Sayt test holatida ishlamoqda!
11 Iyun, 2025   |   15 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:49
Peshin
12:28
Asr
17:38
Shom
19:59
Xufton
21:37
Bismillah
11 Iyun, 2025, 15 Zulhijja, 1446

7 savolga 7 javob: Mazhab masalasi

23.01.2018   27751   6 min.
7 savolga 7 javob: Mazhab masalasi

1-savol: “Ahli sunna val jamoa aqoidi” kitobini o‘qib, undagi bir hadis to‘g‘risida so‘ramoqchi edim: “Ummatim yetmish uch firqaga bo‘lingaydir. Bularning hammasi do‘zaxdadir. Illo, bittasi (najotdadir)”, deyilgan. 

Javob: Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bir necha firqalarning paydo bo‘lishi to‘g‘risida bashorat qilganlar: 

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) marhamat qildilar: “Ummatim yetmish uch firqaga bo‘lingaydir. Ularning hammasi do‘zaxdadir. Illo, bittasi (najot­dadir). Shunda ular kim deyildi. U zot: “Mening va sahobalarimning yo‘lini tutganlardir”, dedilar” (Imom Termiziy, Ibn Moja va Abu Dovud rivoyatlari). 

Hadisi sharifda aytilganidek, yahudiy toifasi yetmish bir, nasroniy toifasi yetmish ikki, Muhammad (sollallohu alayhi va sallam) ummatlari yetmish uch firqaga bo‘lingan. Har bir musulmon botil mazhablarning xato yo‘llaridan saqlanish uchun ahli sunna val jamoa aqidasini yaxshi bilishi zarur. 

Ahli sunna val jamoadan tashqari yetmish ikki firqaning o‘zagi yettita bo‘lib, ular mo‘tazila, shia, xavorij, xorijiya, murji’a, najjoriyya, jabariyya va mushabbihalardir. 

Ular yana o‘z oralarida sodir bo‘lgan ixtiloflar natijasida besh, o‘n va yigirma firqaga bo‘linib, 72 firqani tashkil qiladi. Achinarli tomoni shundaki, adashgan firqalarning barchasi bir-birlarini “kofir” deb ayblaydilar. 

Yetmish ikki firqaga bo‘linib ketganlar asosan o‘zlarining havoyi nafslari va shayton ig‘vosiga uchganlar bo‘lib, ulardan mo‘tazilalar 20, shialar 22, xavorijiylar 20, murji’alar 5, najjoriyyalar 3, jabariyyalar 1, mushabbihalar 1 firqaga bo‘lindilar va jami 72 firqa bo‘ldi. Ularning ba’zilarini e’tiqodlari bid’at, ba’zilariniki esa kufrgacha borib yetdi. 

Yuqoridagi taqsimotni Shayx Ahmad Ziyouddin Kumushxonaviy o‘zining “Jome’ul mutun fiy haqqi anvois sifotil ilohiyya va aqoidil moturidiyya va lafzil kufri va tas'hihil a’molil ajibiyya” (Alloh taoloning turli sifatlari, moturidiyya aqoidi, kufr so‘zlari izohi va amallarni to‘g‘ri bajarish haqida matnlar to‘plami) kitobida boshqacharoq ko‘rsatgan. Unda aytilishicha, zalolatda bo‘lgan mazhablar bir necha guruhlarga bo‘linadi: 

  1. Mo‘tazila 20 firqaga bo‘lingan. 
  1. Xorijiya 20 firqaga bo‘lingan. 
  1. Murji’a 5 firqaga bo‘lingan. 
  1. Jabariyya. 
  1. Mushabbiha. 
  1. Najjoriyya 3 firqaga bo‘lingan. 

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) vafotlaridan keyin o‘rtaga chiqqan turli xil oqimlar o‘zlarining bid’atchi ekanini anglab yetishmagan. 

Islom dinini niqob qilib olib, olimlik da’vo qi­layotgan kishilardan ehtiyot bo‘lish zarur. Ularga aslo befarq bo‘lmaylik. Dinda befarq bo‘lish aslo yaramaydi. 

2-savol: Bugungi kunda masjidlarimizda namozxonlar har xil shaklda namoz o‘qishmoqda. Har kim o‘z ixtiyori bilan xohlagan mazhabiga ergashishi mumkinmi? 

Javob: Mutaaxxir (keyingi) ulamolar musulmonlarni muayyan bir mazhabga ergashishlari vojib, deganlar. Chunki har bir musulmon o‘zi to‘g‘ridan to‘g‘ri Qur’on va hadisdan hukmlarni olish imkoniyatiga ega emas. Va yana har kim o‘zi bilganicha amal qiladigan bo‘lsa, omma o‘rtasida turli ixtilof va nizolarning kelib chiqishiga sabab bo‘ladi. Mana shunday ko‘ngilsizliklarning oldini olish, jamiyat barqarorligini saqlab qolish maqsadida ulamolar musulmonlarni muayyan bir mazhabga ergashishlarini vojib deganlar. 

3-savol: Men mazhablar o‘rtasidagi namozdagi farqni so‘ramoqchi edim. Biz qaysi hadisni olganmiz boshqa mazhabdagilar qaysi hadisni olgan. Shunga to‘liq ma’lumot bersangiz. Alloh rozi bo‘lsin. 

Javob: Siz “Kifoya” kitobini olib namoz bobini o‘qib chiqing. Ushbu kitobda mazhabimizga ko‘ra namoz o‘qishning dalillari batafsil bayon qilingan. 

4-savol: Bir do‘stim Litva davlatida ishlayapti u yerda bir masjid bor va do‘stim ishlayotgan joydan ancha uzoq va shu masjidning imomi tojik millatiga mansub domla bo‘lib, boshqa mazhabda ekan. Juma namozlarini ado etish uchun qandaydir yechim bormi? 

Javob: O‘sha boshqa mazhabda bo‘lgan imomga iqtido qilgan holda o‘z mazhabiga muvofiq ado etaveradi. Namozni boshida takbiri tahrimada qo‘l ko‘tarishda unga ergashadi. Qolgan o‘rinlarda imom qo‘l ko‘tarsa ham, u ko‘tarmay o‘qiyveradi. Bir mazhab vakili ikkinchi mazhab vakiliga iqtido qilishi durust. 

5-savol: Mazhab nima? Mazhab dunyo bo‘yicha nechta? 

Javob: Mazhab degani boradigan yo‘l degan ma’noni anglatadi. Dinimizda haq deb e’tirof qilingan fiqhiy mazhablar to‘rtta bo‘lib, ular hanafiy, molikiy, shofi’iy va hanbaliy mazhablaridir. 

6-savol: Men masjidda yonimda namoz o‘qiyotgan kishini ko‘rsatgich barmog‘ini yuzlantirayotganiga ko‘zim tushti. Bu bizning hanafiy mazhabimizga to‘g‘ri keladimi? 

Javob: Bu amalni “ishoratu sabboba”deyiladi, hanafiy ulamolarimiz ham uni namozning sunnatlaridan deb hisoblaydilar. 

7-savol: Nega mazhablar har xil namoz o‘qiydi? Qaysi hadislarni hujjat qilib olishgan. Hamma mazhablarning qaysi hadisni hujjat qilib olishganini qisqa qilib tushuntirib bersangiz. Mazhab o‘zgartirish gunoh emasmi. 

Javob: Sizga Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf rahimahullohning “Ixtiloflar haqida”, “Ixtiloflar, sabablar, yechimlar”, “Mazhablar birlik ramzi” nomli kitoblaridan birini, eng kamida birinchisi – eng kichik hajmlisini o‘qib chiqishni tavsiya qilamiz. Batafsil ma’lumot va tushunchaga ega bo‘lasiz, inshaalloh!

O‘MI Matbuot xizmati

Fiqh
Boshqa maqolalar

“Ruvaybiza” bo‘lmang!

28.05.2025   7053   2 min.
“Ruvaybiza” bo‘lmang!

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Odamlarning ustiga yolg‘onchi yillar soya soladi. O‘sha kezlarda yolg‘onchi tasdiqlanadi, rostgo‘y yolg‘onchiga chiqariladi. Xoin kishi ishonarli bo‘ladi, omonatdor kishi xoinga chiqarib qo‘yiladi va ruvaybiza gapiradi”, dedilar. U zotga: “Ruvaybiza” kim? – deyildi. Payg‘ambarimiz alayhissalom: “Ommaning ishini gapiradigan esi past odam”[1], dedilar.

Ibn Manzur “Lisonul arab” kitobida: “Ruvaybiza – bir ish qilish qo‘lidan kelmaydigan notavon odam. Ko‘pincha, bu so‘z esi pastlarga nisbatan ishlatiladi, chunki ular uyida ko‘p o‘tirishadi va katta ishlar bilan kam shug‘ullanishadi”, degan[2].

Davralarda o‘tirib poyintar-soyintar gap gapiradigan kishini uchratganmisiz?

Yoki maza-bemaza ishlar to‘g‘risida uzundan-uzun maqolalar yozadigan muxbirlarni uchratasizmi?

Yoxud bekorchi ko‘rsatuvlarga chiqib, birorta foyda keltirmaydigan ishlarni gapiradigan odamlarni ko‘rgan bo‘lsangiz kerak. Ko‘pincha bunday holatlar zarar keltirib, dilni xira qiladi. Odamlarning boshini aylantirib, fikrlarini chalg‘itadi.

Hammajlislarning qay biri yaxshiroq?

Ibn Abbos roziyallohu anhumodan rivoyat qilinadi: “Yo Allohning Rasuli, bizlarga qay bir hammajlis yaxshiroq?” – deyishdi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Uni ko‘rish sizga Allohni eslatadigan, u bilan gaplashish ilmingizga ilm qo‘shadigan va amali sizlarga oxiratni eslatadiganidir”, [3] dedilar.

Bizning hamsuhbatlarimiz orasida bunday sifatlilar topiladimi?

Do‘st-yorlar bilan birga o‘tirsangiz, o‘sha o‘tirishingizni Habibimiz sollallohu alayhi vasallam o‘rgatgan lafzlar bilan yakunlash esingizdan chiqmasin. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam shunday deganlar: “Birov bir davrada o‘tirsa va behuda gaplar ko‘payib ketsa, o‘rnidan turayotib: “Subhanakallohumma va bihamdika, ashhadu allaa ilaha illaa anta. Astag‘firuka va atuubu ilayk”, deydigan bo‘lsa, o‘sha majlis davomida bo‘lgan ishlar mag‘firat qilinadi”[4].

O‘ylab ko‘ring, shu zikrni aytish uchun qancha vaqt ketadi? Bor-yo‘g‘i bir necha soniya. Biroq qanchadan-qancha odamlar bu fazilatdan bebahra qolishyapti. Axir, bu olamlar Robbi tarafidan bo‘ladigan afv va mag‘firatku...


Hasson Shamsiy Poshoning
“Jannat bo‘stonidagi oilaviy oqshomlar” nomli kitobidan
G‘iyosiddin Habibulloh, Ilhom Ohund, Abdulbosit Abdulvohid tarjimasi.


[1]  Ibn Moja rivoyati.
[2]  Lisonul arab, 7/153.
[3]  Imom Abu Dovud, Imom Termiziy rivoyati.
[4]  Imom Termiziy rivoyati.