Sayt test holatida ishlamoqda!
10 Iyun, 2025   |   14 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:50
Peshin
12:28
Asr
17:37
Shom
19:59
Xufton
21:36
Bismillah
10 Iyun, 2025, 14 Zulhijja, 1446

Xulqning yomonligi iymon zaifligidan dalolatdir

21.02.2018   3809   6 min.
Xulqning yomonligi iymon zaifligidan dalolatdir

Iymon insonni yomonliklardan qaytaruvchi va yaxshiliklarga undovchi bo‘lgan Ilohiy bir quvvatdir. Shuning uchun ham Alloh bandalarini yaxshilikka chaqirishini va yomonlikdan qaytarishini ularning qalblarida joylashgan iymonlarining taqozosidir, deb O‘zining kitobida ularga «Ey mo‘minlar», deb muroja’at qilib, so‘ng ularga taklifotlarni aytadi. Masalan: «Ey mo‘minlar, Allohdan qo‘rqingiz va iymonlarida rostgo‘y bo‘lgan zotlar bilan birga bo‘lingiz». 

Payg‘ambar alayhissalom go‘zal xulq kuchli iymonga, yomon xulq esa iymon zaifligiga dalolat qilishini izohlab aytib o‘tganlar. 

Hech kimni pisand qilmay razil ishlarni qilib yuradigan xulqi bo‘zuq, uyatsiz odamni Rasululloh alayhissalom shunday sifatlaganlar: «Hayo va iymon bir- birlariga yaqindirlar. Agar ularning biri ketsa, ikkinchisi ham ketadi». 

Qo‘shnilariga zulm qilib yashagan kishini Rasululloh alayhissalom, mo‘min emas, deb e’lon qilganlar. «Allohga qasamki, u mo‘min emas, Allohga qasamki u mo‘min emas, deganlarida», sahobalar: «Kim u yo Rasululloh?», deb so‘radilar. Shunda Rasululloh alayhissalom: «Yomonliklari bilan qo‘shnilarini xotirjam qilmagan kimsa», deb javob berdilar. 

Rasululloh alayhissalom o‘zining sahobalariga behuda va lag‘vi gaplardan yuz o‘girish kerakligini ta’lim berib, ularga shunday der edilar: «Allohga va oxiratga iymon keltirgan kishi faqat yaxshilikni gapirsin, bo‘lmasa jim bo‘lsin».

Rasululloh s.a.v. Islom fazilatlarining natijalari yuzaga chiqqunicha chin iymonga suyanib Alloh risolasini insoniyatga yetkazib keldilar. 

To‘g‘ri, ba’zi bir o‘zlarini dindorlar deb hisob qilganlar farz ibodatlarini amalga oshirishlarida unga beparvolik bilan qaraydilar. Haq iymon va go‘zal xulqqa zid ishlarni qila turib, yana jamiyat orasida o‘zlarini haqiqiy dindor qilib ko‘rsatishga urinadilar. Rasululloh alayhissalom o‘z ummatlarini o‘shanday kimsalardan hazar qildirganlar, chunki inson ibodatlarning rohatini his qilmay, uning shakllarini taklif qilib ko‘rsatib berishga qodir. Shunday ekan insonlardagi fazilat mikdori va yurayotgan yo‘li qanchalar yorqinligi uning xulqiga bog‘liqdir.

Bu borada Rasululloh alayhissalomdan quyidagi hadis rivoyat qilingan: «Bir kishi payg‘ambarimiz alayhissalomga: «Ey Rasululloh, bir ayol menga o‘qiyotgan (nafl) namozi, tutayotgan (nafl) ro‘zasi va berayotgan sadaqalari ko‘pligini va lekin u qo‘shnilariga tili bilan ozor berib qo‘yishini aytdi», dedi. Shunda Rasululloh s.a.v.: «U ayol do‘zahda bo‘ladi», deb javob berdilar. So‘ng haligi kishi yana shunday dedi: «Ey Rasululloh alayhissalom, bir ayol o‘qiyotgan (nafl) namozi va tutayotgan (nafl) ro‘zasi ozligini va berayotgan sadaqasi esa faqat pishloqligini, lekin qo‘shnilariga umuman ozor bermasligini aytdi», dedi. Shunda Rasululloh alayhissalom: «U ayol jannatda bo‘ladi», dedilar.

Rasululloh s.a.v.ning ushbu bergan javoblariga e’tibor bersak unda go‘zal axloqni baholash hamda sadaqa berish manfaati boshqalarga ham yetishi mumkin bo‘lgan umumiy ibodat ekanligiga ishora bor.

Rasululloh o‘zlarining javoblarida axloqning iymonga va ibodatga bog‘liqligini aytib qo‘yish bilan birga, u axloq bu dunyo yaxshiligi va oxiratda esa do‘zax o‘tidan qutilishning asosiy garovi ekanligini belgilab berdilar. Albatta inson o‘z axloqini o‘nglashi bu muhim ishdir. Buning uchun esa insonga quyidagi narsalar zarurdir:

  1. Axloq, iymon va isloh bular uchalasi bir- birlaridan ajratilishi mumkin bo‘lmagan narsaligini inson bilishi.
  2. Shuni inson o‘z ongi va qalbiga jo qilishi.
  3. Insonga shu haqda har doim uzluksiz nasihat va ko‘rsatmalar berib turilishi. 

Bir kuni Rasululloh alayhissalom: «Muflis kim, uni bilasizlarmi?», deb sahobalariga savol berib qoldilar. «Muflis cho‘ntagida puli ham yo‘q odamdir», deb javob berishdi. Shunda u kishi aytdilar: «U muflis qiyomatga bu dunyoda namoz o‘qigan, ro‘za tutgan, zakot bergan bo‘lib, kimnidir so‘kkan, molini nohaq yegan, urgan, haqorat qilgan hamda konini to‘kkan bo‘lib boradi. Shunda Alloh o‘sha muflis va mazlumlar oralarida hisobot qilganida, ularga muflisning yaxshi amallaridan olib beriladi. Uning yaxshi amallari tamom bo‘lganida, endi mazlumlarning gunohlarini unga olib berilib hisobot qilinadi. Nihoyat muflisning savob amallari tugagach uni do‘zaxga uloqtiriladi». 

Ha, muflis shudir. Bu esa o‘zi ikki ming dinor qarzdor bo‘lib ming dinorlik savdo moli bor savdogarga o‘xshaydi. 

Bunday miskinni boy deb aytish mumkinmi? 

Ba’zan ibodat qilib, gunoh ishlarni esa doim qilib yurgan kishini taqvodor deb aytish ham mumkinmi? 

Rasululloh alayhissalom bu borada shunday deganlar: «Suv muzni eritib yuborgani kabi go‘zal xulq ham xatolarni yo‘q qilib yuboradi. Shuningdek sirka asalni fosid qilgani kabi, yomon xulq ham amalni fosid qiladi». 

Insonda razilliklar ko‘payib, uning zararlari oshkor bo‘lsa, inson dinidan chiqib ketadi. Mo‘minlikni da’vo qilishi ham yolg‘onga aylanadi. Go‘zal xulq bo‘lmasa dinning qanday kadr qimmati bo‘ladi? Allohning bandasi bo‘la turib nima uchun fosid ishlar qiladi? 

Iymonning kuchli axloqqa bog‘liq ekanligini Rasululloh alayhissalom quyidagicha tushuntirganlar: «Uchta narsa kimda bo‘lsa, u namoz o‘qisa ham, ro‘za tutsa ham, haj va umra qilsa ham, men musulmonlardanman desa ham u munofiqdir. U kishining yolg‘on gapirishi, va’daga xilof qilishi va omonatga xiyonat qilishidir».

 Yana boshqa rivoyatda shunday deganlar: «Kishi yolg‘on gapirsa, va’daga xilof, omonatga xiyonat qilsa, bu uning munofiqligiga alomatdir, garchi u namoz o‘qisa ham, ro‘za tutsa ham va o‘zini musulmon hisoblasa ham». 

Rasululloh bu borada yana shunday deganlar: «Insonda to‘rt xislat bo‘lsa u aniq munofiqdir. Agar to‘rt xislatning bittasi bo‘lsa ham uni tark qilmaguncha u insonda munofiqlikning bir xislati qoladi. U to‘rt xislat: insonning omonatga xiyonat qilishi, yolg‘on gapirishi va va’daga xilof qilishi». (Hadisda to‘rtinchi xislat zikr qilinmagan. M.G‘azzoliy). 

“Fazilatlar kitobi”dan olindi 

O‘MI Matbuot xizmati

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.

09.06.2025   3410   4 min.
Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.

Har yangi kunning tongini ko‘rganingizda qalbingizni zikr ila to‘ldiring. Iymon zikrlariga quloq tutar ekansiz, borliq Yaratgan Zot sari talpinayotganini his qilasiz. Alloh taolo aytadi: «...Mavjud bo‘lgan barcha narsa hamd bilan Unga tasbeh aytur...»[1]. Balki uyda, balki ko‘chada, qayerda bo‘lsangiz-da, Allohning zikriga shoshiling. Zikrlarni ko‘paytirganingiz sari Allohga bo‘lgan muhabbatingiz ortib boradi, osmonlaru yerning Xoliqi bo‘lgan Alloh taolodek buyuk Zot suyanchig‘ingiz ekanini anglaysiz...

Ushbu misralarni doim yodda tuting:

Gar ersa qalblar Xoliqin zikridin mosuvo,
Alar jasad ichidin joy olgan tosh kabi go‘yo.

Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.
Toshda na mehr va na his bor. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Robbini zikr qiladigan bilan zikrdan yiroqda bo‘lgan kishi xuddi tirik bilan o‘lik kabidir” [2],  deganlar.

Yana Nabiy alayhissalom: “Sizlarga amallaringizning eng xayrlisi va Sultoningiz huzurida eng pokiza, darajangizni yuqorilatadigan, sizlar uchun tillo-kumushlarni ehson qilgandan-da, dushmaningizga yo‘liqib, uning boshini tanasidan judo qilishingiz, u ham sizning kallangizni bo‘yningizdan uzib tashlashidan-da yaxshiroq amal qaysi ekanini bildirib qo‘yaymi?!” dedilar. Sahobalar: ”Ha, ey Allohning Rasuli”, deyishdi. U zot: U Allohning zikridir”,3] dedilar.

Ubayd ibn Umayr aytadilar: “Mo‘minning amal daftaridagi hamd ila tasbeh – u bilan dunyo tog‘laricha tillo sudralib yurishidan xayrlidir”.

Nabiy alayhissalom yana boshqa bir hadisda: «Alloh taoloning fazilat izlab kezib yuruvchi farishtalari bo‘lib, ular zikr aytib o‘tirilgan davralarni izlab yurishadi. Shu asnoda zikr bo‘layotgan davrani topishsa, farishtalar zikr halqasidagilar bilan birgalikda o‘tirishadi va bir-birlarini qanotlari bilan o‘rab olishadi, shu tarzda zikrdagi kishilar bilan dunyo osmonining orasi farishtalar bilan to‘lib ketadi. Zikr halqasidagi kishilar tarqalib ketishsa, farishtalar osmonga ko‘tarilib ketishadi.

Keyin Alloh taolo hammasini bilib turgani holda, ulardan: “Qayerdan keldinglar? – deb so‘raydi. Ular: “Biz yerdagi bandalaring oldidan keldik. Ular Senga tasbeh aytyaptilar, takbir, tahlil aytib, Senga maqtov yo‘llayaptilar va O‘zingdan so‘rashyapti”, deb javob qaytarishadi.

Alloh taolo: “Ular Mendan nimani so‘rayapti?” – dey­di. Farishtalar javoban: “Sendan jannatingni so‘rashyapti”, deyishadi.  Alloh taolo: “Ular jannatimni ko‘rishganmi?” – deya farishtalardan yana savol so‘raydi. Farishtalar javob berib: “Yo‘q! Ey Yaratgan Zot!” – deyishadi. Alloh subhanahu va taolo yana: “Mabodo ular jannatimni ko‘radigan bo‘lsalar, holat qanday bo‘ladi-ya?” – deydi. Farishtalar: “Ular yana Sendan panoh tilashyapti”, deyishadi. Alloh taolo savol tariqasida: “Nimadan panoh berishimni so‘rashyapti?” – deydi.

Ular: “Jahannamingdan, ey Yaratgan Zot!” – deb javob qaytarishadi. “Ular do‘zaximni ko‘rganmi?” – deb so‘raydi Alloh taolo. Javob qaytarib: “Yo‘q!” – deyishadi ular.

Alloh taolo: “Ular do‘zaximni ko‘rishsa qanday bo‘larkin?” – deydi.

Farishtalar: “Ular yana Sendan mag‘firat qilishingni so‘rashyapti”, deyishadi.

Alloh taolo: “So‘zsiz ularning gunohlarini kechirdim, ularga so‘rovlarini ato etdim va panoh tilagan narsalaridan ularni O‘z panohimga oldim”, deydi.

Farishtalar: “Ey Yaratgan Zot! Ular orasida falonchi, o‘ta xatokor qul ham bor. U o‘tib keta turib ularning oldiga o‘tirib oldi”, deyishadi. Alloh taolo shunday deya marhamat qiladi: “Uni ham kechirdim! Ular hammajlislari badbaxt bo‘lmaydigan kishilardir”, deydi»[4]dedilar. 

 


[1]  Isro surasi, 44-oyat.
[2]  Imom Muslim rivoyati.
[3]  Imom Termiziy rivoyati.
[4]  Imom Muslim rivoyati.