O`zbekiston musulmonlari idorasi

Qur’onning haqlari

03.02.2018 14971 7 min.

Ulamolar aytishicha, Qur’onning musulmon banda ustidagi haqlari quyidagilar:

1. Qur’onga imon keltirish. Qur’oni karim Alloh tarafidan nozil qilinganiga imon keltirgan banda mo‘min hisoblanadi. Parvardigorimiz shunday marhamat qilgan: “Ey mo‘minlar, Allohga, Uning Payg‘ambariga va O‘z Payg‘ambariga nozil qilgan Kitobga (Qur’onga) hamda U Zot ilgari nozil qilgan (barcha) kitobga imoningiz komil bo‘lsin! Kim Allohga, farishtalarga, kitoblariga, payg‘ambarlariga va oxirat kuniga kofir bo‘lsa, demak, u juda qattiq adashibdi” (Niso surasi, 136-oyat).

2. Qur’on o‘qish. Qur’onni tilovat qilish eng katta haqlardandir. Alloh taolo Rasuli akram va u zotning ummatlarini Qur’on o‘qishga buyurgan. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallam hadislarida Qur’on o‘qish fazilatlari haqida xabar berganlar. Kishi Qur’onni to‘g‘ri o‘qish uchun asosan ikki narsa talab qilinadi:

Arabcha harflarni to‘g‘ri talaffuz qilish;
Tajvid ilmini amaliy jihatdan o‘zlashtirish.

Ulamolar, mo‘min-musulmon kishi Qur’onni oyda bir marta xatm qilishini tavsiya etishgan. Qur’on tilovati har bir mo‘minning kundalik vazifasi bo‘lishi kerak. Qur’on faqat qorilar yo keksalar o‘qiydigan Kitob emas. Allohga va oxirat kuniga imon keltirgan har bir banda bilishi kerak Qur’on o‘qishni. Agar haftada ma’lum kunlarni Qur’on o‘qish va o‘rganishga sarflaganimizda, oramizda Qur’on o‘qishni bilmaydigan inson qolmasdi.

Allohning Kitobi Qur’oni karimni tilovat qilish unga ko‘z yugirtirib chiqish yoki yodlaganini tushunar-tushunmas takrorlash emas. Qur’onni butun vujud bilan his etgan holda o‘qiladi. Buni tadabbur deyiladi.

3. Qur’on yodlash. Qur’on yodlash juda fazilatli amaldir. Hadisi shariflarda, Qur’onni qalbga jo qilishning foydalari haqida so‘z yuritilgan. Jumladan, qori jannatda Qur’on oyatlarini o‘qib, martabasi ko‘tarilib borishi, yodlagan oxirgi oyatni o‘qigan joyi uning eng yuqori darajasi bo‘lishi aytilgan. Ulamolar, “Qur’onni to‘liq yod olish farzi kifoya. Namozni o‘qishga yetadigan darajada sura va oyatlarni yodlash esa farzi ayndir”, deyishgan. Shuning uchun har bir musulmon banda namozni to‘kis ado etishi uchun ma’lum sura va oyatlarni puxta yodlab olishi lozim.

Qur’on yodlashning mas’uliyati katta. Qur’onni diliga joylagan banda Qur’onni muttasil takrorlab turadi. Qur’onni yodlab, uning haqlarini poymol qiladigan, e’tiborsizlik bilan yodlaganlarini unutib yuboradigan “qori”lar ogohlantirilgan.

Rivoyat qilinishicha, solihlardan biri o‘lim to‘shagida yotgan holida o‘g‘liga:

– O‘g‘lim! Menga Qur’onni olib kel, birgina oyatni unutib qo‘ydim. O‘shani eslamoqchiman!, dedi. Shunda o‘g‘li hayron bo‘lib:

– Otajon, birgina oyatni eslashingizdan qanday naf bor?! – dedi. Solih ota jigarbandining savoliga:

– O‘sha oyatni eslagan holda Alloh bilan uchrashishim undan g‘ofil holda yo‘liqishimdan yaxshiroq! – deb javob bergan ekan.

Vafotidan oldin ilmga rag‘bat qilgan ulamolar hayotidan ibratli hikoyalar keltiriladi. Bu ham musulmon banda ilm-ma’rifatga intilishi, eng avval, Parvardigorining Kitobini o‘qishni o‘rganishi, undan imkon qadar yodlashi kerakligiga ishoradir.

4. Qur’on tilovatiga quloq solish. Qur’oni karim o‘qilganida, odam jim turib, Qur’onning oyatlariga quloq tutiladi, unda nima deyilayotganiga e’tibor beriladi, Alloh da’vatiga ijobat etiladi. Qur’on o‘qilayotganda turib ketish, tilovatga beparvo bo‘lish musulmon odamga yarashadigan ish emas. Ayniqsa, jamoat namozlarida bunga e’tibor berish kerak.

Odamlar orasida obro‘-e’tiborga ega shaxs gapirayotganda uning gapini bo‘lish yoki ma’ruzasiga xalaqit berish qanday odobsizlik-a. To‘g‘rimi? Endi butun olamlar Parvardigori Allohning Kalomi o‘qilayotganda gaplashish, tilovatga beparvo bo‘lish qanday hurmatsizlik ekanini tasavvur qilib ko‘ring!

5. Qur’onni tadabbur (tafakkur) qilish. Alloh taolo Qur’on o‘qiganda uning oyatlarini tadabbur qilishga buyurgan. Oyatlarni tadabbur qilmaydigan kimsalarga tanbeh berilgan. Qur’onni tadabbur qilgan odam unda biron ixtilof yo‘qligini, bir oyat boshqa bir oyat ma’nosiga muvofiq kelishini anglab yetadi.

Alloh taolo Qur’oni karimni o‘qish uchun tillarga oson, oyatlarini tushunib ibrat olish uchun fasohatli arab tilida nozil qilgan. Agar inson Qur’onni yaxshi tushunganida, uni tilovat qilishdan, Qur’on o‘qishdan to‘ymasdi. Demak, Qur’onga bo‘lgan muhabbatimiz ziyoda bo‘lishi uchun uni to‘g‘ri o‘qish va o‘qiganlarimizni uqish talab etiladi.

6. Qur’on ko‘rsatmalariga amal qilish. Qur’onning nozil qilinishidan ko‘zlangan asosiy maqsadlardan biri – ko‘rsatmalariga rioya etish, desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Zero, boshqa haqlar Qur’onga amal qilish haqiga bog‘liq: Qur’onni o‘qigan, eshitgan, tushungan, Qur’onni e’zozlagan odam Qur’onga amal qiladi.

7. Qur’on ilmlarini odamlarga yetkazish. Qur’on ilmlarini bilgan odam uni boshqalarga ham o‘rgatadi, ilmni tarqatadi. Shariat ilmli kishilardan shuni talab etadi. Ilm shu bilan odamlar orasida yoyiladi. Masalan, kimdir tajvid ilmidan xabardor. U insonlarga Qur’on o‘qishni ta’lim beradi. Yana kimdir, tafsir ilmini biladi. Bunday odam o‘zgalarga Qur’on ma’nolarini tushuntirib beradi. Xullas, har kim imkoni darajasida Qur’on ilmlari tarqalishida hissa qo‘shadi. Hadis sharifda aytilishicha, Qur’onni avval o‘zi puxta o‘rganib, keyin boshqa musulmonlarga o‘rgatgan inson musulmonlar ichida eng afzali sanaladi. Alloh taolo Qur’on yo‘lida xizmat qilgan kishilar martabasini juda baland ko‘targan.

Endi o‘zimizga savol beraylik: ichimizda necha foizimiz Qur’on o‘qishni biladi? Qancha odam Qur’onni boshidan oxirigacha bexato o‘qiy oladi? Necha kishi Qur’onning ma’nolarini, hukmlarini dars qilib o‘qigan yoki o‘qimoqda? Nima uchun Qur’on o‘qimaymiz? Nima uchun ustimizga xotirjamlik, xayr-baraka, tinchlik-xotirjamlik tushishini istamaymiz? Axir Qur’on kasalliklarimizga shifo va rahmat qilib nozil qilingan-ku! Musulmonman, degan har bir inson, kunda-kunora Qur’on o‘qiydi, uni o‘rganadi, o‘qiganini tushunishga harakat qiladi.

8. Qur’on bilan davolanish. Mana shu haq ulamolar tarafidan alohida zikr qilinadi. Sababi, Qur’on mo‘min bandalar uchun shifodir. Bandalar Qur’on bilan qalblaridagi ma’naviy illatlarga davo topadilar. Jumladan, e’tiqoddagi toyilish, hasad, kibr, nifoq, xudbinlik kabi ma’naviy illatlar aynan Qur’on bilan davolanadi.

Odilxon qori Yunusxon o‘g‘li,

Shayxontohur tumani bosh imom-xatibi

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Ashuro kuni — muharram oyining o‘ninchi kunidir

04.07.2025 3948 7 min.

Islom tarixidagi eng ulug‘, ma’naviy jihatdan eng ibratli kunlardan biri Ashuro kunnidir. Har yili muharram oyining o‘ninchi kuni nishonlanadigan bu sana nafaqat ro‘za tutish fazilati bilan, balki Alloh taoloning bandalariga ko‘rsatgan marhamati, Muso alayhissalom va uning qavmini najot etganligi bilan ham ahamiyatlidir. Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam ushbu kunga alohida e’tibor berganlar va ummatlarini ham uning fazilatlaridan bahramand bo‘lishga chorlaganlar. Ashuro kuni musulmonlar uchun ma’naviy poklanish, gunohlarga kafforat va sunnatni hayotga tatbiq etish imkonidir.

Bu kun musulmonlar uchun ro‘za tutish tavsiya etilgan kunlardan biri bo‘lib, ulamolarning ko‘pchiligi bu kunni ro‘za bilan o‘tkazishni mustahab deb hisoblaydi. Ashuro kuni ro‘za tutish sunnat amallardan biri bo‘lib, uning fazilati juda katta. Tasu’o (to‘qqizinchi) va Ashuro (o‘ninchi) kunlarida ro‘za tutish payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamdan qolgan sunnatlardandir. Bu Allohning kunlaridan biri bo‘lib, U Zot o‘z bandalariga marhamat ko‘rsatgan, ya’ni U zot Kalimulloh Muso alayhissalom va Uning qavmi Bani Isroilni Fir’avn va uning qo‘shinining zulmidan najot etgan kundir.

Ashuro kunini ro‘za bilan o‘tkazishning asosiy sababi bu kunda Alloh taolo Muso alayhissalom va Bani Isroilni Fir’avn va uning qo‘shinidan najot etganidir. Payg‘ambar Muhammad sollallohu alayhi vasallam Ashuro kuni ro‘zasini juda ahamiyatli deb bilar edilar. Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Men Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamni biror kunni boshqalardan afzal deb ro‘za tutishga uringanlarini ko‘rmaganman, faqat ushbu kun — Ashuro kuni va ushbu oy — Ramazon oyidan tashqari” (Imom Buxoriy rivoyati).

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam musulmonlarni Ashuro kuni ro‘za tutishga rag‘batlantirar va: “Ashuro kuni ro‘zasi o‘tgan bir yilning gunohlariga kafforat bo‘lishini Allohdan umid qilaman”, der edilar (Imom Muslim rivoyati).

Musulmonlar bu sunnatni Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Madinaga hijrat qilganlaridan so‘ng amaliyotga tadbiq eta boshladilar. U kishi yahudiylarni Ashuro kuni ro‘za tutayotganini ko‘rdilar va buning sababini so‘raganlarida, ular: “Bu yaxshi kun bo‘lib, Alloh ushbu kunda Bani Isroilni dushmanlaridan najot etgan, shuning uchun Muso alayhissalom ushbu kunni ro‘za bilan o‘tkazgan”, deyishdi. Shunda Payg‘ambarimiz alayhissalom: “Men Musoga sizlardan ko‘ra yaqinroqman”, deb, o‘sha kuni ro‘za tutdilar va boshqalarga ham ro‘za tutishni buyurdilar.

Shu kundan boshlab bu amal sunnat sifatida amalga oshirila boshlandi va musulmonlar uchun o‘tgan yilning gunohlaridan poklanish, katta savob va fazilatga erishish imkoni sifatida qaraladi.

Ashuro kuni bu barcha musulmonlar uchun muhim sana hisoblanadi. Ko‘plab insonlar bu kunda ro‘za tutishga va ibodat qilishga intiladi.

Ko‘pchilik Ashuro kunini yagona holda ro‘za tutish mumkin emas, deb hisoblaydi. Ammo Azhar muassasasi o‘z fatvolaridan birida bu fikrni rad etgan. Unda ta’kidlanganidek, juma yoki shanba kuni Ashuro kuniga to‘g‘ri kelsa ham, uni alohida holda ro‘za tutish man qilingan emas.

Azhar ulamolarining ta’kidlashlaricha, imom Tahoviy rahmatullohi alayhdan rivoyat qilingan: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Ashuro kuni ro‘zasiga izn berganlar va unga targ‘ib qilganlar. Lekin bu kun shanbaga to‘g‘ri kelsa, tutmanglar, demaganlar. Buning o‘ziyoq, Ashuro har qanday kunga to‘g‘ri kelsa ham ro‘za tutish mumkinligini ko‘rsatadi”.

Shuningdek, agar Ashuro yoki Arafa kuni juma yoki shanba kuniga to‘g‘ri kelsa yoki insonning odatdagi ro‘zali kuni bo‘lsa, bu holda ro‘za tutishda hech qanday mone’lik yo‘q.

Dorul-Ifto (Misr Fatvo hay’atining 2023 yil 26 iyuldagi 7756 raqamli Professor Doktor Shavqiy Ibrohim Allom fatvosida) ham Ashuro kunini ya’ni muharramning 10-kunini yagona holda ro‘za tutish joizligini tasdiqlagan. Shu bilan birga, ixtilofdan qochish maqsadida, u bilan birga bir kun avval 9-kun yoki bir kun keyin 11-kun ro‘za tutish tavsiya etildi.

Misr Dorul-Ifto muassasasi ta’kidlashicha, muharramning 9-kunini ro‘za tutish qat’iy sunnatdir. Bu borada Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda keladi: Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam Ashuro kuni ro‘za tutganlarida, Payg‘ambarimizga yahudiy va nasroniylar bu kunni ulug‘lashlarini aytishgan. Shunda u zot: “Kelgusi yili, agar Alloh xohlasa, to‘qqizinchi kuni ham ro‘za tutaman”, deganlar. Ibn Abbos aytadilar: kelgusi yil kelmasdan Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam vafot etdilar. Bu hadisni Imom Muslim o‘z “Sahihlarida” keltirganlar.

Sunnatda Ashuro kuni ro‘zasi tutishning fazilati haqida bir qator rivoyatlar keltirilgan. Unga ko‘ra, muharram oyida ro‘za tutish tavsiya etilgan amallardan sanaladi. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday dedilar:

“Ramazondan keyingi eng afzal ro‘za Allohning oyi muharram oyida tutiladigan ro‘zadir. Farz namozlardan keyingi eng afzal namoz kechasi o‘qiladigan (tahajjud) namozdir”.

Ashuro kunining fazilati shundaki, bu kun tutiladigan ro‘za o‘tgan bir yillik gunohlarga kafforat bo‘ladi. Abu Qatoda roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Bir kishi Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan so‘radi:

— Arafa kuni ro‘zasi haqida nima deysiz?

U zot: “Allohdan umid qilamanki, o‘tgan va kelgusi yilning gunohlariga kafforat bo‘ladi”, dedilar.

— Ashuro kuni ro‘zasi haqida nima deysiz? deb so‘radilar.

U zot: “Allohdan umid qilamanki, o‘tgan yilning gunohlariga kafforat bo‘ladi”, deb javob berdilar.

Shuningdek, Ibn Abbos roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi:

“Men Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamni biron kunni boshqalardan ko‘ra afzal deb ro‘za tutishga shunchalik intiqlik bilan intiqlik qilganlarini ko‘rmaganman, faqat ushbu kun Ashuro kuni va ushbu oy Ramazon oyi bundan mustasno”.

Ulamolarimiz Ashuro kunida ahli oilaga ko‘proq sarf qilish, ya’ni ularni quvonchli qilish, rizqda kenglik qilishning tavsiya etilgan amallardan ekanini ta’kidlaydilar. Bu Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning muborak hadislariga asoslanadi:

“Kimki Ashuro kunida o‘z ahliga (oila a’zolariga) kenglik qilsa, Alloh taolo unga butun yili kenglik beradi”.

Xulosa o‘rnida shuni eslash joizki, Ashuro kuni bu bir kunlik ro‘za orqali butun bir yillik gunohlardan poklanish umidi berilgan, Allohning maxsus marhamati to‘kilgan muqaddas kundir. Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning sunnatlaridan biri bo‘lgan ushbu ro‘zani tutmoq, uni 9-kuni yoki 11-kun bilan birga ado etmoq musulmon kishi uchun katta ajru savob manbaidir.
Shuningdek, bu kunda ahli oilaga shodlik ulashish, rizqda kenglik qilish ham sunnatga uyg‘un amallardan hisoblanadi. Demak, Ashuro kuni ibodat, muhabbat va ma’naviy yangilanish kunidir. Undan oqilona foydalangan kishi na dunyoda, na oxiratda ziyon ko‘rmaydi.

Dilshod Aliyev,
"Boloi Hovuz" masjidi imomi.