Aqlli, farosatli yigit komil ustozga shogird tushib, ancha vaqt xizmatida bo‘ldi. Bir kuni ustoz uni yoniga chaqirib:
– Masjidni tozala, har tarafda kir-chang to‘planibdi, – dedi.
Bu topshiriqni olganidan keyin musofir yigitni uzoq muddat hech kim ko‘rmadi. Yigitning bu ishi gap-so‘zlarga sabab bo‘ldi. Kunlarning birida ustozning shogirdlaridan biri haligi musofirni uchratib qoldi va unga:
– Ey do‘stim, to‘g‘ri ish qilmading. Hammamiz senga yaxshi muomalada edik. Ishdan qochib, bizni tashlab ketding. Odamlar mehnat qilib yuksaladi va kamolga erishadi, – dedi.
Shunda yigit yonib so‘zlay boshladi:
– Do‘stim, buyruqni olgan zahoti tozalash uchun masjidga bordim. Ko‘rdim, hamma joy top-toza ekan. Kir mening ko‘nglimda ekan. Shundan keyin ketdim. Kishi eng oldin ko‘ngil masjidini toza tutishi lozimligin angladim.
Qissadan hissa: imonli kishi o‘z qusurlarini ko‘ra oluvchi, tavozeli bo‘ladi. Mevali novdaning boshi egilgani kabi, aqlli, farosatli kishi ham mutavoze bo‘ladi. Buyuklik istasak, tavozeni tanlaylik.
Alloh taolo odamni tuproqdan yaratdi. Kamtarlikda tuproq kabi bo‘laylik. Modomiki, aslimiz tuproq ekan, olov kabi hirsli, sarkash bo‘lmasligimiz kerak. Olov o‘zini yuksak tutgani uchun undan shayton bino bo‘ldi. Tuproq tavozeli bo‘lgani uchun undan o‘n sakkiz ming olam gultoji Odam alayhissalom yaratildi.
Savol: Ba’zi yemakxonlar taom yetkazib berishni kechiktirgani uchun buyurtmadan tashqari qo‘shimcha taom taqdim etar ekan. Shu ish joizmi? Agar reklamada qo‘shimcha bepul taom berish emas, balki yetkazib berilgan taomning pulini olmaslik aytilgan bo‘lsa, hukm qanday bo‘ladi?
Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym.
1. Taomga buyurtma berish bitimi shariatdagi istisno’, ya’ni buyurtma asosida ma’lum mahsulotni tayyorlab berish shartnomasiga to‘g‘ri keladi. Agar savoldagi shart faqat reklamada aks etib, buyurtma jarayonida alohida bunday shart qo‘yilmasa, sotuvchi tarafidan berilgan bu va’da joiz hisoblanadi va unga vafo qilishi kerak bo‘ladi.
Agar buyurtma berishda yetkazib berish kechikishi sababli qo‘shimcha taom berish sharti qo‘yilsa, bu shartnomaning bir qismiga aylanadi. Bitimdagi bunday shart moliyaviy jarima sanaladi. Mahsulot tayyorlab berish (istisno’) bitimida sotuvchiga nisbatan moliyaviy jarima qo‘llashga ruxsat etiladi.
Demak, qo‘shimcha bepul taom berish va’da ko‘rinishida bo‘lsa ham, shartnomada aks etgan bo‘lsa ham joiz ekan.
2. Yetkazib berish kechiksa, buyurtma qilingan taomning pulini olmaslik faqat reklamada aks etib, buyurtma jarayonida bunday shart qo‘yilmasa, bu ham sotuvchi tarafidan berilgan va’da bo‘ladi va joiz hisoblanadi. Ammo buyurtma berish jarayonida yuqoridagi shart qo‘yilsa, bu shartnomaning bir qismiga aylanadi. Shartnomada esa buyurtma summasidan voz kechish shartini qo‘yish durust emas.
Demak, buyurtma qilingan taomning pulini olmaslik va’da ko‘rinishida bo‘lsa joiz, bitimda shart qilinsa, joiz emas. Vallohu a’lam.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi