Farzand – Alloh taoloning sanab adog‘iga yetib bo‘lmaydigan ne’matlari ichidagi eng ulug‘i bo‘lib, u dunyo hayotining ziynatidir. Shuning bilan birga ulug‘ omonat hamdir. Bu buyuk ne’matga sazovor bo‘lgan ota-onalar buning qadriga yetmoqlari, bunga shukrlar aytib, farzand oldidagi ota-onalik burchlarini puxta ado etishlari, ya’ni unga chiroyli ism qo‘yishlari, yaxshi ta’lim-tarbiya berishlari va oxir-oqibatda Alloh roziligini topadigan, o‘z millati, Vatani, ota-onasiga munosib o‘g‘lon, tengdoshlari hurmati va muhabbatini qozongan yetuk bir inson bo‘lishi borasidagi mas’uliyatli vazifalarini chin ixlos va sadoqat bilan ado etishlari lozim bo‘ladi.
Bu borada Payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.) bunday deydilar: “Kishining o‘z farzandini chiroyli odob-axloq bilan tarbiyalashi ko‘p miqdordagi nafl sadaqasidan yaxshiroqdir” (Termiziy rivoyati).
Boshqa bir hadisda esa: “Ota bolaga go‘zal odobdan yaxshiroq narsani bera olmaydi” deyiladi (Termiziy rivoyati).
«Bekorchidan Xudo bezor», — deydi dono xalqimiz. Yoshlarimiz turli mutaassib guruhlar ta’siriga tushib qolmasligi uchun ularning bo‘sh vaqtini unumli o‘tkazish, kasb-hunar, foydali mehnatga o‘rgatish, turli to‘garaklar faoliyatini jonlantirish, sport klublarida qulay imkoniyatlar yaratib berish muhimdir.
Ayni kunda ko‘plab yoshlar bo‘sh vaqtlarini internetda, xususan, turli ijtimoiy tarmoqlarda o‘tkazishmoqda. Ijtimoiy tarmoqlarda ko‘plar yangi-yangi do‘stlar orttirmoqda, kimlardir uzoqdagi o‘z yaqinlari bilan muloqotda bo‘lishmoqda. Buning nimasi yomon dersiz? To‘g‘ri, go‘yo buning yomon tomoni yo‘qday. Ammo, internet tarmoqlarida tarqatilayotgan turli ma’lumotlar, reklamalar borki, ular aldov va g‘arazli maqsadlarga yo‘naltirilgan. Jumladan, jinoyi to‘dalarning yuqoridagi kabi takliflari ham borki, ana shunday aldovlarga yoshlarimiz osongina ishonib qolishlari tashvishlidir.
Bunday holatlarning oldini olish uchun nimalar qilishimiz kerak? Avvvalo, internet tarmoqlarida aqidaparastlik, buzg‘unchi g‘oyalarni yoyish, “ommaviy madaniyat” ko‘rinishlarini yoshlar ongiga singdirish, ularning turmush tarziga aylantirishga bo‘layotgan urinishlarga aslo befarq qaramasligimiz kerak. Qolaversa, yoshlarimizni yot g‘oyalar ta’siriga tushib qolmasliklari, yuqoridagi kabi aldovlarga ko‘r-ko‘rona ergashmasliklari uchun ularning bilim va tafakkurini boyitish, internet ma’lumotlaridan o‘rinli foydalana bilish ko‘nikmasini shakllantirishga alohida e’tibor qaratishimiz lozim. Yoshlarimizda yot g‘oyalarga, illatlarga qarshi ma’naviy immunitet, tushuncha shakllanmas ekan, axborot xurujlari xavfidan aslo qutila olmaymiz.
Tahlillar yoshlar ishtirokidagi jinoyat va huquqbuzarliklarning aksariyati bekor qolgan yoshlar tomonidan sodir etilayotganligini ko‘rsatmoqda. Shu bois ham ularning bo‘sh vaqtlarini mazmunli tashkil etish masalasiga ham alohida e’tibor qaratishni taqozo etadi.
Bu borada keng jamoatchilik, ya’ni oila, mahalla, ta’lim muassasasi hamkorligini mustahkamlash ijobiy natijalar beradi. Yoshlarimizning oilada, mahallada, o‘zlari o‘qiyotgan maktab, litsey va kollejdagi bo‘sh vaqtlarini mazmunli tashkil etish, albatta yuqoridagi kabi salbiy holatlarning oldini oladi.
Qadimda buyuk shoir va yozuvchilarimiz, olimlarimiz kitobga shu qadar mehr qo‘ygan edilarki, hatto tunlari sham yorug‘ida kitob mutolaa qilganlar. So‘z mulkining sultoni Navoiy hazratlari 7 yoshida Farididdin Attorning "Mantiqut-tayr" asarini yod olgan, buyuk muhaddisimiz Buxoriy hazratlari esa olti mingdan ziyod hadisni yod bilgan. Ammo u davrlarda bizga yaratib berilayotgan imkoniyatlarning bir qismi ham bo‘lmagan. Lekin ular o‘z maqsadlari sari intilib, yuksak ma’naviyat sohibiga aylanishgan.
Beg‘amlik, loqaydlikning onasidir. Har qanday fazilat haddan oshsa, illatga: tavoze — laganbardorlik, andisha -ko‘rqoqlik, ibo — mutelik, uyalish — jur’atsizlikka aylanadi. Yer buzilsa — dehqon, bola buzilsa — ota-ona uyaladi. Yaxshi fazilat ekib, parvarish qilinmasa, yomon sifatlar unadi. Farzand ko‘rib, qarovsiz qoldirilsa. u fidoyi, vatanparvar bo‘lmaydi, giyohvand, jinoyatchi yoki riyokor bo‘ladi.
Agar biz yoshlarimiz ongi va ruhiyatini zaharli mafkuralardan qat’iyat bilan himoya qilsak, har qanday g‘arazgo‘y kuchlar mamlakat mustaqilligi va uning porloq kelajagiga raxna sola olmaydi. Bu jamiyatimiz, shu yurt, shu Vatanni muqaddas deb bilgan har bir fuqaro oldida turgan asosiy vazifadir.
Farzandlarimizga shunday tarbiya beraylikki, ular o‘z ota-bobolariga, o‘z tarixlariga, Vataniga, muqaddas islom dini an’analariga sodiq bo‘lib qolishsin. Chunki ilmli, odobli, farosatli odam xayotda o‘z o‘rnini topib oladi. Buning uchun esa farzandingiz qo‘liga kitob bering, shunda u adashmaydi, doimo ezgulikka oshno bo‘ladi, yomonlikdan yiroq bo‘ladi.
Odiljon NARZULLAYEV
Yangiyo‘l “Jome’” jome
masjidi imom xatibi
O‘MI Matbuot xizmati
“Mazhab” so‘zi arabchada “yo‘l”, “yo‘nalish”, shar’iy istilohda esa “diniy masala bo‘yicha muayyan mujtahid olimning fatvo chiqarish yo‘li” ma’nolarini bildiradi.
Mashhur alloma Ibn Rajab (1335-1393 m.y.): “Ko‘plab mazhablar orasidan faqat to‘rttasining saqlanib qolgani asrlar davomida insonlarni turli ziddiyatlar va ixtiloflardan himoya etishda asos bo‘lgan”, deb yozgan (“To‘rt mazhabdan boshqaga ergashganga raddiya” kitobi).
Ulamolar mazhablarga ergashish Payg‘ambar sollallohu alayhi va sallamning quyidagi hadisiga amal qilishdir, deb ta’kidlaydilar: “Agar ixtilofni ko‘rsangiz, o‘zingizga ko‘pchilik tomonini lozim tuting” (Imom Moja, 3950-hadis).
Mazhablardagi bitta masalaga nisbatan turlicha yondashishlik islom shariatida musulmonlar uchun keng imkoniyatlar mavjudligidan dalolat beradi. Mazhablarda u yoki bu masala islom ahkomlari, muayyan jamiyat, xalq yoki millatning urf-odatlari, qadriyatlari hamda ijtimoiy munosabatlarning mazmunini ham hisobga olgan holda, eng ma’qul shaklda hal qilingan.
Islom ulamolari shar’iy hukmni va uning dalilini bilmaydigan musulmon odam (muqallid)mujtahid olimga taqlid qilishi zarurligini ta’kidlaydilar. Bunga Qur’ondagi ushbu oyatni dalil sifatida keltirish mumkin: “Agar bilmasangiz zikr ahllaridan so‘rang” (Nahl surasi, 43-oyat).
Mazhablarda Qur’on, sunnat, ijmo va qiyosdan dalil sifatida foydalanishning o‘ziga xos qoidalari, usul va tamoyillariga asoslangan muayyan tizim mavjud. Masalalar tizimli ravishda hal bo‘lgan. Mazhabsizlarda esa hech qanday ijtihod usul va qoidalari yo‘q bo‘lib, “Qur’on va Sunnatga murojaat qilamiz” qabilidagi dalilsiz da’vo bilan hukmlar berilmoqda. Maqsadiga, ra’yiga va nafsiga to‘g‘ri kelgan dalillarni olib, qolganlarini tashlash esa yomon oqibatlarni keltirib chiqarmoqda.
Bemazhablar omma musulmonlar ichida ko‘plab noto‘g‘ri talqin qilingan aqidaviy va fiqhiy masalalarni tarqatmoqdalar. Vaholanki, bu masalalar Ahli sunna olimlari tomonidan allaqachon hal qilingan.
Mazhabsizlar tarafdorlarining ayrim iddaolaridan ularning da’volari asossiz ekaniga ishonch hosil qilish mumkin:
– bemazhablar “Qur’on bitta va Payg‘ambar bitta bo‘lsa, to‘rt mazhab orasida fiqhiy ixtiloflar bor, haq bitta emasmi?” deydilar.
Mazhablar bir manba – Qur’on va sunnatga asoslanadi. Mazhablarning biriga ergashgan kishi Qur’on va sunnatga ergashgan bo‘ladi.
– Mazhabsizlik tarafdorlari “Imom Buxoriy bemazhab bo‘lgan”, deb dalil qiladi. Vaholanki, Imom Buxoriy yashagan davrda u kishiga o‘xshash ilmi ijtihod darajasiga yetgan, o‘zi ijtihod qilganlar ko‘p bo‘lgan. Hamma ulamolar ilmi mujtahidlikka yetgan odam, o‘zi ijtihod qiladi, deganlar. Hozir esa o‘sha davrdagi kabi mujtahidlar yo‘q ekanini hisobga olmaydilar.
Aksincha, Qur’on va sunnatdan har kim o‘zboshimcha yangi hukm chiqarish, fitna qo‘zg‘ash kabi islomda qat’iyan man qilingan xatti-harakatlarga sabab bo‘lmoqda. Shu nuqtayi nazardan, marhum Shayx Muhammad Said Ramazon Butiy qayd etganidek: “Mazhabsizlik islom shariatiga tahdid soladigan xatarli bid’atdir”.
Ming afsuslar bo‘lsinki, mana shunday yetuk olimlar bir mazhabni mahkam ushlab, to‘g‘riligini e’tirof qilib turgan bir paytda ba’zi yurtdoshlarimiz hali dastlabki ilmiy ko‘nikmalarni hosil qilmagan bo‘lsalarda: “Men Qur’on va hadisdan o‘zim hukm olaman” deb, da’vo qilib, turli ixtiloflarni keltirib chiqarmoqdalar. Ba’zida o‘zlari adashgani yetmagandek, o‘zgalarni ham yo‘ldan urmoqdalar.
Alloh taolo hammamizni O‘z hidoyatida sobit qilsin.
G‘ulomov FATHULLOH,
Al-Hudaybiya jome’ masjidi imom noibi