O`zbekiston musulmonlari idorasi

Giyohvandlik – dunyo va oxirat zavoli

21.02.2018 4461 6 min.

“Ko‘pi mast qiladigan narsaning ozi ham haromdir”

(Imom Termiziy rivoyati)

“2017 yilning oxirida O‘zbekistondagi giyohvandlar soni 8036 kishi ekani qayd etildi. Ularning 2 foizidan ko‘prog‘i ayollardir. Spirti ichimlikka mukkasidan ketganlar esa 40 ming ortiq. Giyohvand moddalarga tobe bo‘lib qolganlar ichida 14 yoshgacha bo‘lganlar kuzatilmagan. Biroq 15-20 yosh oralig‘ida 50 ga yaqin kishi ruyxatga tushgan”, deya O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Narkotik moddalarni nazorat qilish milliy axborot-tahlil markazi mutaxassisi Andrey Mokiyga tayanib xabar beradi gazeta.uz

Alloh taolo bizga sirotul mustaqimni ko‘rsatib bu mumkin, bu mumkin emas deb ta’lim berar ekan, hayoti dunyoda sermazmun va manfaatli hayot kechirishimizni iroda qildi. Shariatimiz halol va harom narsalarning birortasini ham qoldirmasdan mukammal bayon qilib bergan. Nimaiki sog‘likka foydali va shariat ahkomlariga muvofiq bo‘lsa – halol. Nimaiki yomon, sog‘likka zararli bo‘lsa, shubhasiz, haromdir. Giyohvand vositalar ana shu ikkinchi toifa turkumiga kiradi.

Darhaqiqat, giyohvandlik asr vabosiga aylandi. Bu kushanda har yili millionlab insonlarning hayotini izdan chiqarib, umriga zomin bo‘lmoqda. Alloh taolo “Moida” surasining 90-oyatida: “Ey iymon keltirganlar! Albatta, xamr, qimor, butlar hamda fol ochadigan cho‘plar iflos narsa. Shaytonning ishidir. Bas, undan chetda bo‘ling. Shoyadki, najot topsangiz”, deb marhamat qildi.

Ushbu oyati karimadagi “xamr” so‘zi arab tilida “to‘sish”, “berkitish” degan ma’nolarni anglatadi. Tanovul qilgan kishining ongiga ta’sir qiladigan, uning aqlini to‘sadigan, xayolini chalg‘itadigan, boshqacha aytganda, “mast qiladigan” har bir narsaga “xamr” deyiladi. Bundan mast qiluvchi har bir, xoh u ichadigan alkogol, xoh iste’mol qiladigan giyohvand modda, xoh chekadigan tamaki bo‘lsin – barchasi haromligi tushuniladi. Alloh “Bas, ulardan chetda bo‘ling, shoyad najot topsangiz”, deb amr qildi.

Taassufki, so‘nggi yillarda ushbu zaharli moddalarning zarar doirasi kengayib ketdi. Giyohvand moddalarni iste’mol qiluvchilar og‘ir kasalliklarga yo‘liqib, oxiri esa davolab bo‘lmas holga yetib bormoqda. Shuningdek, onkolog shifokor mutaxassislarning ta’kidlashicha, o‘pka rak kasalligi ko‘p holatda tamaki chekish, alkogol mahsulotlari esa ko‘plab jinoyatlar sodir etilishiga sabab bo‘lmoqda. Eng achinarlisi, ularning achchiq xatosi oqibatida begunoh farzandlar turli tug‘ma nuqsonlar bilan dunyoga kelayotir...

Narkotik moddalarni iste’mol qilish, o‘zini-o‘zi o‘ldirish bilan barobardir. Alloh taolo Niso surasining 29-oyati karimasida: “O‘zingizni o‘zingiz o‘ldirmang”, deb amr qiladi.

Hadisi sharifda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Har kim o‘zini-o‘zi zahar bilan o‘ldirsa, qiyomat kuni jahannam o‘ti bilan azoblanadi”, deb aytganlar.

Bu hadisi sharif va oyati karimadan ayon bo‘ladiki, inson o‘z sog‘ligiga zararli biror narsani iste’mol qilish mumkin emas. Ularning barchasi harom. Chunki giyohvand moddalar iste’mol qilish kishining na dini va na aqliga ham foydali bo‘lgan, bo‘lmaydi ham! Demak, ularning iste’molida zarracha ham foyda yo‘q, balki zarar bor. Nafaqat o‘ziga, balki butun jamiyatga ulkan zarar va tahdid bor.

Yomon ish qilishning o‘zi gunoh bo‘lsa, unga sharoit yaratib bergan insonga ham uning miqdoricha, balki undan-da ko‘p gunoh bo‘lishi va dunyoyu oxiratda jazosi og‘ir bo‘lishi ko‘plab oyatu hadislarda bot-bot takrorlangan bo‘lsa-da, ba’zilar o‘ziga ibrat olmayapti.

“2017 yil O‘zbekistonda 5 mingga yaqin giyohvandlik bilan bog‘lik jinoyat sodir etilgan va narkotik modda bo‘lgan o‘simliklarni yetishtirish bilan bog‘liq 895 holat aniqlangan. Shuningdek, psixofaol vositalarni sotish bilan 310 shaxs ushlangan. Ulardan 62,5 ming dona dori vositalari olindi”, deb uza.uz sayti xabar beradi.

Bunday vositalarni sotish, yetkazib berish bilan shug‘ullanayotgan hamda iste’mol qilayotganlar ko‘zlarini ochsinlar. Avvalo Alloh taolo oldida javob berishini unutmasin. Besh kunlik hayotda arzimagan sariq chaqaga uchib, harom yo‘l bilan pul topib, gunoh ishlarni qilib oxiratdagi abadiy rohatdan benasib qolishdan ehtiyot bo‘lishsin. So‘ng xalqiga, yurtiga zarar yetkazib, yosh avlodni yo‘ldan urib, o‘zi bilan birga boshqalarni ham jinoyat domiga tortishdan saqlansin. Yomon ish jazosiz qolmaydi, ertaga, albatta, qonun oldida javob berishadi. Unday insonlar hech qachon yaxshilikka yeta olishmaydi, hayotda zor, oxiratda esa xor bo‘ladi.

Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday deydilar: “Har bir mast qiluvchi – xamrdir. Va har bir mast qiluvchi haromdir. Kim dunyoda xamr ichib o‘lsa va unga mukkasidan ketgan bo‘lsa, u oxiratda ichmaydi (ya’ni jannatdagi pokiza va totli sharoblardan ichmaydi, chunki jannatga kira olmaydi)”.

Ibn Umar roziyallohu anhudan rivoyat qilingan yana bir hadisda: “Kim xamr ichsa, uning namozi qirq kun qabul qilinmaydi. Agar tavba qilsa, Alloh uning tavbasini qabul qiladi. Va agar (xamr ichishga) qaytsa, Alloh uning ibodatini qirq kun qabul qilmaydi, agar tavba qilsa, Alloh uning tavbasini qabul qiladi. Va agar (xamr ichishga yana) qaytsa, Alloh uning ibodatini qirq kun qabul qilmaydi, agar tavba qilsa, Alloh uning tavbasini qabul qiladi. Va agar (xamr ichishga) to‘rtinchi marotaba qaytsa, Alloh uning ibodatini qirq kun qabul qilmaydi, agar tavba qilsa, Alloh uning tavbasini qabul qilmaydi va uni “Xobal” daryosidan sug‘oradi”, dedilar. Shunda: “Ey Abu Abdurrahmon, “Xobal” daryosi nima u?” deb so‘raldi. “U – do‘zax ahlining yiringdan bo‘lgan daryosidir”, deb javob berdilar”. (Imom Termiziy rivoyati).

Shunday ekan, Alloh taolodan tavfiq so‘rab, hayotimizni to‘g‘ri kechirishga harakat qilishimiz, faqat, halol, pok narsalar iste’mol qilishimiz; yomon, zararli, harom narsalardan saqlanishimiz lozim. Nafaqat o‘zimiz, balki oila-ahlimizga, do‘stu birodarlarimizga ham e’tiborli bo‘lishimiz darkor. Zero, harom narsalar insonga manfaat keltirmaydi. Gunohlarning oqibati esa achinarli bo‘ladi.

O‘MI matbuot xizmati

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Maqolalar

“Al-Mavohibul latifa” asarida hadislarni sharhlash uslubi

30.05.2025 6239 6 min.

Muhammad Obid Sindiyning “Al-Mavohibul latifa” asari, albatta, Islom hadisi va fiqh fanini o‘rganishda muhim adabiyotlardan biridir. Uning yoritish uslubi o‘ziga xos va ilmiy tafsirga boydir.

Muhammad Obid Sindiy Abu Hanifa rohimahulloh rivoyat qilgan hadisni keltirgach, o‘sha hadisni yana qaysi muhaddislar kitobida zikr qilganini quyidagi tartibda beradi: Imom Buxoriy “Jome’us sahih”da, Imom Muslim “Sahih”da, Imom Molik “Muvatto”da, Abu Dovud, Imom Termiziy, Imom Nasoiy, Ibn Moja, Dorqutniy va Bayhaqiylar “Sunan”larida, imom Shofeiy, Ahmad ibn Hanbal, Dorimiy, Bazzor, Abu Ya’lo Musiliylar “Musnad” larida, Tabaroniy uch mo‘jamida va boshqa zikr qilganlarini sanab o‘tadi. So‘ng rivoyatlarning lafzlaridagi farqlarni zikr qiladi. So‘ng hadisning mazmunida bayon qilingan masalaga oid boshqa lafzlar bilan zikr qilingan hadislarni keltirib, u hadislarni sanadlari va roviylarining ahvolini bayon qilib, hadisning darajasini aytadi.

Shuningdek, Abu Hanifa rohimahullohning musnadida kelgan hadis fiqhiy masalaga hujjat bo‘lishi uchun mutobe’ va shohid hadislarni keltirib o‘tadi. Bu bilan alloma Abu Hanifa rohimahulloh rivoyat qilgan hadis zaifmasligini ko‘rsatib bergan. Shuningdek, alloma hadisni sharhlashda yuqorida sanab o‘tilgan narsalarni zikr qilgach, hadis roviysi bo‘lgan sahobiyga to‘xtalib o‘tadi va uning tarjimayi holini qisqacha keltiradi. Hadis sanadidagi har bir roviyga birma-bir to‘xtalib o‘tadi. Hadisdagi g‘arib (kam uchraydigan) lafzlarni sharhlaydi, undan olinadigan fiqhiy masalani bayon qilishga o‘tadi.

“Al-Mavohibul latifa” kitobni ko‘p olimlar maqtagan. Jumladan, “al-Yani’ al-janiy” kitobining muallifi Muhammad ibn Yahyo Taymiy shunday degan: “Ajoyib kitob bo‘lib, u ham faqih, ham muhaddisga ko‘p foyda beradi”[1].

Muhaddis Shayx Muhammad Rashid No‘moniy: “Al-Mavohibul latifa” asarini o‘qib chiqdim. Hech ikkilanmay shuni aytamanki, Ibn Hajarning “Fath” kitobidan keyin hadis sharhlash borasida bunga o‘xshagan boshqa kitob yo‘q”, degan^{^[2]}.

Hadislarni sharhlash uslubiga qarqalsa, alloma gohida bir hadisni shu darajada uzoq sharhlaydiki, uning sharhini olib alohida kichik bir risola qilsa bo‘ladi. Misol uchun, Haj kitobida kelgan 255-hadisni sharhi 278-betdan boshlanib, 366-betgacha davom etgan. Agar ushbu hadisning sharhini alohida nashr qilinsa, 90-100 betli kichik risola bo‘ladi^{^[3]}.

“Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning “tongni yorug‘latib bomdodni o‘qishning” savobi buyukroq”, degan so‘zlari bomdodni o‘qish uchun belgilangan vaqtda ikki xil savob borligini bildiradi. Chunki, ismi tafzil bo‘lgan “أفعل” siyg‘asi bir sifatda ikki narsa o‘zaro raqobatlashib, biri ikkinchisidan ustun kelganini bildiradi”^{^[4]}.

Muallif bu yerda arab tili gramatikasidagi ismi tafzilning ta’rifidan kelib chiqib, hadisda aytilmagan yangi bir ma’noni ya’ni, bomdod uchun ajratilgan vaqtda o‘qiladigan namozga beriladigan savob ikki xil bo‘lishi mumkinlini aytmoqda.

Sindiy hadis sharhlashda gohida e’tiqodiy masalalarga ham keng to‘xtalib o‘tadi. Misol uchun asarning “Iymon” kitobida u olimlar orasida Iymonga berilgan ta’rif borasidagi ixtilofni bayon qilib shunday deydi:

“Iymonning shar’iy ta’rifi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Allohdan olib kelgan narsani tasdiqlashdir. Iymoning bu ta’rifiga barcha olimlar ittifoq qilgan. Ixtilof esa, til bilan tasdiqlash iymon ta’rifiga kirish kirmasligi borasida bo‘lgan. Aksar muhaqqiq olimlar va Ash’ariy: “Iymon Nabiy sollallohu alayhi vasallam olib kelgan narsani tasdiqlashdan iborat. Tasdiqlash deganda tafsiliy^{^[5]} masalalarni tafsiliy, ijmoliy^{^[6]} masalalarni ijmoliy tasdiqlash tushuniladi. Rosululloh sollallohu alayhi vasallam olib kelgan narsalarni tasdiqlashda dalili bo‘lishi kerak degan shart yo‘q. Shuning uchun muqallidning iymoni ham iymon hisoblanadi”, deyishgan. Boshqa olimlar esa iymoning ta’rifida: “Iymon til va qalbning ishi, ya’ni qalb bilan tasdiqlab, til bilan iqror qilish”, deyishgan. Ba’zi olimlar: “Aslida dil bilan tasdiqlash kifoya. Til bilan iqror bo‘lish esa, banda bilan Allohning o‘rtasidagi iymonga aloqasi yo‘q. U shar’iy hukmlarni ijro qilish uchun qo‘yilgan shart”, degan. Imom Nasafiy aytadi: “Mana shu gap Abu Hanifadan rivoyat qilingan. Abu Mansur Moturidiy ham shu fikrni ma’qullagan. Ikki rivoyatning sahihrog‘ida aytilishicha Ash’ariy ham shu fikrga borgan”^{^[7]}.

Muallifning yana bir ajralib turadigan tomoni, u ushbu kitobida boshqa kitoblardan bir narsani naql qilganda faqat o‘zi o‘qigan va kitoblarda uchratgan ma’lumotni keltiradi. U hech qachon kitobda o‘qimay, shayxlardan eshitgan ma’lumotni ushbu asarida zikr qilmaydi. Bir masala borasida ma’lumot berayotganda: “Bu masala borasida men ko‘rgan va mendagi kitoblarda uchratgan ma’lumotim shu” iborasini ishlatib, o‘sha masalani qo‘lidan kelgancha, qodir bo‘lgancha yoritganini aytib o‘tadi. Agar biror manbada uchratmagan bo‘lsa, zikr qilmaydi.

Toshkent islom instituti Tillar kafedrasi

o‘qituvchisi Anvarov Elyorbek

[1] Said Bektosh. Imom faqih muhaddis shayx Muhammad Obid Sindiy. – Bayrut: Doru bashoiri-l-islamiya, 1987. – B. 298.

[2] Sayyid Abdulmajid G‘ovriy. Shayx Muhammad Obid Sindiy va juhuduhu fi hadisin nabaviy.- Bayrut: Dorul irfon, 2015. – B. 36.

[3]“al-Mavohibu-l-latifa” kitobining to‘rtinchi juz 278-366 betlariga qaralsin.

[4] Muhammad Obid Sindiy. al-Mavohibu-l-latifa. – Bayrut: Dorun navodir, 2013. 2-juz. – B. 175.

[5] Tafsiliy tasdiqlash deganda, Allohning borligi, birligi va Uning sifatlari hamda Allohga iymon keltirish kerak bo‘lgan boshqa barcha narsalarga alohida iymon keltirish tushuniladi.

[6] Ijmoliy tasdiqlash degani masalan qabr azobiga iymon keltirish. Uning tafsilotiga kirmasdan, qabr azobining haqligiga iymon keltirish tushuniladi.

[7] Muhammad Obid Sindiy. al-Mavohibu-l-latifa. – Bayrut: Dorun navodir, 2013. 1-juz. – B. 70.

Hadisi sharif

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Muallif

Oʼzbekiston musulmonlari idorasi Matbuot xizmati