Sayt test holatida ishlamoqda!
09 Iyul, 2025   |   14 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:16
Quyosh
04:58
Peshin
12:33
Asr
17:41
Shom
20:02
Xufton
21:37
Bismillah
09 Iyul, 2025, 14 Muharram, 1447

Bir g‘azal sharhi

23.01.2018   5324   8 min.
Bir g‘azal sharhi
 
Alisher NAVOIY
 
Habbazo, ishqki kiryosi fazosidur aning
 
 


Demagil ko‘yini benomu nishonlarg‘a maloz
Kim, erur tojdehu mulksitonlarg‘a maloz.
Ochsalar la’li mayi shavqi bila mayxona,
Sohati bo‘lg‘ay alam daf’ig‘a jonlarg‘a maloz.
El yog‘indin panah istar kibi ko‘yung yodi
Vodiyi furqat aro ashkfishonlarg‘a maloz.
Dayr piri qulidurmenkim, aning dargohi
Yaxshilarg‘a panoh o‘ldiyu yomonlarg‘a maloz.
Habbazo, ishqki kiryosi fazosidur aning
Barcha bemanzilu ma’vovu makonlarg‘a maloz.
Kir fano mulkiga forig‘ki, erur ul kishvar
Ohi so‘zonlar ila ashki ravonlarg‘a maloz.
Shohi G‘oziy eshigin Tengri base tutsunkim,
Notavonlarg‘a panoh o‘ldiyu xonlarg‘a maloz. 
 
Lug‘at
 
1. Ko‘y – katta yo‘l; ko‘cha, mahalla; maj.: Yor manzili.
2. Maloz –muqaddas dargoh; boshpana.
3. Tojdeh – shohlar shohi, podshohlarga toj bag‘ishlovchi.
4. Mulksiton – jahongir.
5. Sohat – maydon, sahn.
6. Furqat – judolik, firoq.
7. Ashkfishon – ko‘z yoshi to‘kuvchi.
8. Dayr piri – zardushtiylik dini peshvosi; mayxona egasi; maj.: komil inson.
9. Habbazo – qanday yaxshi! Ofarin! – ma’nosidagi nido.
10. Kiryos – ostona, uyning kirish joyi.
11. Forig‘ – xotirjam.
12. Ma’vo – maskan, yashash joyi.
13. Kishvar – o‘lka, mamlakat.
14. So‘zon – yondiruvchi, o‘tli.
15. Ashki ravon – ko‘z yoshi oqib turuvchi kimsa.
16. Shohi G‘oziy – Sulton Husayn Boyqaroning laqabi.
17. Notavon – bechora.
 
G‘azalning vazni
 
Fo’ilotun fa’ilotun fa’ilotun fa’ilon
Ramali musammani maxbuni maqsur
 
Baytlarning nasriy bayoni
 
1. Yorning ko‘yini nom-nishonsiz, bechora kishilarga boshpana dema, uning ko‘yi shohlarga toj bag‘ishlovchi va yetti iqlimni o‘z tasarrufiga olgan muqtadir zotlarning makonidir.
2. Uning la’ldek jilolanib turuvchi mayining shavqida agar mayxona eshigini ochsalar, bu mayxonaning sahni g‘am-alamni ketkizuvchi boshpanaga aylanadi.
3. Odamlar yomg‘irdan panoh istagani kabi, hijron vodiysida ko‘zyosh to‘kuvchilarga sening ko‘ying yodi panohgohga aylanar.
4. Men dayr pirining quliman, negaki uning dargohi yaxshilarga ham, yomonlarga ham boshpanadir.
5. Muhabbatga ofarinlar bo‘lsin, uning ostonasi barcha manzilsiz, uy-joysiz va bevatanlarga boshpana bo‘ldi.
6. Fano mulkiga barcha tashvishlardan forig‘ bo‘lib, xotirjam kir, negaki bu diyor ko‘nglidan o‘tli ohlar chiqaruvchi hamda ko‘z yoshi tinmas oshiqlarga boshpanadir.
7. Shoh Husayn Boyqaroning dargohini Allohning o‘zi asrasin, negaki bu dargoh bechora-notavon kishilarga panoh manzili, xonlarning boshpanasidir.
 
G‘azalning umumiy ma’no-mohiyati
 
Xazon bilmas “Guliston”da keltirilishicha, Shayx Sa’diy Sheroziy Dimishq jome masjidida e’tikofda o‘tirgan vaqtda hukmdorlardan biri u kishining ziyoratiga kelib, aytadi:
 
– Kuchli bir dushman mamlakatimga xavf solmoqda, menga to‘g‘ri yo‘l ko‘rsating.
 
Shayx Sa’diy buyuradilar:
 
– Bechora raiyatingga mehribon bo‘lsang, kuchli dushmanlaringdan qutulasan.
 
Darhaqiqat, har qanday davlatning kuch-qudrati, uning osoyishtaligi va barqarorligi unda adolat tamoyiliga og‘ishmay amal qilinishiga chambarchas bog‘liq. Aks holda, mazlumlarning ohi har qanday mustabid podshohning saltanatini qulatishi muqarrar. Haq yo‘lidagi benomu nishonlar – duosi mustajob bo‘luvchi darveshlar o‘z mohiyatiga ko‘ra, sultonlarga toj beruvchi, jahongirlarga nusrat bag‘ishlovchi zotlar hisoblanadi. Alloh taolo eng avvalo bechoralar va miskinlarga rahmat nazari bilan qarashi ularni “tojdehu mulksiton” qilishi tabiiy. Baytning ikkinchi ma’nosi bevosita tasavvufning maslagiga bog‘liq. Negaki, ilohiy dargohga vosil bo‘lganlar – o‘z ehtiyojini faqat Allohdan so‘rab, undangina madad so‘raydiganlar aslida ma’no olamining podshohi, ko‘ngillar mulkining sohibqironidirlar. Navoiy shon-shuhratga intilmagan, bandasiga arzi ehtiyoj etmagan, o‘zining ojiz banda ekanligini jondan his etganlarning maqomini yuksak baholab, ularni haqiqiy obro‘-e’tibor va izzat sohibi sifatida ta’riflaydi.
 
Ikkinchi baytdagi “may” va “mayxona” ham irfoniy talqinni talab qiladi. “May”dan murod – ilohiy ma’rifat, ishq g‘alabasi; “mayxona” komillikka erishgan orifning ko‘nglini anglatadi. Shuningdek, Haqiqiy Mahbub ishqiga giriftor, ilohiy bodadan sarxush, ko‘ngli pok va musaffo bo‘lgan zotlarning Visol yo‘lidagi birgalikdagi jonbozliklari ham mayxona istilohi orqali ifodalanadi. Demak, ilohiy ma’rifat toliblari agar ishq talabida Piri komil ko‘nglida mavj urayotgan ma’rifat mayxonasiga qadam qo‘ysalar, tabiiyki, ruhiy xotirjamlik, qalb sakinatiga muyassar bo‘ladilar.
 
Yomg‘ir – Allohning rahmati, tabiatning ne’mati. Ammo odamlar ana shu rahmatdan ko‘pincha qochib, boshpana izlaydilar. Hijron vodiysida ko‘zidan yomg‘irdek ashk to‘kuvchilar uchun Yori azal ko‘yining yodi ana shunday boshpana bo‘ladi. Holbuki, ularning ko‘z yoshi yomg‘iri ham Allohning inoyati. Haq yodida, Haq firoqida ko‘z yoshi to‘kishning o‘zi – ilohiy rahmat nishona bo‘laturib, eng mehribon va rahmli Zot huzuriga musharraf bo‘lish uchun bir bosqich...
 
Navoiy yashagan davrda Hirot shahrida dayr – majusiylarning ibodatgohi mavjud bo‘lmagan. Bu tushuncha uning she’riyatida majoz yo‘sinida komil inson, murshid, pir ma’nosida qo‘llaniladi. Zardushtiylik dinida dayr piri – mo‘bad (mag‘upat)ning vazifasi – muqaddas olovning bir maromda yonishini ta’minlash hamda ziyoratchilar uchun muqaddas sanalgan maxsus sharob tayyorlash va taqsimlash bo‘lgan. Irfoniy ma’noda esa, pir – shayx o‘z muridining qalbida yonayotgan Ishq olovi bir zaylda yonib turishini nazorat qilib, ularning qalbini ilohiy ma’rifat sharobi bilan sarmast etadi. Shu sababdan, bunday zotning dargohi yaxshilarga ham, yomonlarga ham boshpana bo‘ladi.
 
G‘azalning boshidan nom-nishonsizlar, miskin va bechoralar, may shavqida yonayotgan toliblar, hijron vodiysida ko‘z yoshi to‘kuvchilar, yaxshilar va yomonlarga birdek boshpana bo‘layotgan maskan (Yor ko‘yi, mayxona, dayr pirining dargohi) endi o‘z nomi bilan ataladi. Bunday odamlarning makonu ma’vosi – Ishq ostonasi. Aynan Ishq fazosi dunyoviy istak va xohishlar zanjiridan qutulgan majnunsheva kishilar uchun najot ostonasi bo‘ladi. Ammo bu ostona fano bo‘lishlikni talab qiladi. Fano vodiysiga kirishning birinchi sharti – forig‘ bo‘lishdir. Farog‘at – ichki hurlikka erishgan, Ishq zanjiridan boshqa biror kishanga bandi bo‘lmagan kimsalarga nasib etadi. Bunday kishilarning ohi falakni o‘rtab, to‘kkan ashki sahroni daryoga aylantirishga qodir. Buyuk Ishqqa mubtalo kishilarning Dardi ham shunga yarasha olamso‘z bo‘ladi. Navoiy Olamning haqiqiy Podshohining dargohi va bu dargohga panoh istab borganlarni turli obrazlar va istilohlar bilan vasf etganidan so‘ng zohir olamining shohi – Sulton Husayn Boyqaroning saroyi haqida maqta’da so‘z yuritadi. Sulton Husaynning dargohi ham miskinlarga boshpana, podshohlarga najot ostonasi. Shu sababdan, bu dargoh ham obod va ma’mur bo‘lishini Navoiy chin ko‘ngildan istaydi.
 
Olimjon Davlatov,
filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori
 
Manba:  http://uza.uz
Maqolalar
Boshqa maqolalar

Indoneziya OAV O‘zbekiston olimlarining Jakartaga ilmiy safarini yoritdi

09.07.2025   1060   4 min.
Indoneziya OAV O‘zbekiston olimlarining Jakartaga ilmiy safarini yoritdi

O‘zbekiston Din ishlari qo‘mitasi, Musulmonlar idorasi, Imom Buxoriy, Imom Moturudiy, Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari hamda O‘zbekiston xalqaro islomshunoslik akademiyasi mas’ul xodimlaridan iborat ilmiy guruhning Indoneziyaga tashrifi ushbu mamlakatning yetakchi bosma va elektron nashrlari tomonidan keng yoritildi, deb xabar qilmoqda "Dunyo" AA muxbiri.

 

 

Jumladan, Indoneziyaning "CNN Indonesia" axborot agentligi "O‘zbekiston delegatsiyasi Indoneziyaga tashrif buyurdi" sarlavhali maqolani e’lon qildi. Unda Sharif Hidoyatulla nomidagi Jakarta davlat islom universitetida "Movarounnahrdan Janubi-Sharqiy Osiyoga: hadis ilmlari va intellektual aloqalar" mavzusida ilmiy-amaliy konferensiya bo‘lib o‘tgani va mazkur anjumanda O‘zbekistondan yetakchi olimlar ishtirok etgani ma’lum qilingan.

 

"Tadbir ilmiy muloqot shaklida tashkil etilgan bo‘lib, uning doirasida Imom Buxoriy merosini o‘rganish, Mavarounnahr ulamolarining Indoneziya orollarida islom dinini tarqatishda tutgan o‘rni, hadisshunoslik yo‘nalishida hamkorlikni rivojlantirish kabi masalalar muhokama qilindi", – deb yozgan axborot agentligi.

 

O‘zbekiston delegatsiyasining tashrifi doirasida bo‘lib o‘tgan qator tadbirlar ikki mamlakat o‘rtasida islomiy ma’rifat, ta’lim, diniy bag‘rikenglik va tarixiy merosni asrab-avaylash sohalarida aloqalarni yanada mustahkamlashi ta’kidlangan.

 

Maqolada xabar qilinishicha O‘zbekiston ilmiy-ma’rifiy doiralari vakillari Indoneziya xalq manfaatlari va huquqlarini himoya qilish vaziri Muxaymin Iskandar, ekologiya vaziri o‘rinbosari Dias Xendrapriono, Ulamolar Kengashi va "Nahdatul ulamo" tashkiloti rahbariyati bilan uchrashuvlar o‘tkazdi.

"Businessreview" veb-sayti "Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi va Sharif Hidoyatulla nomidagi Jakarta davlat islom universiteti hamkorligi diniy mo‘tadillik va islom ta’limi tizimini mustahkamlaydi" sarlavhali maqolani e’lon qildi.

 

 Nashrda Imom Buxoriy xalqaro ilmiy tadqiqot markazi va Sharif Hidoyatulla nomidagi Jakarta davlat islom universiteti hamkorligida Indoneziya poytaxtida ilmiy-amaliy konferensiya tashkil etilgani qayd etilgan.

 

 Materialda yozilishicha, anjumanda Mavorounnahr tarixi, Imom Buxoriy merosi, Markaziy Osiyo ulamolarining Indoneziyada islom ta’limotini tarqatishda tutgan o‘rni kabi mavzular muhokama qilindi.

 

Ushbu mamlakatdagi "Aspirasi Nusantara" elektron nashri Imom Moturidiy xalqaro ilmiy tadqiqot markazi direktori o‘rinbosari "Nahdlatul ulamo" tashkiloti faoliyati bilan tanishgani haqida yozdi. Ma’lum qilinishicha, shu yil 2 iyul kuni O‘zbekiston Din ishlari qo‘mitasi raisining birinchi o‘rinbosari Davron Maxsudov hamda Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi direktori o‘rinbosari Shahzod Islomov Indoneziyadagi eng yirik tashkilot "Nahdlatul ulamo" rahbariyati bilan uchrashdi.

 

"Nahdlatul ulamo" tashkiloti qoshidagi Ilmiy markaz rahbari Abshor Abdullo Imom Moturidiy ta’limoti sunniy kalom ilmida mo‘tadil, aql va mantiqqa tayanadigan yo‘nalish ekanini qayd etdi" – deb yozgan elektron nashr.

 

Tomonlar ta’lim sohasida aloqalarni kengaytirish, talabalar almashuvini amalga oshirish va ziyorat turizmi yo‘nalishida dasturlar ishlab chiqish kabi mavzularda fikr almashdilar.

 

Indoneziyaning "Jakarta Merdeka" onlayn portali esa "Bogor Botanika bog‘ida do‘stlik daraxti ekildi" sarlavhali maqolani e’lon qilindi. Unda O‘zbekiston delegatsiyasi a’zolari Bogor shahridagi Indoneziya Milliy Botanika bog‘ida daraxt ekish marosimida ishtirok etgani va Indoneziya ekologiya vaziri o‘rinbosari bilan uchrashuv o‘tkazgani ma’lum qilingan.

 

 "Vazir o‘rinbosari Dias Xendrapriono Imom Buxoriy to‘plagan hadislar orasida tabiatni asrashga oid nasihat va tavsiyalar ko‘p ekanini ta’kidladi. Bu esa islom ta’limotida ekologik bilim va ong asosiy o‘rin tutishining yaqqol dalilidir", – deb yozilgan "Jakarta Merdeka" maqolasida. 

O‘zbekiston musulmonlari idorasi

Matbuot xizmati