Bizlarni O‘ziga ibodat qiladiganlardan qilib qo‘ygan Alloh taologa hamdu sanolar bo‘lsin. Hayotning barcha jabhalarida bizlarga namuna bo‘lgan islom minorasini ko‘targan zot Muhammad (sollallohu alayhi va sallam)ga salavot va salomlar bo‘lsin.
Ramazon oyining oxirgi kunlarini o‘tkazmoqdamiz Ramazon kunduzlari ro‘za tutib, tunlarda qoim, bedor bo‘lganlardan Alloh taolo rozi bo‘ladigan oydir. Jannat eshiklari ochilib, shaytonlar zanjirband qilinadigan oydir. Bu oy avvali rahmat, o‘rtasi mag‘firat hamda oxiri do‘zaxdan qutulish bo‘lgan ulug‘ oydir. Bu oy har tunda do‘zaxga kirishi vojib bo‘lgan kimsalarning yuz mingi ozod bo‘ladigan buyuk oydir. Bu oy ro‘zadorlarning nafasi Alloh taolo huzurida miskdan-da xushbo‘y bo‘ladigan muborak oydir. Bu oy Alloh taolo va gunohkorlar o‘tasida aloqa tiklanib gunohlar kechiriladigan oydir. Alloh taolo bandalaridan har bir solih amaldan keyin istig‘for aytishini talab qiladi. Bu borada Qur’oni karimda shunday marhamat qilinadi:
“…Darhol Rabbingizga hamd bilan tasbeh ayting va Undan mag‘firat so‘rang! Zero, U tavbalarni qabul etuvchi zotdir” (Nasr, 3).
“…Allohdan mag‘firat so‘rangiz. Albatta, Alloh kechirimli va rahmlidir” (Baqara, 199).
Ha azizlar, Alloh taolo gunohlarni kechiruvchi zotdir. Mohi sharif Ramazon oyining oxirgi kunu tunlarida barcha narsani biluvchi, olamlar Rabbisiga bog‘lanib, istig‘for va tavba qilish bilan mashg‘ul bo‘lishimiz lozim. Shoyad Alloh taolo gunohlarimizni kechirib, bizlarni yangi tug‘ilgan chaqaloq kabi gunohlardan pok qilsa.
Qur’oni karimda o‘tgan payg‘ambarlarning qavmlariga aytgan quyidagi so‘zlari keltiriladi:
Nuh (alayhissalom):
“Bas, dedimki: «Rabbingizdan mag‘firat so‘rangiz! Albatta, U (bandalariga nisbatan) o‘ta kechirimli zotdir. (Shunda, ya’ni istig‘for aytsangiz) ustingizga osmondan (barakali) yomg‘ir yog‘dirur, sizlarga mol-dunyo, farzandlar bilan madad berur hamda sizlarga bog‘lar (barpo) qilur va sizlarga anhorlarni (ato) qilur” (Nuh, 10-12).
Hud (alayhissalom):
“(Alloh buyuradiki), Rabbingizdan mag‘firat (kechirim) so‘rangiz, so‘ngra Unga tavba qilingiz, shunda (U) sizlarni ma’lum muddat (ajallaringiz oxiri)gacha chiroyli bahra bilan bahramand qilur va har bir fazlli (karamli, saxiy) kishiga O‘z fazlini ato etur…” (Hud, 3).
Sulaymon (alayhissaolom):
«Ey, Rabbim! O‘zing meni mag‘firat qilgin va menga o‘zimdan keyin biror kishiga muyassar bo‘lmaydigan bir mulk (hukmronlik) ato etgin! Sening O‘zinggina Vahhob (barcha yaxshiliklarni ato etuvchi)dirsan»” (Sod, 35).
Ibrohim (alayhissalom) umrlarining oxirida:
“U jazo kuni (qiyomatda) mening xatolarimni mag‘firat etishini umid qilurman”, deganlar (Shuaro, 82).
Alloh taolo Odam (alayhissalom) va ayollari Havvo onamiz gunoh qilib qo‘yganlarida aytgan so‘zlarini Qur’onda shunday marhamat qiladi:
“Ikkisi aytdilar: «Ey, Rabbimiz! Biz o‘zimizga (o‘zimiz) zulm qildik. Agar bizni kechirmasang va bizga rahm qilmasang, biz, albatta, ziyon ko‘ruvchilardan bo‘lib qolurmiz»” (A’rof, 23).
Alloh taolo istig‘for so‘rovchilarga shunday va’da beradi:
“Ularning ichida Siz bo‘la turib, Alloh ularni azoblovchi emas. Ular istig‘for aytib (kechirim so‘rab) turgan hollarida ham Alloh ularni azoblovchi emas” (Anfol, 33).
Alloh taolo barcha insonlarga shuday nido qiladi:
“(Ey, Muhammad!) O‘z jonlariga (gunoh bilan) zulm qilgan bandalarimga ayting: «Allohning rahmatidan noumid bo‘lmangiz! Albatta, Alloh barcha gunohlarni mag‘firat qilur. Albatta, Uning o‘zi Mag‘firatli va Rahmlidir” (Zumar, 53).
Bu oyat Ibn Kasir (rahmatullohi alayh) ta’biri bilan aytganda, kofirlar uchun ham, mo‘minlar uchun ham barobar da’vatdir. Zero, kufr va shirkdan shu dunyoda tavba qilib imon keltirgan kishining tavbasi va imoni qabul qilinishi aniq. Shuningdek, mo‘min bo‘la turib, daryoning ko‘pigidek ko‘p gunoh qilgan kimsaning ham gunohlarini Alloh taolo o‘z fazli bilan kechib yuborishi mumkin ekani ham oyat va hadislardan ma’lumdir (Shayx Abdulaziz Mansur).
Alloh taolo gunoh qilib qo‘yib istig‘for aytib, tavba qilgan bandalarini madh etib shunday deydi:
“Ular biror fahsh ish qilib qo‘ysalar yoki o‘zlariga zulm qilib qo‘ysalar, (darhol) Allohni eslab, istig‘for aytadilar. Vaholanki, gunohlarni faqat Allohgina mag‘firat etar. Yana, ular bila turib, qilmishlarida davom etmaydigan kishilardir. Aynan ularning mukofotlari – Parvardigorlaridan mag‘firat va ostidan anhorlar oqib turuvchi jannat bog‘lari bo‘lib, o‘sha joyda abadiy bo‘lurlar. (Solih) amal qiluvchilarning mukofoti naqadar yaxshi!” (Oli imron, 135-136).
Alloh taoloning rahmati ulug‘ligi va mag‘firati cheksiz ekani hamda chin qalbdan qilingan duolarni qabul qilishi haqida Qur’oni karimda shunday deyiladi:
“U imon keltirgan va solih amallarni qilgan zotlarni (duolarini) ijobat qilur va ularga O‘z fazlidan ziyodalik ato qilur. Kofirlar uchun esa qattiq azob bordir” (Shuro, 25).
“Allohga tavba qilib, Undan kechirim so‘ramaydilarmi?! (Axir,) Alloh kechirimli va rahmli zot-ku?!” (Moida, 74).
“Kimda-kim biror yomon ish qilsa yoki o‘z joniga jabr qilsa, so‘ngra Allohdan kechirim so‘rasa, Allohning (qanchalik) kechiruvchan va rahmli ekanini idrok etadi” (Niso, 110).
Biz Ramazonda tavba qilmasak, qachon tavba qilamiz? Alloh taologa Ramazonda qaytmasak, qachon qaytamiz? O‘z nafsimizni Ramazonda hisob-kitob qilmasak, qachon hisob qilamiz? Alloh taolo qudsiy hadisda: “Ey bandalarim, sizlar tunu kun gunoh qilsalaring ham Men barcha gunohlarni kechiruvchiman. Mag‘firat so‘rang, mag‘firat qilaman”, dedi.
Bugun istig‘for aytiladigan, gunohlardan forig‘ bo‘linadigan, Alloh taoloning rahmatiga sazovor bo‘linadigan, do‘zahdan ozod bo‘linadigan oyining oxirgi kunidir. Bu fursatni g‘animat bilib, to‘liq foydalanaylik. Ushbu tunda o‘zimizni do‘zahdan qutqaraylik, namozni, tavba va istig‘forni ko‘paytiraylik, yaxshiliklarga shoshilaylik. Kim katta gunoh qilgan bo‘lsa, shu kunda afv qilinadi. Kim yomonlik qilgan bo‘lsa, bugun kechiriladi. Kelinglar, bugun Rabbimizdan mag‘firat qilishini so‘raylik, iltijo qilaylik. Kim bu kundan foydalanmasa pushaymon va ko‘p nadomat qiladi.
Alloh taolo bizlarga dunyo va oxiratda saodatni nasib qilsin. Umrning har soniyasini g‘animat biladiganlardan qilsin. Alvido ey Ramazon. Alvido ey taroveh, Alvido ey rahmat oyi.
Bahriddin PARPIYEV
Hayotda shunday sohalar borki, ularni mukammal egallash uchun butun umr o‘qib-izlanish lozim. Ana shunday kasblardan biri imom-xatiblikdir. Kimdir bu kasb egalariga oson tutishi mumkin. Lekin yetuk imom bo‘lish uchun to‘rt yil madrasa, to‘rt yil diniy oliy ta’lim dargohida o‘qishning o‘zi kamlik qiladi. Chunki imom o‘zi uchun ham jamoat uchun Alloh oldida burchli bo‘lsa, el oldidiga javobgarlik ham katta mas’uliyat yuklaydi. Bu mas’uliyat va xalq ishonchini oqlashning birdan bir yo‘li ilm va taqvodir.
So‘nggi yillarda ilm-fanning barcha yo‘nalishlar qatori diniy-ma’rifiy xususan, shariat, fiqh, aqoid kabi ilmlarni o‘rganish uchun keng yo‘llar ochildi. Bu borada Samarqandda Hadis ilmi oliy maktabi, Imom Moturidiy markazi qoshida Kalom ilmi, Farg‘onada – Marg‘inoniy ilmiy markazida islom huquqi maktabi, Buxoroda – Bahouddin Naqshband markazida tasavvuf maktabi, Qashqadaryoda – Abu Muin Nasafiy markazida aqida ilmi maktabini tashkil etilishi o‘z samarasini berib kelayotir. Chunki imom-xatiblarning madrasa va oliy ta’lim dargohida olgan bilimlarini mustahkamlash, ularni yanada chuqurlashtirish, yangi zamonaviy diniy masalalarni keng o‘rganishda mazkur maktablar muhim ahamiyat kasb etyapti. Bir so‘z bilan aytganda, bu maktablar imom-xatiblarni chin ma’noda sohaning yetuk egasiga aylanishiga zamin bo‘layotir.
Ayni kunda Farg‘ona viloyatidagi Marg‘inoniy ilmiy markazida islom huquqi maktabida yigirmadan ortiq vodiylik imom-xatiblar o‘z ish joylaridan uzilmagan holda diniy bilimlarini yana mustahkamlab, fiqh ilmini chuqurroq o‘rganmoqdalar. Ularga tajribali imom-xatiblar Ubaydulloh domla Abdullayev, Ibrohimjon domla Qodirov va Ahmadxon domla Nizomovlar ustoz-shogird an’anasi asosida ta’lim bermoqdalar. Shu kunga qadar tinglovchilar mazkur ustozlar ko‘magida “Muxtasarul-viqoya”, “Alfiqhul-akbar” kitoblari o‘qib tugatishdi. Ayni vaqtda “Kanzul-daqoiq” va Mulla Aliy Qorining “Alfiqhul-akbar”ga yozgan “Sharhul fiqhil Akbar” kitoblari mutolaa qilinib, asarlar batafsil o‘ranilmoqda. Ushbu asarlar Ahli sunna val jamoa aqidasi asosida mo‘min-musulmonlarni to‘g‘ri aqida hamda dinimiz ta’limotlariga amal qilishda vasatiy tarzda yurishlarida asosiy manbalardir.
Ta’kidlash joizki, imom-xatiblarning mazkur ilm dargohida olayotgan bilim va malakalari faoliyatlari uchun nihoyatda manfaatli bo‘lmoqda. Zero, turli yot g‘oyalar ta’siriga tushib adashgan yurtdoshlarimizni to‘g‘ri yo‘lga boshlash, mo‘min-musulmonlarga Ahli sunna val-jamoa va Hanafiy fiqhi asosida islom ta’limotlarini yetkazish, dolzarb mavzularda chiqish qilish, maqolalar yozishda bu dargohdan olinayotgan ilmiy va hayotiy tajribalar muhim ahamiyat kasb etmoqda. Shuningdek, turli uchrashuvlar va mahallalarda olib borilayotgan targ‘ibot tadbirlarida ham mazkur ilmiy maktabda hosil qilingan bilim va ko‘nikmalar asqotmoqda. Imom-xatiblar o‘rtasidagi bilimlar bellashuvida ham mazkur maktab tinglovchilari o‘zini har tomonlama namoyon etayotgani ham e’tiborga molik. Shu bilan birga maktab tinglovchilarining bir qanchasi ilmiy izlanishlarda davom etib, o‘z tadqiqotlari bilan dinimiz ravnaqiga o‘z hissalarini qo‘shmoqdalar.
Ma’lumki, ilk o‘rta asrlarda Farg‘ona vodiysida fiqh maktabi shakllanib, buyuk allomalar yetishib chiqdi. Birgina Burhoniddin Marg‘inoniy islom xuquqshunosligi borasida beqiyos asarlar ta’lif etgani barchaga ma’lum. Bugun u kishining “al-Hidoya” asari butun musulmon olamida mashhur bo‘lib, islom huquqi – fiqh bo‘yicha eng aniq, mukammal asar sifatida tan olingan.
Bugun ham mazkur an’analar qayta tiklanib, yurtimiz yana ilmu ma’rifat, olim ulamolar diyoriga aylanayotgani quvonarli holdir.
Rahmatulloh JALILOV,
Farg‘ona viloyati vakilligi Matbuot kotibi
(Hidoyat jurnali, 12-son)