Hujurot surasi 6-oyatda shunday marhamat qilinadi:
“Ey iymon keltirganlar! Agar fosiq xabar keltirsa, aniqlab ko‘ringlar, bilmay bir qavmga musibat yetkazib qo‘yib, qilganingizga nadomat chekuvchi bo‘lmanglar”.
Feyk, yolg‘on xabarlardan ehtiyot bo‘lish kerakligini Qur’oni karim ta’kidlamoqda. Demak, har qanday xabarni tekshirish va ehtiyot bilan yondoshish kerak.
Rost xabarni qanday ajratish mumkin:
Har bir xabar – tarqatuvchi uchun ham, undan foydalanuvchi uchun ham mas’uliyat. Aloqa vositalari va ijtimoy tarmoqlarga joylayotgan post bilan yo to‘g‘rilikni targ‘ib qilish, yoki odamlarni chalg‘itish mumkin.
Shunday ekan, feyk axborot tarqatish og‘ir ma’naviy jinoyatdir. Har bir musulmon bunday xatarli holatdan o‘zini va boshqalarni saqlashi lozim.
Xorazm viloyati Shayx Qosim bobo
jome masjidi imom-xatibi Shermuhammad Boltayev