Ibodatlar orasida eng afzali Qur’oni karim tilovatidir. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam o‘z ummatlarini bunga qiziqtirganlar. Qur’oni karim sohibini shafoat qiladi. Shayton vasvasalariga qarshi qo‘rg‘on bo‘ladi. Uning tilovati gunohlarni o‘chiradigan, savoblarni ko‘paytiradigan eng go‘zal amaldir. Ammo keyingi vaqtlarda namozdan keyin Qur’on tilovat qilinishini bid’at deydigan, uni eshitishdan yuz o‘giradigan kishilar paydo bo‘lmoqda. Tilovat o‘qilib turgan holatda odobsizlik bilan chiqib ketayotganlar bo‘lib, ular Rasululloh sollallohu alayhi vasallam davrlarida qilinmagan ekan, degan asosi yo‘q gaplarni aytib, o‘zlarini oqlashga urinadilar.
Hanafiy mazhabi ulamolari namozdan keyin tilovat qilish qanday amal ekanini aytishgan va unga hujjatlar keltirgan hamda tilovatning odoblari qanday bo‘lishi kerak, degan savolga javob berib o‘tganlar.
Eng avvalo, fiqh va hadis kitoblarida “Namozdan keyingi zikrlar” bobi mavjud bo‘lib, ularda namozdan keyin zikr qilish, Qur’oni karim suralari yoki oyatlarining tilovati buyurilgani ma’lum qilinadi. Bu dalillar asosida namozdan keyin o‘tirib zikrga yoki Qur’on tilovatiga mashg‘ul bo‘lish bid’at amal emasligini tushunamiz. Bundan esa bid’at degan fikrga borish gunoh ekani ma’lum bo‘ladi. Hadislarda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Oisha roziyallohu anhoni har kuni Qur’oni karim haqqini ado etishga buyurganlar. Buni 200-250 oyat o‘qishni, hatto 100 oyat va “Ixlos” surasini uch bora o‘qish bilan ado etish, deb tushuntirganlar. Qur’oni karimdagi ko‘pgina suralar va ba’zi oyatlarning fazilati zikr qilingan. Ushbu tilovatning Qiyomat kuni shafoat qilishi, savoblar ko‘paytirib yozilishi, hojatlarning ravo bo‘lishi, bemorlarga shifo bo‘lishi, duolarning ijobat bo‘lishi, tetiklik va aqlga musaffolik berishi va boshqa ko‘pgina fazilatlari bayon qilingan. Shunday suralardan Yosin, Fath, Ar-Rohman, Voqea, Duxon, Mulk, Naba’, Kahf va boshqalarni sanash mumkin. Oyatlardan “Al-Kursiy”, Baqara surasining oxirgi ikki oyati, Tavba surasining oxirgi ikki oyati, Hashr surasining oxirgi uch oyati va boshqalar bor.
Mo‘min kishi har kuni Qur’oni karim haqqini ado etish uchun alohida vaqt ajratishi kerak. Ammo ko‘pincha imkon topilmaydi yoki shunchaki bu vazifa borligi yoddan ko‘tariladi. Har qanday xastalikni davolovchi mohir tabib kabi ulamolarimiz besh vaqt namozda quyidagi suralarning tilovatini tavsiya qiladilar: Bomdoddan keyin Yosin surasi – 83 oyat, Peshindan keyin Ar-Rohman surasi – 78 oyat yoki Fath surasi – 29 oyat, Asrda Naba’ (Amma) surasi – 40 oyat, Shomdan so‘ng Voqea surasi – 96 oyat, Xuftondan so‘ng Mulk surasi – 30 oyat. Jami 350 oyat atrofida har kuni o‘qiladi. Demak, mo‘minlar namozdan so‘ng ushbu suralarning tilovati sababli Qur’oni karimning har kunlik haqqini ado etish bilan birga mazkur suralarning fazilatlaridan ham bahramand bo‘ladilar.
Imom Ismoil Haqqiy rahmatullohi alayh mashhur “Ruh ul-bayon” asarida Toho surasining 124-oyatini quyidagicha tafsir qilgan:
“Kim Mening eslatmamdan yuz o‘girsa, bas, uning uchun tang (baxtsiz) turmush (qabr azobi) bo‘lishi muqarrar va Biz uni Qiyomat kunida ko‘r holda tiriltirurmiz”.
“Qur’oni karimda keladigan “zikr” lafzi Qur’on, namoz, tasbeh-tahlillar va boshqa shu kabi ma’nolarda keladi. Ya’ni Meni doimo yodiga solib turuvchi shu Kitobdan va Menga chaqiruvchi bo‘lgan mana shu elchimdan yuz o‘girishidir. Zero, unga bu dunyoda nihoyatda tor va qiyinchilik mashaqqatlari ko‘p bo‘lgan hayot bordir. Oyatda ikki masdar, ya’ni o‘zak so‘zlar bir-biriga sifat bo‘lib keltirilgan. Bu esa mubolag‘ani, ya’ni hayot torligining qo‘sha-qo‘sha mashaqqatlari borligini ifodalaydi. Buning sababi, banda dunyo orzu-havaslari bilan aldanib qoladi. Vaholanki, dunyoga intilish insonni asta halokatga yetaklaydi. O‘zini nazorat qila olmagani bois orzu-havaslari, boylik va boshqa ziynatlar bilan ovora bo‘lib qolishi kuchaytiriladi. Uning kamayib qolishidan yoki yo‘qotishdan xavfda bo‘ladi, ko‘ngil xotirjamligi olinadi. Zikrdan yuz o‘girmagan kishida esa buning aksi bo‘ladi. U oxirat talabida ekan, iymonining barakasi bilan bu dunyoda unga kenglik va xotirjamlik beriladi. Bilginki, hayotning torligi, mashaqqatlarga boyligi bu – ma’siyatu gunohlarning jazosi va uqubatidan bo‘lishi mumkin”.
"Kim Mening zikrimdan yuz o‘girsa, ya’ni Meni yod etishni lozim tutmay, Mening hidoyatimga yurmasa, to‘g‘ri yo‘ldan yurishni xohlamasa, bas, unga juda mashaqqatli hayotni berurmiz".
Bu mashaqqatlar uning qalbini azoblash bilan bo‘ladi, har bir ishiga, yo‘llariga parda tashlab qo‘yish, eshiklarni unga yopib qo‘yish bilan amalga oshiriladi. Zero, Allohning zikri qalb kalitidir, undan yuz o‘girish esa qalb eshigini yopishdir.
Zokirjon ShARIFOV,
“Tillar” kafedrasi o‘qituvchisi
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
Abu Said Xudriy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning sahobalaridan bir nechtasi safarga chiqishdi. Ular arab mahallalaridan biriga tushib, mehmon qilishini so‘rashdi. Mahalladagilar esa ularni mehmon qilishdan bosh tortishdi. Nogahon, ana shu mahalla oqsoqolini bir narsa chaqib oldi. Unga hamma narsani qilib ko‘rishdi, ammo foyda bermadi. Ba’zilar: «Ana u mehmonlarga boringlar-chi, shoyad, ularda biror narsa bo‘lsa?» deyishdi. Ular borib: «Ey mehmonlar jamoasi, bizning boshlig‘imizni bir narsa chaqib oldi. Hamma harakatni qilib ko‘rdik, ammo foyda bermadi. Sizlarda biror narsa bormi?» deb so‘rashdi.
Mehmonlardan bittasi: «Allohga qasamki, men dam solinadigan bir duoni bilaman. Lekin sizlardan bizni mehmon qilishingizni so‘raganimizda, rad etdinglar. Bizga bu duoning evaziga biror narsa bermasanglar, uni aytmayman», dedi. Ular bir to‘da qo‘y berishga kelishib olishdi. Shunda u sahoba «Alhamdu lillahi Robbil ’alamiyn»ni (ya’ni, Fotiha surasini) o‘qib sufladi. Oqsoqol go‘yo arqon yechilganidek harakatga keldi. Unda biror og‘riq qolmay yurib ketdi. Keyin ular kelishilgan narsani berishdi. Sahobalar: «Uni taqsimlanglar», deyishgan edi, dam solgan kishi: «Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan bu to‘g‘rida so‘rab, bizga biror narsani buyurmagunlaricha taqsimlamanglar», dedi. Sahobalar Nabiy sollallohu alayhi vasallam huzurlariga borib, bu voqeani aytib berishdi. Shunda u zot: «Sen uning (Fotiha surasining) shifo ekanini qayerdan bilding? - dedilar, so‘ngra to‘g‘ri qilibsizlar, ularni taqsimlanglar. Menga ham ulush ajratinglar», deb Nabiy sollallohu alayhi vasallam kulib qo‘ydilar».
Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyatlari.
Mana shu imom Buxoriyning rivoyatlari mukammalroqdir.
Boshqa rivoyatda esa: «Fotihani o‘qib, tufugini to‘plab suflab qo‘ydi. So‘ng haligi kishi tuzalib ketdi», deyiladi.
Imom Navaviyning «Al-Azkor» kitobidan