Sayt test holatida ishlamoqda!
12 Iyun, 2025   |   16 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:28
Asr
17:38
Shom
20:00
Xufton
21:38
Bismillah
12 Iyun, 2025, 16 Zulhijja, 1446

Xulqning yomonligi iymon zaifligidan dalolatdir

21.02.2018   3823   6 min.
Xulqning yomonligi iymon zaifligidan dalolatdir

Iymon insonni yomonliklardan qaytaruvchi va yaxshiliklarga undovchi bo‘lgan Ilohiy bir quvvatdir. Shuning uchun ham Alloh bandalarini yaxshilikka chaqirishini va yomonlikdan qaytarishini ularning qalblarida joylashgan iymonlarining taqozosidir, deb O‘zining kitobida ularga «Ey mo‘minlar», deb muroja’at qilib, so‘ng ularga taklifotlarni aytadi. Masalan: «Ey mo‘minlar, Allohdan qo‘rqingiz va iymonlarida rostgo‘y bo‘lgan zotlar bilan birga bo‘lingiz». 

Payg‘ambar alayhissalom go‘zal xulq kuchli iymonga, yomon xulq esa iymon zaifligiga dalolat qilishini izohlab aytib o‘tganlar. 

Hech kimni pisand qilmay razil ishlarni qilib yuradigan xulqi bo‘zuq, uyatsiz odamni Rasululloh alayhissalom shunday sifatlaganlar: «Hayo va iymon bir- birlariga yaqindirlar. Agar ularning biri ketsa, ikkinchisi ham ketadi». 

Qo‘shnilariga zulm qilib yashagan kishini Rasululloh alayhissalom, mo‘min emas, deb e’lon qilganlar. «Allohga qasamki, u mo‘min emas, Allohga qasamki u mo‘min emas, deganlarida», sahobalar: «Kim u yo Rasululloh?», deb so‘radilar. Shunda Rasululloh alayhissalom: «Yomonliklari bilan qo‘shnilarini xotirjam qilmagan kimsa», deb javob berdilar. 

Rasululloh alayhissalom o‘zining sahobalariga behuda va lag‘vi gaplardan yuz o‘girish kerakligini ta’lim berib, ularga shunday der edilar: «Allohga va oxiratga iymon keltirgan kishi faqat yaxshilikni gapirsin, bo‘lmasa jim bo‘lsin».

Rasululloh s.a.v. Islom fazilatlarining natijalari yuzaga chiqqunicha chin iymonga suyanib Alloh risolasini insoniyatga yetkazib keldilar. 

To‘g‘ri, ba’zi bir o‘zlarini dindorlar deb hisob qilganlar farz ibodatlarini amalga oshirishlarida unga beparvolik bilan qaraydilar. Haq iymon va go‘zal xulqqa zid ishlarni qila turib, yana jamiyat orasida o‘zlarini haqiqiy dindor qilib ko‘rsatishga urinadilar. Rasululloh alayhissalom o‘z ummatlarini o‘shanday kimsalardan hazar qildirganlar, chunki inson ibodatlarning rohatini his qilmay, uning shakllarini taklif qilib ko‘rsatib berishga qodir. Shunday ekan insonlardagi fazilat mikdori va yurayotgan yo‘li qanchalar yorqinligi uning xulqiga bog‘liqdir.

Bu borada Rasululloh alayhissalomdan quyidagi hadis rivoyat qilingan: «Bir kishi payg‘ambarimiz alayhissalomga: «Ey Rasululloh, bir ayol menga o‘qiyotgan (nafl) namozi, tutayotgan (nafl) ro‘zasi va berayotgan sadaqalari ko‘pligini va lekin u qo‘shnilariga tili bilan ozor berib qo‘yishini aytdi», dedi. Shunda Rasululloh s.a.v.: «U ayol do‘zahda bo‘ladi», deb javob berdilar. So‘ng haligi kishi yana shunday dedi: «Ey Rasululloh alayhissalom, bir ayol o‘qiyotgan (nafl) namozi va tutayotgan (nafl) ro‘zasi ozligini va berayotgan sadaqasi esa faqat pishloqligini, lekin qo‘shnilariga umuman ozor bermasligini aytdi», dedi. Shunda Rasululloh alayhissalom: «U ayol jannatda bo‘ladi», dedilar.

Rasululloh s.a.v.ning ushbu bergan javoblariga e’tibor bersak unda go‘zal axloqni baholash hamda sadaqa berish manfaati boshqalarga ham yetishi mumkin bo‘lgan umumiy ibodat ekanligiga ishora bor.

Rasululloh o‘zlarining javoblarida axloqning iymonga va ibodatga bog‘liqligini aytib qo‘yish bilan birga, u axloq bu dunyo yaxshiligi va oxiratda esa do‘zax o‘tidan qutilishning asosiy garovi ekanligini belgilab berdilar. Albatta inson o‘z axloqini o‘nglashi bu muhim ishdir. Buning uchun esa insonga quyidagi narsalar zarurdir:

  1. Axloq, iymon va isloh bular uchalasi bir- birlaridan ajratilishi mumkin bo‘lmagan narsaligini inson bilishi.
  2. Shuni inson o‘z ongi va qalbiga jo qilishi.
  3. Insonga shu haqda har doim uzluksiz nasihat va ko‘rsatmalar berib turilishi. 

Bir kuni Rasululloh alayhissalom: «Muflis kim, uni bilasizlarmi?», deb sahobalariga savol berib qoldilar. «Muflis cho‘ntagida puli ham yo‘q odamdir», deb javob berishdi. Shunda u kishi aytdilar: «U muflis qiyomatga bu dunyoda namoz o‘qigan, ro‘za tutgan, zakot bergan bo‘lib, kimnidir so‘kkan, molini nohaq yegan, urgan, haqorat qilgan hamda konini to‘kkan bo‘lib boradi. Shunda Alloh o‘sha muflis va mazlumlar oralarida hisobot qilganida, ularga muflisning yaxshi amallaridan olib beriladi. Uning yaxshi amallari tamom bo‘lganida, endi mazlumlarning gunohlarini unga olib berilib hisobot qilinadi. Nihoyat muflisning savob amallari tugagach uni do‘zaxga uloqtiriladi». 

Ha, muflis shudir. Bu esa o‘zi ikki ming dinor qarzdor bo‘lib ming dinorlik savdo moli bor savdogarga o‘xshaydi. 

Bunday miskinni boy deb aytish mumkinmi? 

Ba’zan ibodat qilib, gunoh ishlarni esa doim qilib yurgan kishini taqvodor deb aytish ham mumkinmi? 

Rasululloh alayhissalom bu borada shunday deganlar: «Suv muzni eritib yuborgani kabi go‘zal xulq ham xatolarni yo‘q qilib yuboradi. Shuningdek sirka asalni fosid qilgani kabi, yomon xulq ham amalni fosid qiladi». 

Insonda razilliklar ko‘payib, uning zararlari oshkor bo‘lsa, inson dinidan chiqib ketadi. Mo‘minlikni da’vo qilishi ham yolg‘onga aylanadi. Go‘zal xulq bo‘lmasa dinning qanday kadr qimmati bo‘ladi? Allohning bandasi bo‘la turib nima uchun fosid ishlar qiladi? 

Iymonning kuchli axloqqa bog‘liq ekanligini Rasululloh alayhissalom quyidagicha tushuntirganlar: «Uchta narsa kimda bo‘lsa, u namoz o‘qisa ham, ro‘za tutsa ham, haj va umra qilsa ham, men musulmonlardanman desa ham u munofiqdir. U kishining yolg‘on gapirishi, va’daga xilof qilishi va omonatga xiyonat qilishidir».

 Yana boshqa rivoyatda shunday deganlar: «Kishi yolg‘on gapirsa, va’daga xilof, omonatga xiyonat qilsa, bu uning munofiqligiga alomatdir, garchi u namoz o‘qisa ham, ro‘za tutsa ham va o‘zini musulmon hisoblasa ham». 

Rasululloh bu borada yana shunday deganlar: «Insonda to‘rt xislat bo‘lsa u aniq munofiqdir. Agar to‘rt xislatning bittasi bo‘lsa ham uni tark qilmaguncha u insonda munofiqlikning bir xislati qoladi. U to‘rt xislat: insonning omonatga xiyonat qilishi, yolg‘on gapirishi va va’daga xilof qilishi». (Hadisda to‘rtinchi xislat zikr qilinmagan. M.G‘azzoliy). 

“Fazilatlar kitobi”dan olindi 

O‘MI Matbuot xizmati

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Mehr-oqibat, shodlik, xayr-saxovat ayyomi

06.06.2025   3475   4 min.
Mehr-oqibat, shodlik, xayr-saxovat ayyomi

Shukuh


Mamlakatimizda muborak Qurbon hayitini ko‘tarinki kayfiyatda nishonlash yaxshi an’anaga aylangan. Bayram kunlari yurtimizda mehr-oqibat, insonparvarlik, shukronalik, saxovat va bag‘rikenglik kabi xalqimizga xos ezgu fazilatlar yanada yorqin namoyon bo‘ladi.

Ushbu muborak ayyomda qarindosh-urug‘lar, yaqinlar, yolg‘iz keksalar holidan xabar olinadi, ko‘makka muhtoj insonlarga yordam beriladi, qisqacha aytganda, jamiyatda birdamlik va ahillik muhiti yana ham mustahkamlanadi.

Kezi kelganda, bugun mamlakatimiz yangi taraqqiyot bosqichiga chiqqanini, barcha sohalar qatori diniy-ma’rifiy jabhada ham ko‘plab islohotlar amalga oshirilayotganini, yutuqlarga erishilayotganini alohida qayd etish lozim.

Yangi O‘zbekistondagi bu muvaffaqiyatlar zamirida fuqarolarning vijdon erkinligi huquqlarini ta’minlash borasidagi yangilik va yengilliklarni alohida qayd etish, xususan, ikki muhim hujjatni eslab o‘tish lozim.

Birinchisi — “O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlash va diniy sohadagi davlat siyosati konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Qonun, ikkinchisi — Prezidentimizning “Fuqarolarning vijdon erkinligi huquqi kafolatlarini yanada mustahkamlash hamda diniy-ma’rifiy sohadagi islohotlarni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni. Ushbu ikki muhim hujjat tom ma’noda diniy-ma’rifiy soha samaradorligini yangi bosqichga olib chiqishning mustahkam huquqiy asosi bo‘ldi.

Farmonga asosan, ko‘hna Buxoroda Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazi tashkil etildi. Bu xalqimiz, xususan, diniy-ma’rifiy soha vakillari uchun katta xushxabardir. Ushbu markaz tom ma’noda buyuk ajdodimiz Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati allomalarining yuksak insonparvarlik g‘oyalarini ilmiy asosda o‘rganish, yosh avlodni bag‘rikenglik hamda o‘zaro hurmat ruhida tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi. Shuningdek, tasavvuf ta’limoti tarixi va uning bugungi kundagi ahamiyatini ilmiy tadqiq etish, “Yetti pir” allomalari va aziz avliyolarning boy ilmiy-ma’naviy merosini xalqaro maydonda keng targ‘ib qilish kabi asosiy vazifalarni bajaradi. Naqshbandiylik ta’limotining ezgu g‘oyalarini tadqiq etish uchun ilmiy-nazariy va uslubiy masalalarga bag‘ishlangan anjuman, konferensiya, ko‘rgazma, seminar-trening, tanlovlar hamda boshqa madaniy-ma’rifiy tadbirlar tashkil etadi. Tasavvuf ta’limotining ilmiy asoslangan g‘oyalarini targ‘ib qiladi va soxta tariqatchilikning oldini olish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqadi.

Sirasini aytganda, ushbu markaz ham Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari hamda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi singari uchinchi Renessansni qaror toptirish yo‘lidagi yana bir mustahkam ilm va aql markazi bo‘ladi, albatta.

Shu o‘rinda, O‘zbekiston Prezidentining Qurbon hayiti munosabati bilan yo‘llagan tabrigida ta’kidlanganidek, buyuk tariximiz va madaniyatimiz durdonalarini, mashhur allomalarimizning boy merosini to‘plash va keng targ‘ib etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, ko‘hna Sharq mo‘jizasi — Samarqand shahri 2025 yilda Islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilindi, ulug‘ vatandoshimiz Imom Moturidiyning 1155 yillik tavallud sanasi yurtimiz bo‘ylab keng nishonlanmoqda.

Poytaxtimizda bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy-ma’naviy yo‘nalishdagi ulkan va noyob loyiha sifatida el-yurtimiz hamda xalqaro jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otmoqda. Bu muazzam maskan ko‘p ming yillik qadimiy tariximiz, boy va betakror milliy madaniyatimizning yorqin timsoli sifatida yangi O‘zbekiston hayotidagi g‘oyat muhim voqeaga aylanajak, albatta.

Shukrki, maqtansak arziydigan bu kabi xushxabar va yangiliklar bisyor. Ayniqsa, ayni hayit kunlarida bu yurtdoshlarimiz kayfiyatini yanada ko‘tarishi, bayramga o‘zgacha shukuh qo‘shishi muqarrar.

Kezi kelganda aytish joizki, muborak Qurbon hayitining ahamiyati yangi O‘zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etish jarayonlari hal qiluvchi bosqichga kirayotgan bugungi sharoitda tobora ortib bormoqda. Bu muborak kunda yaqinlar bilan ko‘rishish, uzoqlashgan do‘stlar bilan yarashish, qarindosh-urug‘larga ziyoratga borish — barchasi mehr-oqibat va insonlar o‘rtasidagi uzviy aloqalarni mustahkamlaydi.

Hayit faqat bayramgina emas, balki ming yillar davomida shakllangan qadriyatlarimiz tarannumi hisoblanadi. Odatda ushbu ayyomda hamma bir-birini bayram bilan samimiy muborakbod etadi, qurbonliklar qilinadi. Qurbonlik go‘shtidan va taomidan ehtiyojmand, kam ta’minlangan insonlar, turli millat va din vakillariga ulashiladi. Bu, o‘z navbatida, saxiylik, shukronalik, jamiyatdagi tenglikni ta’minlashga qaratilgan ulkan ibrat hamda muhtojlar, yetim-yesirlar va e’tiborga muhtoj insonlar haqida qayg‘urishning amaliy ifodasi, qolaversa, o‘zaro mehr-oqibat rishtalarining yanada mustahkamlanishiga sabab bo‘ladi.

Hayit ayyomingiz muborak bo‘lsin!

 

Homidjon ISHMATBЕKOV,

O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari.

Maqolalar