Ahli sunna val-jamoa ulamolari hamisha “jaholatga qarshi ma’rifat” bilan kurashib kelgan. Adashgan firqalarning xatolarini tushuntirib, ularni to‘g‘ri yo‘lga solish hamda musulmonlarning birdamligi-yu tinchligini asrash yo‘lida jonbozlik ko‘rsatganlar. Bunga ilk xavorijlar bilan Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu orasidagi bahs yorqin dalildir.
Ma’lumki xavorij firqasi o‘zlariga qarshi bo‘lganlarni kofirga chiqarib, ularning qonlarini to‘kishni halol sanaganlar. O‘zlariga qarshi chiquvchilarning diyorlarini “Dorul harb” (musulmon bo‘lmagan diyor) deb nomlaganlar. Ular Ali roziyallohu anhuning “tahkim”ni (Muoviya roziyallohu anhu bilan bitim) qabul qilganini kufr deb hisoblaganlar. Ya’ni, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning tarbiyalarini olib ulg‘aygan, tirikligidayoq jannat bashorati berilgan “Ash’arai mubashshara”dan (Jannatiy ekani aytilgan o‘n kishi) biri bo‘lgan zotni kofirga chiqarganlar. Ali roziyallohu anhu o‘zlariga nisbatan bunday hukm chiqargan shovvozlarning g‘aroyib da’volariga javob berish va ularni to‘g‘ri yo‘lga solish uchun Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhuni elchi qilib yuborgan. Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu va xavorij yetakchilari o‘rtasida quyidagi bas'h-munozara bo‘lib o‘tgan:
Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu:
– Uni (ya’ni mo‘minlar amiri Ali roziyallohu anhuni) nimada ayblaysizlar? – so‘radi.
Xavorijlar:
– Uch narsada, – deb javob berishdi.
Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu:
– Qanday narsalar? – dedi.
Xavorijlar:
– 1. Allohning amri bo‘lgan narsada kishilarni hakam qildi. Vaholanki, Alloh taolo: “Hukm faqat Alloh ixtiyoridadir”, degan;
Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu:
– Agar sizga Allohning kitobidan va Rasulining sunnatidan so‘zlaringiz xato ekaniga dalolat qiladigan dalil keltirsam qaytasizmi? – deb so‘radi.
Xavorijlar bir ovozdan:
– Nega qaytmas ekanmiz? – deyishda.
Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu:
– Allohning amrida kishilarning hukm qilishiga keladigan bo‘lsak, Alloh taoloning O‘zi kitobida bunday degan: “Ey, iymon keltirganlar! Ehromda bo‘la turib, ovni o‘ldirmangiz! Sizlardan kimki uni qasdan o‘ldirsa, (jazosi) xuddi (xonaki) hayvon o‘ldirish bilan barobar jazodir: u (ham bo‘lsa) Ka’baga (yurib) bora oladigan qurbonlik bo‘lib, unga o‘zlaringizdan ikki adolatli kishi hakamlik qilur”.
Boshqa bir oyatda er-xotin haqida:
“Agar ular (er-xotin)ning oralari buzilib ketishidan qo‘rqsangiz, er oilasidan bir hakam, xotin oilasidan bir hakam yuboringiz. Agar (er-xotin) islohni xohlasalar, Alloh o‘rtalarini muvofiqlashtirgay” degan. Demak, Alloh taolo hakamlikni kishilarga topshirgan. Sizdan Alloh haqqi bilan so‘rayman, ayting-chi, musulmonlarning qoni va oralaridagi isloh to‘g‘risida kishilarning hakam bo‘lishlari afzalmi yoki narxi to‘rt dirham bo‘lgan quyon to‘g‘risida va xotin bilan yashash to‘g‘risida hakam bo‘lishlari afzalmi? – dedi.
Xavorijlar:
– Yo‘q, albatta, bu afzal, – deyishdi.
Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu:
– Sizni bu fikrdan qaytardimmi? – deb so‘radi.
Xavorijlar:
– Ha, albatta, – deyishdi.
Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu:
– Sizning urishdi-yu, tahqirlamadi ham, o‘lja ham olmadi, degan so‘zlaringizga keladigan bo‘lsak, onangiz Oishani tahqirlamoqchi edingizmi? Agar onamiz emas, desangiz kofir bo‘lasiz. (Agar onamiz desangiz, qilayotgan da’volaringizni o‘zingiz inkor qilgan bo‘lasiz) Siz ikkita zalolat orasida taraddudlanib qolgansiz. Endi sizni bu fikrdan qaytardimmi? – deb so‘radi.
Xavorijlar:
– Ha, albatta, – deya e’tirof etishdi.
Abdulloh ibn Abbos roziyallohu anhu:
– Barcha mo‘minlarning amiri bo‘lishidan o‘zini ozod qildi, degan so‘zingizga keladigan bo‘lsak, siz rozi bo‘ladigan bir narsani aytaman. Allohning Payg‘ambari sollallohu alayhi vasallam Hudaybiya kunida Abu Sufyon va Suhayl ibn Amrlar bilan sulh tuzganda: “Ey Ali, bu Allohning elchisi Muhammad sulh tuzgan narsalar, deb yoz”, degandilar. Shunda Suhayl ibn Amr: “Seni Allohning elchisi deb bilmaymiz. Agar seni Allohning elchisi deb bilganimizda sen bilan urushmas edik”, deydi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: Ey, Allohim, Sening elching ekanimni O‘zing bilasan, dedilar-da: Ey Ali (yozganingni) o‘chirib tashlagin va: “Bu Muhammad ibn Abdulloh hamda Abu Sufyon va Suhayl ibn Amrlar sulh tuzgan narsalar deb yozgin”, dedilar, – dedi.
Ushbu suhbatdan so‘ng ikki mingdan ziyod kishi xavorijlikdan qaytgan edi.
Hozirgi kunimizda ham zamonamizning yuzdan ortiq eng mo‘tabar ulamolari “zamonaviy xavorijlar”ga xuddi shu uslubda “ochiq xat” bilan murojaat qildilar. Koshki edi ular ham haqiqatni anglab yetib, to‘g‘ri yo‘lga qaytsalar.
Alloh taolo sodir bo‘lib turgan turli notinchliklarni bartaraf etib, butun dunyoda tinch-totuvlikni barqaror qilsin.
A.Rahimov
Xazorasp tumani «Sulaymon Boqirg‘oniy»
masjidi imom-xatibi
Bismillahir Rohmanir Rohiym
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar, Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin!
Qalbim sururi, ko‘zim quvonchi bo‘lgan aziz farzandim! Siz dunyoga kelganingizda mendanda baxtli inson yo‘q edi. Ilk bor mustaqil qadam bosganingiz, “dadajon” deb, erkalanganingiz, telefon qilib “dada uyga qachon kelasiz?” deganingiz kechagidek yodimda.
Ko‘z ochib yumguncha bir zumda ulg‘aydingiz... Maktabda tengqurlaringiz orasida tarbiyangiz bilan ajralib turardingiz.
Yoshligingizdan orzu qilgan Toshkent Islom institutining talabasi bo‘lish baxtiga erishsin deya kechalari onangizning yig‘lab qilgan duolari, “Allohim farzandimga manfaatli ilm bergin” deb qilgan iltijolarim ijobat bo‘lganini eshitganimda ko‘z yoshlarimni tiyolmagandim. Yuzlab qorako‘zlar ichidan talaba bo‘lish baxti sizga nasib bo‘lgani uchun Robbimga hamdlar aytdim.
Mana oradan 4 yil o‘tdi. Bugun bu fayzli va muborak dargohni tark etmoqdasiz.
Ey Farzandim! Bugun fursatdan foydalanib, Sizga kichik bir nasihatni qilmoqchiman. Unga umringizning oxirgi lahzalarigacha amal qilishingizga Alloh tavfiq berishini so‘rab qolaman.
Aziz dilbandim! Siz endigina 4 bahorni ko‘rgan bolakay edingiz. Jajji qo‘llaringizdan tutib sizni bog‘chaga olib ketardim. Shunda do‘kondagi mashina o‘yinchog‘ini ko‘rib qolib, olib bering deb rosa xarxasha qilgandingiz. Olib berishni juda istardimku, ammo afsuski oldimda shu kichkinagina o‘vinchoqni olib berishga ham pulim yo‘q edi....Jonimni so‘rashsa sizga berishga tayyorman bolam... o‘zimdan afzal inson bo‘lishingiz uchun bor imkoniyatimni ishga solib harakat qilaman. Ba’zan duoda o‘zimni unutsamda, sizni aslo unutmayman.
Oradan yillar o‘tib, Rasulimiz alayhissalomning sunnatlariga muvofiq nikoh to‘yingizni o‘tkazdik. Shu kuni sizni muborak etgani so‘zga chiqqanimda sizga mendan arazlab, hatto gaplashmay qo‘yishingizga sababchi o‘sha kichkina mashinani topshirganimda juda uyalib, yuzlaringiz qizarib ketgandi...
Jonim bolam, niyatim sizni uyaltirish emas... Sizga faqat yaxshiliklarni tilayman. Sizga butun umringiz va oxiratingiz uchun kerak bo‘ladigan muhim bir saboqni amaliy tarzda yetkazgim keldi, xolos...
Unutmangki, kunlar o‘tib Allohning huzuriga qaytarilasiz. Bir kun aniq Robbimizning oldida turamiz. Alloh taolo har birimizning qilgan amalimizni birma-bir hisob-kitob qiladi. Shunday kunda ummati Muhammad bo‘lgan siz dilbandim amallaringizning juda oz va kichkinaligi bilan butun xaloyiqning oldida uyalib qolmang! Buning uchun har bir amalingizni xolis Alloh taolo uchun qiling! Hech kimni g‘iybat qilmang, boshqalarga hasad qilmang!
Unutmangki, siz Alloh taoloning dinini yetkazishdagi omonatdorsiz. Ulug‘ zotlarga ilm beshigi bo‘lgan ma’hadning vakilisiz. Siz ularga so‘zsiz munosib bo‘lishingiz kerak. Zero, xalqimiz muborak Islom dinimizni – imom timsolida ko‘radi.
Bizni zalolatdan hidoyatga, zulmatdan yorug‘likka, jaholatdan ma’rifatga, baxtsizlikdan saodatga olib chiqqan, bu yo‘lda mollarini ham, jonlarini ham ayamagan, hamisha faqat biz bevafo ummatning g‘amida bo‘lgan sevikli Payg‘ambarimiz Muhammad Rasululloh sollallohu alayhi vasallam nimaga buyurgan bo‘lsalar shuni mahkam tuting, nimadan qaytargan bo‘lsalar undan tiyiling. Hadislarini yodlashga haris bo‘ling, hayotlari, sifatlari, xulqlari va yo‘llarini ko‘proq o‘rganing va ularga amal qiling.
Aslo erishgan yutug‘ingiz bilan cheklanib qolmang. Kimdir yoki nimadir uchun ilm olmang. Eng muhimi – ilm ibodat ekanini unutmang!
Qur’onni qo‘lingizdan qo‘ymang. Qur’onga muhabbatli bo‘ling!
Jigarporam, musofirchilik, ota-onadan uzoqda yurish, ularga bo‘lgan mehrni ham uzoqlashtirmasin. Unutmangki, biz sizni yaxshi ko‘ramiz, siz bizning hamisha qalbimizda, duolarimizdasiz.
Sizni ko‘rishimiz bolaligingizni, baxtli onlaringizni, quvonch bilan yugurib quchog‘imizga o‘zingizni otishingizni yodimizga soladi.
Siz kelmay qo‘ysangiz bizning yuraklar siqilib, sog‘inchdan va xavotirdan jam bo‘lmaydi.
Sizdan yagona iltimosimiz shuki, duolaringizda doimo eslab, Alloh taolodan bizga rahm-shafqat so‘rang. Qaniydi, Jannatda barcha ota-onalar qatorida turganimizda ismlarimiz bilan chaqirilib, “farzandingiz Qur’on yodlab, qilgan solih amallari uchun sizga mukofot – izzat toji kiydiriladi” deganini eshitsak edi... Bu bizning eng buyuk orzuimiz.
Alloh taolo barchamizni jannatda birga qilsin! Izzat tojini kiyadigan zotlardan qilsin! Omiyn.
Davron NURMUHAMMAD