Sayt test holatida ishlamoqda!
10 Iyun, 2025   |   14 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:50
Peshin
12:28
Asr
17:37
Shom
19:59
Xufton
21:36
Bismillah
10 Iyun, 2025, 14 Zulhijja, 1446

To‘y kunini kim belgilaydi

05.03.2018   4701   8 min.
To‘y kunini kim belgilaydi

Alloh ta’ologa beadad hamdu – sanolarimiz va Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi  vasallamga esa behisob salavotu durudlarimiz bo‘lsin. 

Hozir nikoh to‘ylari mavsumi ayni qizigan pallada Allohga hamdu sanolar bo‘lsinki poytaxtimiz, qolaversa, yurtimizda har kuni bir necha o‘nlab nikoh valimalari uyushtirilayapti. Poytaxtdagi barcha to‘yxonalar bir kunda bir necha to‘y marosimlarini o‘tkazish manziliga aylanayapti. Albatta bu borada tungi bazmlar va nahorgi nikoh valimasi uchun berilayotgan oshlar e’tiborga olinadi. Biz bu o‘rinda bu bazm va nahorgi oshlarni qanday holatda va qanday shart-sharoitda, qanday qonun-qoidalarga muvofiq, milliyligimiz va urf-odatlarimizga, xossatan dinimiz ko‘rsatmalariga qay darajada muvofiq yoki nomuvofiq kelishi to‘g‘risida bahs yuritmoqchi emasmiz. Chunki bu masalada xalqimiz uchun yetarli darajada ma’lumotlar taqdim etilgan va uni takror taqdim etish niyatimiz yo‘q. Balki aynan nikoh valimasi bo‘ladigan kunni va o‘z-o‘zidan unga uzviy bog‘lanadigan kelin bilan kuyovning go‘shangaga kirib, birgalikda oilaviy hayotni boshlash kunini aslida kim belgilashi to‘g‘risidagi muammoni ko‘tarmoqchimiz. To‘g‘ri, kimlar uchundir bu o‘z-o‘zidan, yo‘l-yo‘lakay belgilanadigan, hech qanday bahs va munozaraga sabab bo‘ladigan ish emasdir. Ba’zilar «Bunga o‘ta jiddiy e’tibor berishni hech qanday hojati yo‘q» deydi yoki «shu ham muammomi, qariyalar ish boshilar, nima desalar shu bo‘ladida» yoki «sharoitga qarab belgilanaveriladigan oddiy ishku» deyishi mumkin. Albatta bunday fikrlarni mazkur muammolar bo‘yicha mutaxassis bo‘lmagan, balki biror marotaba shu ish yuzasidan mojaroga to‘g‘ri kelmagan oddiy insonlar aytishi mumkin, lekin bizga o‘xshash masjid xodimlariga murojaat qilinayotgan shikoyat va maslahatlarni tahlil qiladigan bo‘lsak, mazkur muammoni ham hal qilish vaqti yetganligi va bu boradagi dinimiz ko‘rsatmalarini aniq va tiniq holatda xalqimizga taqdim qilishimiz kerak ekanligi ma’lum bo‘ladi. Demak bo‘layotgan murojaatlarga qaraydigan bo‘lsak, to‘y kunini qachon va qayerda bo‘lishini  shak-shubhasiz, hech qanday gap so‘zsiz, hattoki quda taraf bilan biror marta ham maslahat qilmasdan turib, o‘z-o‘zidan kuyov taraf belgilaydi. Buni esa bir qancha sabablari bor. 

Birinchi: hozirgi kunda kuyov taraf o‘zini kelin tarafdan mutlaq yuqori qo‘yishi; 

Ikkinchi: kuyov taraf to‘y kunini belgilashni o‘zlarining haqqi deb bilishi; 

Uchinchi: kuyov taraf bu borada quda taraf bilan bomaslahat ish qiladigan bo‘lsa obro‘si to‘kilishi to‘g‘risida tasavvuri; 

To‘rtinchi: nafaqat shariat bo‘yicha, balki haqiqiy urf-odatdan mutlaqo bexabar bo‘lishi; (chunki asl urfimizda ham bunday bo‘lmagan). 

Beshinchi: hozirgi kunda bu asosiysi va muhimi bo‘lib, qaysidir to‘yxonaning bo‘sh vaqtini e’tiborga olish; 

Oltinchi: o‘zi yoqtirgan san’atkorlarning bo‘sh vaqtini e’tiborga olishi va hokazolar. 

Aslida ham o‘zi shundaymikan? Bunga oydinlik kiritish uchun shariatimiz va unga muvofiq bo‘lgan urf-odatimizda to‘y kuni qanday belgilanganligi to‘g‘risida ba’zi bir ma’lumotlarni o‘rganib chiqamiz. Buning uchun esa uzoq o‘tmishimiz va hattoki 21 asrgacha bo‘lgan urf-odatlarimizga e’tibor berishimizning o‘zi kifoya qiladi. Unda esa doimiy holatda to‘y kunini kuyov taraf kelin tarafdan so‘rab surishtirib, ular bilan bomaslahat va asosan kelinning shart-sharoitiga qarab turib belgilaganlar. Bunda esa e’tiborga olingan narsa shar’iy jihatdan kelinning uzrli bo‘lib qolishidir. Odatda ayollar  uch kundan o‘n kungacha shar’iy uzrli bo‘lishlari mumkin. Bu holatning takrorlanishi esa o‘rtacha hisobda bir oyda bir marta bo‘ladi. Bizning hanafiy mazhabimizda o‘rtadagi poklikni eng oz muddati o‘n besh kun bo‘lib, ko‘pinig chegarasi belgilanmagandir. Demak bo‘lajak kelinnig onasi o‘z qizining oyning qaysi kunlarida uzrli bo‘lishini biladi yoki bilmasa qizidan so‘rab surishtirib, so‘ngra pok bo‘ladigan kunlarining biriga to‘y kunini belgilaydi. Shunda har taraflama to‘g‘ri va ijobiy qaror qabul qilingan bo‘ladi. Aks holda hozirgi kunda tez-tez sodir etib turilayotgan ba’zi bir muammolar kelib chiqadi. Masalan: nikoh to‘yi bo‘lgan kunlarda kelin uzrli bo‘lishi mumkin. Bu esa o‘ziga yarasha qiyinchilik, mashaqqat va ba’zi bir kelishmovchiliklarni sodir etilishiga sabab bo‘ladi. Avvalo, ayol-qizlar uzrli holatlarida ularning deyarli butun vujudida o‘ziga yarasha o‘zgarish, inqilob, injiqlik, lohaslik, quvvatsizlik, ba’zi birlarida esa o‘ta kuchli og‘riq va hattoki ko‘ziga hech narsa yoqmaydigan darajadagi holat va kayfiyatining  o‘ta tushkinlik holati kuzatiladi. Albatta kelin o‘zining kelinlik hayosi, ibosi, axloq-odobi va tarbiyasidan kelib chiqqan holatda mazkur salbiy o‘zgarishlar to‘g‘risida kerakli odamlarga ayta olmasligi mumkin. Lekin uning o‘zini tutishi, xatti-harakatlari yangi kuyov bolaga va ba’zi bir holatlarda esa mutlaqo kuyov tarafidan bo‘lgan qaynona boshchiligidagi ba’zi bir ayollarga yoqmasligi mumkin. Agar o‘z vaqtida mazkur holatni  shar’iy yo‘l bilan tushuntirish ishlari olib borib, o‘rtadagi muammoning yechimini isloh qilmasa, bu katta salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Bu gaplarni bejiz aytayotganimiz yo‘q, balki aynan shu boradagi muammolar kundan-kunga ko‘payib, rivojlanib borayotganligi uchun aytayapmiz. Ba’zi bir tushungan diniy ma’rifati bor bo‘lgan kuyovlar kelib «qori aka to‘yim bo‘lganiga bir hafta bo‘layabdi, haligacha ayolim bilan birga bo‘lganim yo‘q, qandaydir uzri bormikan-ye, «shunaqa paytda birga bo‘lish mumkin emas», deb ayollar aytishayapti. «Bunday muammosi bor ekan shuni avvalroq aytmaydimi» deb shikoyat qilayotganlar yo‘q emas. Demak bu to‘g‘risidagi tushuncha va ma’lumotlar ham xalqimizda o‘ziga yarasha ekan. Biz ularga mazkur ma’lumotlarni tushuntirganimizda «qori aka unday bo‘lsa o‘zlarini holatiga qarab turib to‘yni belgilasa bo‘lmaydimi?» deyishadi. Biz esa «To‘g‘ri aytasiz. Lekin siz va sizga o‘xshagan ba’zi bir kimsalar shariatimiz va urf-odatlarimizdan bexabarligidan to‘y kunini belgilashda kelin taraf bilan umuman maslahatlashmaydi, to‘g‘rimi?», desam, noilojlikdan «ha, to‘g‘ri bilmagan ekanmizda», deydi. 

Ikkinchi bir mulohaza ko‘pincha kelin taraf osh beradi, lekin qaysi kuni bo‘lishini kuyov taraf belgilaydi. Kelinning otasi nahorgi oshda Amru ma’ruf qilish uchun bizga o‘xshash masjid  xodimlaridan birini taklif qilishga kelganida ming afsuski ko‘pchilik domlalar ular belgilagan vaqtga band bo‘lishadi. Shunda ular: «ey qori aka faloncha qori akalarning oldiga taklif qilib bordim hammalari band ekan, nima qilsam ekan» deb boshi qotadi. 

«To‘y vaqti, soatini  yoki kunini o‘zgartirsangiz bo‘lmaydimi?» deyilsa, «ey qori aka nimasini aytasiz? Quda taraf shunga belgilagan, ularning belgilagan kuniga esa zo‘rg‘a to‘yxonani gaplashib to‘g‘irladim, bilasizku qudalik ish oson emas» deydi. 

Bir necha yillar o‘zining qizini ko‘z qorachig‘idek avaylab-asrab, gavharni himoya qilgandek himoya qilib, uni o‘z egasini, ya’ni turmush o‘rtog‘ini qo‘liga qo‘sh-qo‘llab topshirayotgan qiz taraf aybdor-da. Shunday qilib qiz tarafda hech qanday huquq qolmayapti. «Mayli. Alloh sabr bersin. In shaa Alloh boshqa illatlar va yangi paydo bo‘layotgan odatlar kabi bu illatlarni ham sekin-sekin isloh qilish yo‘li bilan tuzatamizda», deb ularning ko‘ngliga taskin beriladi. 

Mazkur ijobiy holatni tezroq amalga oshib, voqelikda o‘z aksini topmoqligini Allohdan iltijolar qilib so‘rab qolamiz. 

Is'hoqjon domla Begmatov

O‘MI Matbuot xizmati

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Qurbon hayiti – mehr-oqibat ayyomi

04.06.2025   4219   5 min.
Qurbon hayiti – mehr-oqibat ayyomi

Yurtimizda hayit bayramlari qadimdan o‘zgacha shukuh, xalqimizga xos mehr-muruvvat, bag‘rikenglik va saxovat ifodasi bo‘lib kelgan. Ayniqsa, so‘nggi yillarda Yangi O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan Ramazon va Qurbon hayitini keng miqyosda nishonlanishi va dam olish kuni deb e’lon qilinishi muqaddas dinimizga bo‘lgan chuqur hurmat va e’tiborning natijasidir.
 

Qurbon hayiti – musulmonlarning eng mo‘tabar bayramlaridan biri hisoblanib, Zulhijja oyining o‘ninchi kuni nishonlanadi. Bu muborak kunlarda Alloh taoloning ko‘plab xayru barakasi yer yuzidagi bandalari uzra yog‘iladi. Qurbon hayiti haj ibodatlari tamom bo‘lganligi munosabati bilan hamda Alloh yo‘lida qurbonlik qilish pallasi bo‘lgan ayyomdir. Qurbon hayiti namozi o‘qilgach, imkoni bor insonlar qurbonlik qilishlari vojib amallardandir.


Qur’oni Karimning “Kavsar” surasida: “Bas, Robbingiz uchun namoz o‘qing va (tuya) so‘yib, qurbonlik qiling”- deyiladi. (Kavsar surasi, 2-oyat).


Qurbonlik haqida Baro ibn Ozib raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sallallohu alayhi vasallam shunday deganlar:

عَنْ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: "اِنَّ اَوَّلَ مَا نَبْدَاُ بِهِ فىِ يَوْمِنَا هَذا اَنْ نُصَلِّىَ ثُمَّ نَرْجِعَ فَنَنْحَرَ فَمَنْ فَعَلَ فَقَدْ اَصَابَ سُنَّتَنَا وَمَنْ ذَبَحَ قَبْلَ الصَّلاَةِ فَاِنَّمَا هُوَ لَحْمٌ قَدَّمَهُ لِاَهْلِهِ لَيْسَ مِنَ النُّسُكِ فىِ شَيْءٍ" (رواه الإمام البخاري).

ya’ni: “Darhaqiqat, bugungi kunda ishimizni avval iydul azho (qurbon hayiti) namozini o‘qish, so‘ngra (uylarimizga) qaytib, qurbonlik bilan boshlashimiz kerak. Kimki, shularni bajarsa, u sunnatimizga muvofiq ish qilibdi. Kimdakim, hayit namozidan oldin so‘ysa, u qurbonlik emas, balki o‘z ahli uchun taqdim qilgan go‘shtdir” (Imom Buxoriy rivoyati).


Aytish joizki, hanafiy mazhabi bo‘yicha qurbonlik qilish – vojibdir. Qurbonlik qilish hur, balog‘at yoshiga yetgan, oqil, muqim, ya’ni safarda bo‘lmagan va garchi bir yil aylanmagan zakot nisobiga ega bo‘lgan musulmon shaxsga vojib bo‘ladi. Qurbonlikni Zulhijja oyining o‘n, o‘n bir va o‘n ikkinchi kunning (ya’ni, hayitning birinchi, ikkinchi va uchinchi kunning) Shom namozi vaqti kirgunigacha amalga oshiriladi.


Shuningdek, Qurbon hayiti kuni musulmonlar bir-birlarini qutlab, so‘yilgan qurbonliklarini o‘zaro baham ko‘radilar, bu esa albatta, mehr-muruvvat va saxovat hislarini yana-da orttiradi.


Qur’oni karimda bu haqda: “Yaxshi ko‘rgan narsalaringizdan ehson qilib bermaguningizgacha, sira yaxshilikka (jannatga) erisha olmaysizlar. Har qanday narsani infoq qilsangiz, albatta Alloh uni bilur”. (Oli Imron surasi, 92-oyat) 


Insonlarning o‘zaro mehr-muruvvatli va saxovatli bo‘lishlari haqida Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam bunday marhamat qilganlar: “To mo‘min bo‘lmaguningizgacha jannatga kirolmaysizlar, to bir-birlaringizga mehr-muruvvatli bo‘lmaguningizgacha komil mo‘min bo‘la olmaysizlar”. (Imom Muslim rivoyati)


Mazkur oyat va hadislar barchamizni o‘zaro mehr-muruvvatli bo‘lishga chaqiradi. Avvalo mehribon ota-onalarimiz hamda yoshi ulug‘ yaqinlarimizni Hayit ayyomi bilan tabriklab duolarini olib, so‘ngra farzandlarimizni ham ko‘ngillarini shod qilishimiz fazilatlidir.


Qurbon hayiti kunlarida biz e’tibor beradigan yana bir jihat – mehrga tashna insonlarga bayram shodligini va yaxshi kayfiyat ulashishdir. Bu borada yurtimizda keng ko‘lamli ishlar amalga oshiriladi, bayram arafasida kam ta’minlangan va ko‘makka muhtoj oilalar holidan xabar olinadi.


Ming afsuslar bo‘lsinki, “guruch kurmaksiz bo‘lmaganidek” hayit kunlari bir qator bid’atlar ko‘zga ko‘rinadi, xususan, yaqinlari vafot etgan xondonlarda dasturxon tuzalib “yangi hayit” marosimini o‘tkazish, nikoh to‘ylari bo‘lib o‘tgan xonadonlarda “hayit yo‘qlovi” kabi isrofgarlik amallarini haligacha davom ettirayotgan ayrim insonlar topiladi. Ularga hayit kunlarini qanday o‘tkazish borasida tushuntirishlar olib borish bizning zimmamizdagi vazifalardan biridir.


Qurbon hayiti - ulug‘ bayramdir. Bu kunlarda yana ham mehribon va muruvvatli bo‘lib, yetimlar boshini silab, yoshi ulug‘lar, kasalmandu muhtojlardan xabar olinadi, ularning ko‘ngillariga ham bayram shukuhini olib kiramiz. Bu kunda gina-kudratlarni unutib, kechirimli bo‘lishimiz maqsadga muvofiqdir.


Bu yil ham Qurbon hayiti bayrami munosabati bilan mamlakatimizning barcha hududlarida alohida tayyorgarlik ishlari amalga oshirildi. Masjidlar, diniy markaz va xonadonlarda maxsus tadbirlar o‘tkazildi. Har yili bo‘lgani kabi, bu yil ham yurtimizda katta shodlik va farah bilan kutib olinadigan ushbu kun, xalqimizning birligi, mehr-oqibati va bag‘rikengligining yana bir bor yorqin ifodasi bo‘ldi.


Alloh taolodan so‘raymizki, Qurbon hayiti yurtimizda tinchlik va farovonlikda xayru barakali o‘tsin!


Abduqahhor domla Yunusov, 

Toshkent shahar bosh imom-xatibi

Maqolalar