Ushbu maqolada o‘z joniga qasd qilishning bir qancha sabablari va ularning sharhini keltirib o‘tamiz.
Sabablar:
- dinsizlik;
- ma’rifatsizlik;
- to‘qchilik;
- yo‘qchilik;
- shahvoniy, nafsoniy sevgi;
- o‘z joniga qasd qilishni muammoning yechimi sifatida ko‘rish;
- o‘limning haqiqati, qabr azobi, oxirat, qayta tirilish, qiyomat va do‘zaxdagi azob-uqubatlardan bexabarlik;
- ruhiy xastalik.
Alloh taolo: “Sizlarning mol-mulklaringiz va farzandlaringiz faqat bir sinovdir. Ulug‘ mukofot esa Allohning huzuridadir”, deydi.
Ushbu oyati karimada mol-mulk va farzandlarga nisbatan qanday munosabatda bo‘lishimiz aniq ko‘rsatib berilgan. Demak, ularning barchasi bizga sinov uchun berilgan ekan. Asl va ulug‘ mukofot esa Allohning huzuridadir. Mazkur haqiqatni bilgan inson molu dunyo uchun jonidan voz kechmaydi. Aksincha, molu dunyo va boshqa narsalar insonning hayotini saqlash uchun beminnat xizmat qiluvchi vositalar ekanini biladi. Qolaversa, dunyoning barcha matohlari inson qo‘lidagi bir omonat. Shunday ekan, omonat qachondir o‘z egasiga qaytadi. Ana shunday paytda ayriliqqa chiday olmasdan o‘z joniga qasd qilayotganlar Alloh taolo bergan omonatga xiyonat qilgan bo‘ladi.
Jundub ibn Sufyon roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi, Rasululloh sollalohu alayhi vasallam aytadilar: “Sizlardan oldingi ummatdan bo‘lgan bir kishining badaniga toshma toshgan edi. Toshma unga ozor beravergach kamon o‘qini qinidan olib, yarani tirnay boshladi. Undan chiqqan qon to‘xtamay oqibatda u kishi o‘ldi. Shunda Alloh taolo: “Bandam shoshib o‘zini o‘ldirdi. Shuning uchun jannatni unga harom qildim”, dedi (Imom Buxroiy rivoyati).
Demak, mol achchig‘i jon achchig‘i deb, arzimas mol-dunyo uchun o‘z joniga qasd qilganlar bilib qo‘ysinlarki buning oqibati o‘ta ayanchli ekan. Zotan, bunday insonga jannatning harom qilinishi uning mutloq badbaxt ekaniga kifoya qiladi.
Ayniy “Umdatul qori”da “Buning sababi – kambag‘allik o‘z sohibini dindorlarga va muruvvatli insonlarga loyiq bo‘lmagan ishlarga olib boradi, natijada harom ishlarni qiladi, goho kufr so‘zlarni ham gapirib yuborishi mumkin”, degan.
Imom G‘azzoliy: “Kufrga tushishga yaqin inson faqirdir. Chunki faqirlik o‘z egasini boylarga nisbatan hasad qilishga olib boradi, hasad esa barcha yaxshiliklarni yeb bitiradi”, degan. Demak, faqir inson o‘ta taqvoli, ilmli bo‘lmasa yo‘qchilikka chiday olmasdan taqdirga ham qarshi chiqishi va Allohning taqsimotiga ham e’tiroz bildirishi mumkin ekan. Bu esa kufrdir. Shuning uchun ham Nabiy salallohu alayhi vasallam “Allohim Seni noming ila kufrdan va faqirlikdan panoh tilayman” (Abu Dovud va Axmad rivoyati), deb duo qilgan bo‘lsalar ajab emas. Lekin faqirlik har doim ham yomonlikka olib boravermaydi sligini bilish kerak. Zotan, ko‘pgina payg‘ambarlar va ulug‘ zotlar faqirona hayotni tanlagan va bundan hech afsuslanmagan. Balki faqirlikni ijobiy tomonlari bor ekanini bayon etganlar. Yo‘qchilik dinsiz, ilmsiz, ma’rifatsiz va taqvosi yo‘q inson uchun haqiqiy musibat va eng katta kulfat bo‘ladi. Shuning uchun ham ana shunday nodonlar mazkur qiyinchiliklardan qutulish yo‘lini axtaradi va o‘zlaricha joniga qasd qilishni eng oson chora deb biladi. Haqiqiy mo‘min esa har qanday holatda ham yolg‘izgina Allohga suyanadi, unga tavakkul qiladi va albatta qiyinchilikdan chiqishni biror yo‘lini topadi. Chunki dinimizda bunday ko‘rsatmalar juda ham ko‘p.
Hofiz Zayniddin al-Iroqiy: “Mahbubini ayblarini ko‘rmaydi yoki mahbubidan boshqa hech narsani ko‘rmaydi”, deganlar.
Ba’zi ulamolar mazkur hadisni havo va nafsga ergashishning yomonligi bobida keltiradilar. Demak, kim havo va nafsga ergashsa hech kimning nasihatini olmaydi va mahbubining ayblarini ham ko‘rmaydi. Agar maqsadiga erisha olmasa, alaloqibat o‘z joniga qasd qiladi.
Hazrati Usmon roziyallohu anhuning huzurida qabr azobi to‘g‘risida gapirilsa duv-duv yig‘lar ekanlar. U kishidan nima uchun qiyomat yoki jahannam azobi haqida gapirilganda yig‘lamaysiz-u, aynan qabr azobi to‘g‘risida gapirilganda yig‘laysiz? deb so‘ralganda shunday javob bergan ekanlar: “Chunki qiyomatda va jahannamda ham yon atrofda odamlar bo‘ladi. Lekin qabrda esa bir o‘zi qoladi. Ana shunday yolg‘izlikdan qo‘rqaman”,
Hazrati Umar roziyallohu anhu: “O‘lim paytidagi azob go‘yoki bir serbutoq bo‘lgan shox shabbani insonning og‘zidan tiqib orqasidan sug‘urib olgandagidek bo‘ladi”, deganlar. Yana ba’zilar “go‘yoki tirik hayvonni terisini shilib olishdagidek azob bo‘ladi”, degan ekanlar. O‘lim to‘g‘risidagi ma’lumotlarni yaxshilab o‘rgangan kishi hech qachon uni yengil sanamaydi. Shuning uchun ham o‘zini o‘ldirish naryog‘da tursin, birovni ham o‘ldirishga jur’at qilmaydi. Chunki mazkur gunohni sodir etganlarga nisbatan bundan-da ayanchliroq, alamliroq azoblar borligi quyidagi oyati karimada keltirilgan: “Kimda-kim qasddan bir mo‘minni o‘ldirsa, uning jazosi jahannamda abadiy qolishdir. Yana unga Alloh g‘azab qilgay, la’natlagay va unga ulkan azobni tayyorlab qo‘ygay”.
Aqoidga ko‘ra, gunohi kabira qilgan mo‘min kofir bo‘lmaydi. Lekin taqiqlangan gunoh ishni halol deb e’tiqod qilsa yoki farzlardan birini inkor etsa kofir bo‘lib qoladi. Oyatda nohaq qatl qilishni halol degan e’tiqodda qotillik qilgan kishi to‘g‘risidagi hukm bayon etilmoqda. Ba’zilar o‘zicha “demak mo‘minni o‘ldirish shunchalik katta gunoh ekan boshqalarni emas” deb o‘ylashlari mumkin. Bu fikr qanchalik noto‘g‘ri ekanligini esa quyida o‘rganib chiqamiz.
Hadisi sharifda: “Qiyomat kuni birinchi savol nohaq to‘kilgan qon to‘g‘risida bo‘lur”. Bu yerdagi qon to‘kish umumiydir. Quyida esa aynan g‘ayriddinning qonini to‘kish to‘g‘risidagi ma’lumot keltirilgan.
Abdulloh ibn Amr roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Kim ahdnomasi bor ( g‘ayriddin) bir kishini o‘ldirsa, jannatning hidini ham hidlamaydi. Albatta uning hidi, qirq yillik masofadan sezilib turadi”, dedilar” ( Buxoriy, Termiziy rivoyati).
Yuqoridagi ma’lumotlar boshqaning qonini to‘kish haqida kelgan ma’lumotlar edi. Quyida esa kishi o‘z joniga qasd qilishi qanchalik katta gunoh ekanligi to‘g‘risidagi ma’lumot bilan tanishamiz.
Alloh taolo Qur’oni karimda: “Shuningdek, o‘zlaringizni (bir-biringizni nohaq) o‘ldirmangiz! Albatta, Alloh sizlarga rahm-shafqatlidir”, deydi.
Ushbu oyati karimadagi “O‘z joningizga o‘zingiz qasd qilmangiz”, deyishdan murod, hayot qiyinchiliklariga bardosh berolmay yoki biror narsaning alamiga chidayolmay kishi o‘zini-o‘zi o‘ldirmasligi taqiqlanmoqda.
Payg‘ambarimiz alayhissalomdan vorid bo‘lgan hadislarda o‘z joniga qasd qilishning ayanchli oqibatlari aniq bayon etiladi. Sobit ibn Zahhokdan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sollalohu alayhi vasallam shunday deganlar: “Kim bu dunyoda o‘zini biror narsa bilan o‘ldirsa, qiyomatda ham unga o‘sha narsa bilan azob beriladi” (Imom Buxoriy rivoyati).
O‘z joniga qasd qilishning og‘ir gunoh ekani, unga tayinlangan jazodan ham ma’lumdir. Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytadilar:“Kim zahar ichib o‘zini o‘ldirsa qiyomat kunida o‘sha zahari qo‘lida, uni ichgan holda jahannam olovida abadiy qoladi. Kim o‘zini temir parchasi bilan o‘ldirsa, o‘sha temir parchasini qorniga suqqan holida jahannam o‘tida abadiy qoladi. Kim tog‘ tepasidan tashlab, o‘zini-o‘zi o‘ldirsa, jahannamda ham shu xil azobga giriftor bo‘ladi. O‘zini biror narsaga urib o‘ldirgan kimsa, do‘zaxga o‘zini urib azoblaydi. O‘zini o‘zi bo‘g‘ib o‘ldirgan kimsa, jahannamda ham o‘zini bo‘g‘ib azoblaydi” (Imom Buxoriy va Imom Muslim rivoyati).
Afsuski, hali jamiyatimizda ayollar, yoshlar ichida arzimagan sabablar bilan o‘z joniga qasd qilish holatlari uchrab turibdi. Asosiy muammolarimizdan biri ruhiy tushkunlikka berilayotgan insonlarga yaqinlari o‘z vaqtida e’tibor bermasligi, beparvolik, uni qiynayotgan, javobini topa olmayotgan masala yechimini hal qilinmasligidir. Shuning uchun, barchamiz bir-birimizga nisbatan mas’ul ekanimizni unutmaylik. O‘zaro e’tiborli, mehr-oqibatli bo‘laylik. Xususan, ruhiy tushkunlikka tushgan, ruhiy xastalikka duchor bo‘lganlarni hech qachon yolg‘iz qoldirmaslikka harakat qilishimiz kerak. Aks holda, vaqtdan unumli foydalanishga harakat qiladigan shayton o‘z maqsadiga erishadi, Alloh saqlasin.
Is'hoqjon BЕGMATOV,
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Masjidlar bo‘limi xodimi