Aksar masjidlarimizning tahoratxonalarining badiiy ko‘rinishi bezaklari rang-barangligi, jihozlarining qimmatbaholigi, ozodaligi, shinamligi, tozalanish va artinish uchun qo‘yilgan narsalar hammasi to‘liqligicha talabga javob beradi. Hattoki ba’zi tahoratxonalarga shu darajada ko‘p mablag‘ sarf qilinganki, beixtiyor shunchalik qilish shartmikan, deb yuborasiz. Chunki tahoratxona uchun unchalik ham zarur bo‘lmagan bezaklarga sarflangan mablag‘larga boshqa joylarda muhtoj bo‘lgan masjidlar qancha. Bunisi ham mayli, har kimning shaxsiy mablag‘i xoxlagan joyiga ishlatadi-da deyishingiz mumkin.
Lekin shuncha ko‘p mablag‘ sarf qilingan tahoratxonadagi sharoit shariat ko‘rsatmalariga mutlaqo to‘g‘ri kelmasligiga nima deysiz? Avvalo hojatxonadagi sharoit yaxshi emas, suv idishlardan chakkilab suv tomchilab turadi, natijada kishi libosi bulg‘anadi. Tahorat ushatiladigan jihoz yer ustiga yuzaki o‘rnatilgani sababli bir necha muammolar paydo bo‘ladi. Agar kishi bir ozgina ehtiyotsizlik qilsa tamom nafaqat libosi balki ba’zi azolari ham najosat bilan bulg‘alanishi mumkin. Shuning uchun ham shariatimizda tahorat ushatiladigan joy imkon qadar chuqurroq bo‘lishi talab qilinadi. Agar to‘g‘ridan to‘g‘ri yerga tahorat ushatishga majbur bo‘linganda ham avvalo, yerni bir oz kavlash yoki hech bo‘lmaganda bir oz yumshatish kerak, toki yerga tushgan bavl qaytib sachramasin. Sharoitdan kelib chiqib aytadigan bo‘lsak, hojat uchun o‘rnatiladigan jihozni kamida 25-30 sm chuqurlikda o‘rnatish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki o‘sha joydagi najosatni ketkazish uchun odatda suvdan foydalaniladi, ya’ni maxsus idishdagi suv to‘kiladi. Suv esa tepadan zarb bilan tushgani bois har tarafga sachraydi . Mazkur holatlardan saqlanish uchun esa albatta tahorotxona kerakli talablarga javob berishi kerak. U yerga kirayotganda albatta shimni pochasini va yengni shimarib olish lozim. Hojatdan bo‘shangandan keyin esa kesak, tosh yoki hojatxonada ishlatish uchun chiqarilgan maxsus qog‘ozdan foydalangan holda uch, besh yoki yetti marta artib tozalanadi (bunda iloji boricha toq sanoqdan foydalanadi). Undan keyin esa toki najosatning biror koldig‘i kolmaganiga ishonch hosil qilgunicha o‘tirib turish yoki iloji bulsa sakrash, yo‘talish qolaversa erkaklar jinsiy a’zosini xuddi sigirni sog‘gandek qilib bo‘lsa ham siydik yo‘lida qolgan bavlni siqib chiqarishga harakat qilinadi. So‘ngra ikki qo‘lni bo‘g‘inigacha yuvib keyin ikki najas yo‘lini qay biridan najas chiqqan bo‘lsa o‘sha joyni suv bilan ham yuviladi. Agar har ikkala yo‘ldan ham najas chiqqan bo‘lsa birinchi zakarini yuvadi keyin esa orqa maxrajni yuvadi. Suv bilan yuvishni “mustahab” deyiladi, lekin najosat chiqqan joyidan atrofiga dirham miqdoricha yoyilgan bo‘lsa, suv bilan yuvish vojib, agar undan ham kattaroq joyga yoyilgan bo‘lsa suv bilan yuvish farz bo‘ladi. Bunda suvni sepib yuborilmaydi balki suvni kaftga olib yoki sekinlik bilan yuviladigan joyga suvni oqizib o‘rta va nomsiz barmoqlarni qorni ila ishqalanadi. Aks holda tozalab yuvish o‘rniga qolgan joylarni ham bulg‘alab qo‘yish mumkin. Ro‘zador bo‘lmagan kishi ortini yuvayotganida o‘sha joyni bo‘sh qo‘yib yuvadi, ro‘zador esa aksincha qiladi. Bu holatda suvni haroratiga ham etibor berish kerak. Chunki o‘ta issiq yoki o‘ta sovuq suv ham inson sog‘ligiga jiddiy zarar qiladi. Mazkur joyni yuvishni chegarasi o‘sha joyda najosatni hidi qolmaguncha davom etadi. So‘ngra iloji boricha o‘sha joyni quriguncha artiladi. Aks holda o‘sha joy chala yuvilgan bo‘lsa va namlik libos yoki badanning biror joyiga tegsa o‘sha joyni ham najas qiladi. Mazkur amallarni hammasi chap qo‘l bilan bajariladi (zarur va uzrli hollardagina o‘ng qo‘l bilan ham yordam beriladi yoki bajariladi). Demak, shu bilan hojatxonadagi amallar tugaydi.
Endi tahoratxonada bajariladigan amallar to‘g‘risida.
Tahoratning farz va sunnatlarini ko‘pchilik nazariy jihatdan biladi lekin, nimagadir amalda xatoga yo‘l qo‘yadi. Albatta, buning asosiy sabablaridan biri ko‘pchilik tahorat ilmini bevosita ustozdan emas, balki kitobni o‘qish vositasi ila o‘rgangan. Aslida esa tahorat amaliyot bo‘lgani uchun har bir namozxon xuddi namozni ustozdan o‘rganganidek tahoratning ham har bir harakatini birma-bir o‘rganishi keyin esa, ustozini oldida tahorat olishini ko‘rsatib imtihon topshirishi kerak. Bu borada beparvolik yaramaydi. Zotan, namozning durust bo‘lishi uchun tahorat mukammal bo‘lmog‘i kerak.
Is'hoqjon BЕGMATOV,
O‘MI masjidlar bo‘limi xodimi
Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.
عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ مُغَفَّلٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «نَفَقَةُ الرَّجُلِ عَلَى عِيَالِهِ صَدَقَةٌ».
Abdulloh ibn Mug‘affaldan rivoyat qilinadi: «Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kishining ahli ayoliga qilgan nafaqasi sadaqadir», dedilar.
Sharh: Darhaqiqat, ahli ayolga nafaqa qilish sadaqadir. Chunki bunda kishi vojib ibodatni ado etadi. Zotan, shariat hukmi bo‘yicha ahli ayolning nafaqasi vojibdir. Bu Alloh taoloning amridir. Shariatda ko‘rsatilgan amalni Allohning amrini bajarish niyati bilan qilish Alloh taoloning yo‘lida qilingan ish bo‘ladi. Shuning uchun o‘z ahli ayolimga bersam, sadaqaning savobidan mahrum bo‘laman, degan tushuncha noto‘g‘ridir. Aksincha, yaxshi niyat bilan, shariatning buyrug‘ini, Alloh taoloning hukmini ado etyapman, ahli ayolimning nafaqasi menga vojibdir, shuni haloldan ado etaman, deb harakat qilgan kishi ahlining nafaqasi tufayli ulug‘ ajrlarga erishadi.
عَنِ الْحَسَنِ يَرْفَعُ الْحَدِيثَ قَالَ: «إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ مِنْ غَيْرِ إِسْرَافٍ وَلَا إِقْتَارٍ كَانَتْ نَفَقَتُهُ بِمَنْزِلَةِ النَّفَقَةِ فِي سَبِيلِ اللهِ».
Hasandan rivoyat qilinadi: «Kishi ahli ayoliga isrof ham qilmay, juda siqib ham qo‘ymay nafaqa qilsa, Allohning yo‘lidagi nafaqa o‘rnida bo‘ladi».
Sharh: Ahli ayolga, ya’ni qaramog‘idagilarga qilingan nafaqada isrof qilish ham, xasislik qilish ham durust emas. Balki o‘rtacha, bir me’yorda nafaqa qilib borish Allohning yo‘lidagi nafaqa bo‘ladi.
Ahli ayolning nafaqasida isrofga yo‘l qo‘yish barcha holatlardagi isrof kabi noshar’iy ish hisoblanadi. Shu bilan birga, bu ish ahli ayolning haddidan oshishiga, odobsizliklarga qo‘l urishiga sabab bo‘lib qolishi ham mumkin.
Ahli ayolning nafaqasini siqib qo‘yish baxillikning yorqin namunasidir. Bu nafaqadagi kishilarning haqqini poymol qilishdir.
Barcha ish va holatlardagi kabi, bu ishda ham o‘rtacha bo‘lish ma’qul. Zotan, dinimiz vasatiylik – o‘rtacha yo‘l tutish dinidir.
Alloh taolo Furqon surasida aytadi: «Infoq qilganlarida isrof ham, xasislik ham qilmaslar, bu ikkisi o‘rtasida mo‘tadil bo‘lurlar» (67-oyat).
Arab tilida «infoq» – «nafaqa» iboralari mol-pul sarflash ma’nosini anglatadi. Bizda «birovga sadaqa qilish», «ehson qilish» ma’nosida ishlatish odat tusiga kirib qolganligi oyatni noto‘g‘ri tushunishga, xayr-ehson, sadaqa qilganda mo‘tadil bo‘lishi kerag-u, boshqa vaqtlarda nima qilsa, o‘zi biladi, degan xayolga olib kelmasligi lozim.
Musulmon kishi mol-pul sarflashda doimo mo‘tadil bo‘lishi kerak. Mol-dunyoni hech qachon isrof ham qilmasligi va haddan tashqari xasis bo‘lib, zarur joyga va kerakli miqdorda sarflashdan bosh tortmasligi ham kerak.
Islomda shaxsiy mulkchilikka keng yo‘l ochib qo‘yilgan. Shu bilan birga, kishilarga shaxsiy mulklarini havoyi nafslariga binoan tasarruf qilishlariga ham yo‘l qo‘yilmaydi. Avvalo, bu mulkni gunoh ishlarga, harom-harishga ishlatish man qilingan.
Shuningdek, mol-mulkni behuda sarflashga «isrof» degan nomni berib, musulmonlar isrofdan qaytarilgan. Mol-mulkini behuda, noo‘rin sarflaydigan odam «safiyh» – esi past deyiladi. Kim safiyh bo‘lsa, mahkamaning hukmi ila uning mol-mulki muzlatib qo‘yiladi. Kerak bo‘lganida, ma’lum miqdori beriladi, qolgani saqlab turiladi.
Shu bilan birga, o‘ta xasis odamga qarshi chora ham ko‘riladi. Bola-chaqasidan, nafaqasidagilardan qisib, ularga haqlari darajasida sarf qilmasa, mahkama ularning haqlarini olib beradi.
Isrofgarchilik va xasislikni tanqid etib, qoralovchi ko‘plab hadislar kelgan.
عَنْ أَبِي الْمُخَارِقِ قَالَ: خَرَجَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي غَزَوةِ تَبُوكَ فَطَلَعَتْ نَاقَتُهُ، فَقَامَ عَلَيْهَا سَرِيعًا، فَمَرَّ بِهِ رَجُلٌ، فَقَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِهِ: مَا رَأَيْنَا كَالْيَوْمِ رَجُلًا أَجْلَدَ وَلَا أَقْوَى لَوْ كَانَ فِي سَبِيلِ اللهِ. فَقَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «إِنْ كَانَ يَسْعَى عَلَى صِبْيَةٍ صِغَارٍ فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَإِنْ كَانَ يَسْعَى عَلَى وَالِدَيْهِ فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَإِنْ كَانَ يَسْعَى عَلَى نَفْسِهِ لِيُغْنِيَهَا فَهُوَ فِي سَبِيلِ اللهِ، وَإِنْ كَانَ يَسْعَى رِيَاءً وَسُمْعَةً فَهُوَ لِلشَّيْطَانِ».
Abul Muxoriqdan rivoyat qilinadi:
«Nabiy sollallohu alayhi vasallam Tabuk g‘azotiga chiqdilar. Tuyalari kelib qoldi. Unga tezda mindilar. Shunda oldilaridan bir kishi o‘tib qoldi. Hamma o‘sha kishiga qaradi. Shunda sahobalardan biri u zotga: «Bugungiga o‘xshash baquvvat, chapdast odamni hech ko‘rmagan edik. Qani endi u Allohning yo‘lida bo‘lsa», dedi.
Shunda Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Agar u o‘zining kichik bolalari uchun urinayotgan bo‘lsa, Allohning yo‘lidadir. Agar u ota-onasiga yaxshilik qilish uchun urinayotgan bo‘lsa, Allohning yo‘lidadir. Agar u o‘zining behojatligi uchun urinayotgan bo‘lsa, Allohning yo‘lidadir. Agar riyo va xo‘jako‘rsin uchun urinayotgan bo‘lsa, shaytonning yo‘lidadir», dedilar».
Sharh: Demak, mo‘min-musulmonlar riyokorlikdan, xo‘jako‘rsinchilikdan, falonchi gapiradi, pistonchi kuladi, falonchini qoyil qilib qo‘yay, kabi bandaning rioyasini qilishdan mutlaqo uzoq bo‘lishlari, hazir bo‘lishlari kerak. Balki har bir ishni sof niyat bilan, shariatda ko‘rsatilganidek, Alloh taolodan savob umidida ado etish lozim ekan. Shunda ham hojati ravo bo‘ladi, ham murod-maqsadiga yetib, boshqalarni xursand qiladi, eng muhimi, Allohning yo‘lida amal qilgan inson darajasiga ko‘tariladi.
Ushbu hadisi sharifdan olinadigan foydalar:
1. O‘zining kichik bolalari uchun urinayotgan odam Allohning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
2. Ota-onasiga yaxshilik qilish uchun urinayotgan odam Allohning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
3. O‘zining behojatligi uchun urinayotgan odam Allohning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
4. Riyo va xo‘jako‘rsin uchun urinayotgan odam shaytonning yo‘lida urinayotgan shaxs ekani.
قَالَ شُعْبَةُ: فَقُلْتُ لِعَدِيٍّ: عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ؟ فَقَالَ: عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا أَنْفَقَ الرَّجُلُ عَلَى أَهْلِهِ نَفَقَةً يَحْتَسِبُهَا كَانَتْ لَهُ صَدَقَةً».
Shu’badan rivoyat qilinadi:
«Adiyga: «Nabiy sollallohu alayhi vasallamdanmi?» dedim.
«Ha, Nabiy sollallohu alayhi vasallamdan. U zot: «Qachon kishi ahliga savob umidida nafaqa qilgan bo‘lsa, uning uchun sadaqadir», dedilar», dedi».
Sharh: Ahliga, qaramog‘idagilarga savob umidida, bu Allohning hukmi, shariatning buyrug‘i, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ko‘rsatmalari, bu menga vojib, degan niyatda va albatta, halol-pok yo‘l bilan topilgan moldan qilingan nafaqa sadaqa o‘rniga o‘tib, ulkan ajr-savoblarga sabab bo‘lishi shubhasiz haqiqatdir.
«Yaxshilik va silai rahm» kitobi 1-juz