Sayt test holatida ishlamoqda!
10 Iyun, 2025   |   14 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:50
Peshin
12:28
Asr
17:37
Shom
19:59
Xufton
21:36
Bismillah
10 Iyun, 2025, 14 Zulhijja, 1446

“E’lous-Sunan” asarining xizmati

08.03.2018   5223   8 min.
“E’lous-Sunan” asarining xizmati

Har bir fiqhiy mazhab o‘z ta’limotini asoslash maqsadida dastlab Qur’oni karim va Muhammad alayhissalom hadislariga suyangan holda ish tutgan. Sunniylik yo‘nalishidagi to‘rt mazhabdan biri hanafiylik mazhabi ham, aslida Qur’on va sunnatga asoslangan o‘z fiqhiy ta’limotiga ega.  

Hindistonlik mashhur olim Zafar Ahmad Usmon Tahonaviy hanafiylik mazhabiga oid hukmlar asli oyat va hadislarga asoslanganini isbotlashga urinib, yigirma jilddan iborat “E’lous-sunan” kitobini yozdi. Bu kitob 1997-2001 yillarda ikki marta Bayrut shahrida chop etildi. Muallif asarida oltita sahih to‘plam sohiblari Imom al-Buxoriy, Imom Muslim,  Imom Termiziy, Imom Abu Dovud, Imom Nasoiy,  Imom Ibn Mojja   asarlaridan  unumli foydalangan.

“E’lous-sunan” asari ham boshqa fiqhiy kitoblarning tartibidek tahorat va namoz kabi boblar bilan boshlangan va har bir fiqhiy masala oyat va hadislar hamda asarlar (sahobalarning so‘zlari) bilan dalillangan.

Hanafiylik mazhabiga bildirilgan e’tirozlar, raddiya va ixtiloflarni chuqurroq o‘rganib chiqish,  bugungi kun ilm ahillarining  ayni dolzarb vazifalari va ixtiloflarga barham berish yo‘lidagi maqsadlariga muvofiqdir. Ulamolar   ixtiloflar haqida fikr bildirib,  ular asosan ikki tur, e’tiqodiy va fiqhiy (asliy va far’iy) ixtiloflardan iborat ekanini ta’kidlashgan. E’tiqodiy masalalar dinimiz asosiga tegishli bo‘lib, bu sohada ixtilofga yo‘l qo‘yish aslo mumkin emas. Sunniylik yo‘nalishida bu masalada ixtiloflar yo‘q. Fiqhga oid masalalardagi ixtiloflarning o‘zi ham ikkiga bo‘linadi. Birinchisi masalaning turiga qarshi ixtilof bo‘lib, bu turdagi ixtilof harom hukmidadir. Chunki ixtilof qilinayotgan masalaning har ikkisi ham kitob va sunnat dalillariga asoslangandir.  Bu  turdagi ixtiloflarning o‘ziga yarasha sabablari va hikmatlari bor.

Mazhablar o‘rtasidagi “ixtilof”lar degan ibora  o‘rniga masalalarning “turli xilligi” iborasini qo‘llagan o‘rinliroqdir. Imomlari nazdida bir masalaning turli xil bo‘lishi dalillarini turli xil darajada, ya’ni “sahih”, “hasan” va “zaif”   bo‘lishi yoki  hadislarni  yetib borgan-bormaganligi sabab bo‘lgan. Mazkur imomlar xususida faqat yaxshi gumonda bo‘lish vojibdir. Ularning har birlari mujtahid ulamolar bo‘lib, qilgan ijtihodlarida to‘g‘ri yo‘l topgan bo‘lsalar ikkita ajr, xatoga yo‘l qo‘ygan bo‘lsalar bir ajrga sazovor bo‘laveradilar. Masalan, fiqhiy kitoblarda keltirilgan tahorat, namoz boblaridagi turli dalillarga asoslangan, turi xil ko‘rinishga ega bo‘lgan masalalarni olsak, bu masalalar turliligi Rasululloh alayhissalom sunnatlarida kuzatilgan va ularning o‘ziga xos hikmat hamda sabablari bor.

Ma’lumki, islom dini butun insoniyatga yuborilgan din bo‘lib, yer yuzining turli mintaqalarida, turli millatlarning urf-odatlarida, turmush tarzlarida namoyon bo‘ladi. Masalan, Afrika mintaqasi kabi suv tanqis hududlarda tahorat, tayammum, g‘usl kabi suv bilan bog‘liq masalalarni chuqurroq o‘rganishga hamda turli shakllarini tadbiq qilishga ehtiyoj kattadir. Shuningdek, sovuq va o‘ta sovuq mintaqalarning ham o‘ziga yarasha muammolari bor. Ulamolar bu kabi masalalarni atroflichi o‘rganib chiqib, bir masala bir mintaqa uchun o‘ta muhim bo‘lsa, manbalarga asoslanib imkon qadar yengillik yaratib, turli hil shakllarini ijtihod qilishgan. Masalan, tahorat bobidagi boshga mas'h tortish masalasida qo‘llarning orqa tomoni bilan gardanga mas'h tortishni hanafiy ulamolari mustahab amal deyishgan.“E’lous-sunan” asarida “Gardanga mas'h tortish bobi” da mazkur amalning mustahab ekaniga quyidagicha dalil keltiriladi:Kim tahorat qilganda ikki qo‘li bilan gardaniga mas'h tortsa, qiyomat kuni uning bo‘yni kishandan ozod bo‘ladi” (Abu Hasan ibn Fors rivoyati)

 Aynan shu amalni bid’at deb hisoblaydigan toifalar ham bor, ular bu kabi masalalardagi turli xillikning sabab va hikmatlarini o‘ylab ham ko‘rmaydilar va o‘z ixtiloflari bilan musulmonlar ommasi, ayniqsa,  Islom ta’limoti bilan endigina tanishib kelayotgan yoshlar o‘rtasida turli tushunmovchiliklarni keltirib chiqaradi. Natijada ko‘p o‘rinlarda yoshlar bilan ota-bobolari o‘rtasida kelishmovchilik va noroziliklar vujudga keldi. Bunday ixtiloflarning shar’iy hukmi harom hisoblanadi, chunki bu ixtiloflar bir dindagi odamlar o‘rtasida xusumat va adovatni yuzaga keltiradi. Shuningdek, tahorat asnosida quloqlarning ichi  va orqasiga mas'h qilish bid’at deb davo qilganlar ham bor, ularga raddiya sifatida dalil qilib mazkur hadisni keltirish mumkin.

 Shuayb rivoyat qiladi,  Rasululloh alayhissalomning oldiga bir kishi kelib, “Ey Rasululloh, tahorat qanday qilinadi deb so‘radi. Rasululloh bir idishda suv olib kelishni buyurdilar va ikki qo‘llarini kaftigacha uch marta yuvdilar, so‘ng yuzlarini uch marta yuvdilar, so‘ng qo‘llarini chig‘anog‘igacha  uch marta yuvdilar, so‘ng boshlariga mas'h tortdilar, so‘ng ikki  barmoqlarini quloqlarini ichiga kiritib, bosh barmoqlari bilan quloqlarini orqasini va ikki ko‘rsatkich barmoqlari bilan quloqlarini ichini mas'h qildilar, so‘ng oyoqlarini  uch marta yuvdilar, so‘ng: “Tahorat shunaqa bo‘ladi”,  Kim bundan ziyoda yoki kam qilsa, aniq bir yomon ish qilibdi va o‘ziga o‘zi zulm qilibdi dedilar” (Adu Dovud va Nasoiy rivoyatlari)

Shuni ham ta’kidlash kerakki, tahoratdagi hamma amallar  bir hadisni o‘zida mukammal aks etmagan bo‘lishi mumkin. Yuqoridagi hadisda ham tahoratdagi ko‘p amallar zikr qilinmagan, ammo bu boradagi boshqa hadislarni ham e’tiborga olish kerak. Tahoratdaga to‘rtta farz ado etilishi bilan tahorat ibodat qilishga kifoya qiladi, ammo undagi  dalillar orqali vorid bo‘lgan sunnat va mustahab  amallar farz amallarni mukammal bo‘lishi uchun garovdir.  Ulamolar tahoratdagi amallarni, tahorat masalasiga tegishli barcha hadislarni to‘plab, ularni atroflicha o‘rganib chiqib so‘ngra yakuniy xulosa berishgan. Hukm chiqarishdan oldin ayni masalaga tegishli bo‘lgan barcha manbalarni atroflicha o‘rganib chiqmaslik ixtiloflar vujudga kelishining asosiy omilidir. Shu o‘rinda bir rivoyat yodga tushadi: fil haqida eshitgan, lekin ko‘rmagan bir necha so‘qir kishilarni filning oldiga olib borib, mana qarshingizda fil turibdi, uni har biringiz ushlab ko‘rishingiz mumkin, deyilibdi. Shunda ulardan har biri alohida-alohida borib filning duch kelgan a’zosini ushlab paypaslab ko‘ribdi. Biri oyog‘ini, biri qulog‘ini va biri xartumini ushlab ko‘ribdi. So‘ngra har biridan fil haqida so‘ralibdi. Filning har xil a’zosidan tutgan so‘qirlarning xulosalari ham har xil bo‘libdi. Oyog‘ini ushlab ko‘rgan so‘qir kishi fil uzun va yo‘g‘on ustunga o‘xshagan narsa, desa; qulog‘ini ushlab ko‘rgani fil yapaloq, katta supraga o‘xshaydi, debdi; xartumidan tutgani fil uzun arqonga o‘xshagan mahluq, debdi. Fil haqidagi bu ma’lumotlar to‘g‘ri, ammo atroflicha emas.  Ikkinchi turdagi ixtiloflar ayni bir amalga qarshi chiqish, uni  yo‘qqa chiqarish ixtilofidir. Bu kabi ixtiloflar yuqorida aytilgan to‘rt manbaning birortasida qayd etilmagan amallarga qarshi yuzaga keladi hamda  o‘rinli bo‘lsa unga qarshi kurashiladi. 

 “E’lous-sunan” asarida bu kabi masalalar yetarlicha dalillar bilan yoritilgan. Bu kabi manbalarni yanada puxtaroq o‘rganish, ilmiy tahlil qilish ixtiloflarga barham berishning asosiy omillaridandir. Ixtiloflar har qanday jamiyatning ashaddiy dushmani, uni tanazzulga olib boruvchi  yomon illat ekani ma’lum. Chunonchi, Qur’oni karimda ham bu illatdan qattiq qaytarilganmiz: “Barchangiz Allohning arqonini mahkam tuting va bo‘linib ketmang. Va Allohni sizga bergan ne’matini eslang: bir vaqtlar dushman edingiz, bas, qalblaringizni  ulfat qildi. Uning ne’mati ila birodar bo‘ldingiz. Olovli jar yoqasida edingiz undan sizni qutqardi. Shunday qilib Alloh sizga O‘z oyatlarini bayon qiladi. Shoyadki, hidoyat topsangiz” (Oli Imron, 103),  Shuningdek, Anfol surasining 46-oyati hamda Rum 31-32-oyatlarida ham ixtiloflarga berilmaslik qat’iyan amr etilgan.

Rasululloh alayhissalomning hadislarida ham odamlar o‘rtalaridagi  g‘arazli tortishuvlar, ixtilof va firqabozliklar qattiq qoralanadi. Abu Mas’ud roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:Rasululloh alayhissalom:”Ixtilof qilmanglar. Qalblaringiz ixtilofli, bir-biriga zid bo‘lib ketadi (Imom Muslim rivoyati).

Bu kabi hadislar juda ko‘p rivoyat qilingan. Yuqorida ta’kidlanganidek ixtiloflar, o‘zaro kelishmovchiliklar har qanday jamiyat uchun zararlidir. Darhaqiqat, ixtiloflar qalblarni bir-biriga zid qilib qo‘yar ekan, insonlarning jamiyat ravnaqiga hissa qo‘shishi amrimahol bo‘lib qoladi.

Manbalar xazinasi ilmiy xodimi  Muhammadsiddiq Usmonov tayyorladi.

O‘MI Matbuot xizmati

                                             

 

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

O‘zbekiston hojilarining Prezident Shavkat Mirziyoyevga Qurbon hayiti munosabati bilan yo‘llagan tabrigi

05.06.2025   15424   4 min.
O‘zbekiston hojilarining Prezident Shavkat Mirziyoyevga Qurbon hayiti munosabati bilan yo‘llagan tabrigi

 

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti

Shavkat Mirziyoyev Janobi Oliylariga

 

Bismillahir Rohmanir Rohim

Assalomu alaykum va rahmatullohi va barakotuh

Muhtaram Prezident Janobi Oliylari!

 

Alloh taologa behisob shukrki, Sizning bevosita tashabbuslaringiz va sa’y-harakatlaringiz bilan haj amallarini yuqori saviyada tashkil etishga muvaffaq bo‘lmoqdamiz.

Bunday e’tibor va ehtiromni biz hojilar chin yurakdan his etib, yaratilgan barcha qulayliklar uchun Sizga chuqur minnatdorlik izhor etamiz.

Hurmatli Prezident Sizni va Siz orqali yurtdoshlarimizni haj ibodatini ado etayotgan hamyurtlarimiz nomidan musulmon ummati uchun eng ulug‘ bayram – Qurbon hayiti bilan samimiy muborakbod etamiz.

Biz, o‘zbekistonlik hojilar shunday fayzli kunlar uchun shukronalar aytib, Haq taolodan jonajon yurtimizga qut-baraka, aziz xalqimizga farovonlik va farzandlarimizga barkamollik so‘rab ezgu duolar qilmoqdamiz.

Zero, Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) “Duolarning eng yaxshisi arafa kuni qilingan duodir”, deb xushxabar berganlar.

Alloh taoloning bayti joylashgan muqaddas zaminda – Mino, Arafot kabi muborak manzillarda ulug‘ amallarni ixlos ila bajarmoqdamiz.

Sizni vaqt ajratib, muborak haj ziyorati uchun yaratilgan sharoitlar va salomatligimiz haqida so‘raganingiz hamda har kuni holimizdan xabardor bo‘lib turganingiz ibodat bilan yurgan biz hojilarni cheksiz darajada mamnun etdi.

Bunday e’tibor va ehtiromni Saudiya Arabistonining mutasaddilari ham yuqori baholab, Siz Janobi Oliylariga hurmat va duolarini izhor etmoqdalar.

Muborak maskanlarda har bir ziyoratchi Sizning g‘amxo‘rligingizni yurakdan his qilib, ko‘zlarida yosh bilan duolar qilayotganini alohida aytib o‘tmoqchiman.

Sizga aytadigan yana bir xabarimiz, Saudiya Arabistonida bo‘lib turgan yurtimizning diniy soha vakillari hamda ziyoratchilari tomonidan mavsum davomida Qur’oni karim 10 ming marotaba xatm qilinib, yurtimizga tinchlik, xalqimizga farovonlik tilab duolar qilindi.

Hurmatli Prezident, Siz yaratib bergan imkoniyatlardan ruhlanib, o‘zbekistonlik hojilar yurtga qaytganimizdan keyin “Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari” degan ezgu tashabbusni bir ovozdan ilgari surib, Uchinchi renessans yaratuvchilarini tarbiyalashda Sizga ko‘makchi bo‘lmoqchimiz.

Siz boshchiligingizda yurtimizda tinchlikni mustahkamlash, xalqimizning ma’naviyatni yuksaltirish, ayniqsa yoshlarning sifatli ta’lim olishi, kasb-hunar egallashi, kerak bo‘lsa dunyoni egallashi kabi masalalar eng ustuvor vazifaga aylandi.

Shunday ekan, biz hojilar yurtimizga qaytgach, quyidagi ishlarni amalga oshirmoqchimiz:

– ona-Vatanimiz taraqqiyotiga xolis xizmat qilish, mahallalarda tinchlik va birdamlikni mustahkamlash, aholi orasida tinchlik-osoyishtalikni qadriga yetish, xalqimizni ma’nan yuksaltirish, jamiyatdagi islohotlarga daxldorlik hissini oshirish kabilarga targ‘ib etish;

– kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish, ilmni qadrlash va ilm-ma’rifatga homiylikda namuna bo‘lish;

– to‘ylar, oilaviy tadbirlar va marosimlarda me’yoriylikka amal qilgan holda kamxarj va ixcham o‘tkazishda bosh-qosh bo‘lish;

– kiyinishda va muomalada oddiylik va kamtarinlikka amal qilish, dabdababozlik, isrofgarchilik, maishatbozlik kabi illatlardan yiroq bo‘lishni targ‘ib qilish;

– yoshlarni muvaffaqiyatlarga faqat o‘qib-o‘rganib, ilm bilan erishish mumkinligini o‘rgatish;

– ustozlar, o‘qituvchi va murabbiylarga doimo ehtirom ko‘rsatish, ularni moddiy qo‘llab-quvvatlash ishlariga ko‘mak berish;

– mahallalardagi notinch oilalar, shu jumladan tarbiyasida muammosi bor yoshlar o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish;

– hududlardagi maktablarning ta’mirga muhtoj qismini joriy ta’mirlash ishlariga ko‘maklashish;

– xayriya, mehr-muruvvat va yordam ko‘rsatish ishlarini ko‘paytirish.

Barcha hojilarimiz yurtimizga qaytgandan so‘ng ushbu tashabbuslarni qat’iy amalga oshirishga va’da beramiz.

Zero, jonajon Vatanimiz kelajagi, xalqimiz farovonligi va yurtimiz shonu shuhrati Siz aytganingizdek yoshlarimiz qo‘lidadir. Ular ertaga O‘zbekistonni yanada kuchli, yuksak taraqqiy etgan davlatga aylantirish uchun o‘zlarining bor bilimi, iqtidori va kuch-g‘ayratini safarbar qilsa, ko‘zlagan barcha ezgu maqsadlarimizga, albatta erishamiz.

Yusuf Xos Hojib bobomiz aytganlaridek:

“Zakovat bor joyda ulug‘lik bo‘ladi,

Bilim bor joyda buyuklik bo‘ladi”.

 

 

Hurmatli Prezident Janobi Oliylari!

 

Biz, 15 ming hoji duolar ijobat bo‘ladigan Arafotda turib, Alloh taolodan Sizga mustahkam sog‘lik, uzoq umr va ulkan muvaffaqiyatlar tilab, olib borayotgan barcha ishlaringizda madadkor bo‘lishini so‘rab iltijolar qilyapmiz.

Alloh taolo butun dunyo mo‘min-musulmonlariga Qurbon hayitini muborak aylasin, tinchlik-xotirjamlik ato etsin, ibodatlarimizni O‘z dargohida husni qabul aylasin, ona Vatanimizni obod, xalqimiz hayotini yanada farovon qilsin!

Qurbon hayiti muborak bo‘lsin!

 

Hurmat va kamoli ehtirom ila,

 

O‘zbekiston hojilari,

Makka shahri Arafot vodiysi,

2025 yil 5 iyun

Maqolalar