Mehribon va rahmli Alloh nomi ila (boshlayman).
Alloh taolo biz osiy bandalaringga lafzlari qisqa va ma’nolari keng bir uslubda bu mavzuni yoritishni nasib aylagin.
«E’tikof» lug‘atda «ushlab qolish», «turib qolish» va «lozim tutish» ma’nolarini ifoda qiladi.
Shariatda esa «Ro‘zadorning jamoat masjidida e’tikof niyati ila qolishidir».
E’tikofning shariatda mavjud ekaniga Kur’on, sunnat va ijmo’ dalolat kiladi.
E’tikofda Islom amallarining qaymog‘i jamlangandir. Bu qisqa fursatda har bir musulmon inson umri mobaynida yetishi imkoni bo‘lmagan va tasavvur qilib bo‘lmaydigan barcha fazilatlarni o‘z tanasida his qiladi. Haqiqiy ma’noda 10 kun davomida Allohning xos bandalari bu kunlarni hech bir narsaga alishmasdan faqat shu savobni deb o‘zining nafsiga sayqal berib Alloh bilan tinimsiz muloqot qiladi. Haqiqiy Rasulullohdek ixlos bilan o‘tirsa unda va’da qilgan ajr savobni kamaytirilmagan holatda olib chiqadi. Shuni yoddan chiqarmaslik kerakki e’tikofda o‘tirish haqiqiy ma’noda ruhiy ozuqani olish manbasi hisoblanadi. O‘zi aslida inson e’tikofda o‘tirganda u Allohdan nima so‘rasa o‘sha narsa o‘sha zahoti unga beriladi, bunga zarracha shubha yo‘q. Hanafiy mazhabida e’tikofning eng kami bir soat deyiladi. Agar bir soatni ham har qanday muxlis banda shu soatda aytilgan amallar bilan boyitib g‘ayrat qilsa unga o‘sha istaganidan ziyodi beriladi. Men bundan bir necha yil oldin 10 kunlik e’tikofda o‘tirganimda ko‘pgina foydalarni o‘zimda ko‘rdim. E’tikof ichida barcha yaxshiliklarga tanangizni odatlantirsangiz uning zahirasi shak – shubhasiz yanagi yil shu kuningizgacha yetishi fazilatiga ega bo‘lasiz. Amallarni faqat Alloh uchun xolis qilishga o‘rganasiz. Vahshiy xayvonni qo‘lga o‘rgatgandek nafsingizni o‘zingizga to‘liq bo‘ysindirasiz. Solih amallarni mahfiy qilishga odatlanasiz. Butun tanangiz Islom amallarini qilib yayraydi va hatto tanangizga sig‘may ketib Alloh lafzi qalbingizdan chiqqudek bo‘lib zikr qila boshlaydi. Bu zikr halovati bilan agar toshbag‘ir bo‘lsangiz ham sizning ko‘zlaringiz va butun tanangiz yig‘laydi. Hatto yig‘lab rohatlanasiz yana ham shu yig‘lash sizni o‘ziga chaqiradi va hatto qalbingiz ravshanlashib Rasulullohni, sahobalarni taba’ tobe’inlarni haqiqiy ma’noda his qilib ulardek bo‘lishga harakat qila boshlaysiz. Payg‘ambar alayhissalom “Ramazonning oxirgi 10 kunida butun osmondagi farishtalar ramazoni sharif butun ummati Muhammadiyaning ustidan ketayotgani uchun yig‘laydi”, deb xabar berganlar. Nega biz bu oyda yig‘lamasligimiz va mahzun bo‘lmasligimiz kerak. Bu sharofat va barakotni tami va lazzatini his qilgan kishilar so‘z aytsa juda ham ma’qul bo‘ladi. Bu ma’lumotlarni hadislardan xabar berib o‘tamiz.
E’tikofga chaqiruvchi fazilatli hadislar:
Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat: «Nabiy sollallohu alayhi vasallam e’tikof o‘tiruvchi haqida: «U gunohlarni ushlaydi va e’tikof o‘tiruvchi uchun yaxshiliklarni, barcha yaxshiliklarni qiluvchiga o‘xshatib, joriy qiladir», dedilar». Ibn Moja rivoyat qilgan.
Yana Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: «Kim o‘z birodari hojati uchun yurib, uni chiqarsa, unga o‘n yil e’tikof o‘tirgandan yaxshi bo‘lur. Kim Allohning roziligini tilab bir kun e’tikof o‘tirsa, u bilan do‘zax orasida osmon gardishidan kengroq uch xandaq qiladi», deganlarini eshitdim». Tabaroniy va Bayhaqiy rivoyat qilgan, al-Hokim sahih, degan.
Husayn ibn Ali roziyallohu anhumdan rivoyat: «Nabiy sollallohu alayhi vasallam: «Kim Ramazonda o‘n kun e’tikof o‘tirsa, xuddi ikki hajdek yoki ikki umradek bo‘ladi», dedilar». Bayhaqiy rivoyat qilgan.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Ogoh bo‘lingiz tanada bir parcha go‘sht bor, agar u isloh bo‘lsa, tananing barchasi isloh bo‘ladi, agar u fasod bo‘lsa, tananing barchasi fasod bo‘ladi, u qalbdir”.
Qalbning fasod bo‘lishiga ko‘pincha Allohga yuzlanishdan chalg‘itadigan insonning hayot tashvishlari, muammolari va boshqa mashg‘ulotlari sabab bo‘ladi.
Bu mashg‘ulliklar sirasiga insonning nafsiga yoqadigan turli taomlarni ko‘p iste’mol qilish, o‘yin-kulgi, ortiqcha keraksiz gaplar bilan uzun-uzun suhbatlar, ko‘p uxlash va boshqalarlar kiradi. Alloh taolo o‘z shariatiga shunday ibodatlarni kiritdiki, ularda insonning barcha qalbiy va jismiy hastaliklariga shifo topish mumkin bo‘ladi.
E’tikofning go‘zalligi:
E’tikofda tavsiya qilinadigan narsalar:
E’tikof quyidagi turlarga bo‘linadi:
Bunga nazr qilingan e’tikof kiradi.
Bunga Ramazonning oxirgi o‘n kunidagi e’tikof kiradi.
Bunga yuqorida zikr qilinganlardan boshqa e’tikoflar kiradi.
E’tikof o‘ziga xos alohida ibodat bo‘lib u ila banda qalb musaffoligiga, dunyoning tashvishlaridan uzilishga, Alloh taologa qurbat hosil qilishga va shu kabi ko‘pgina fazllarga erishadi.
Uning ozi bir kundir. Ammo imom Muhammad rahmatullohi alayhi: «E’tikofning ozi bir oz muddat bo‘lsa ham bo‘ladi», deganlar va shunga fatvo berilgan. Kim e’tikofni buzsa, qazosini bajaradi. Xuddi nafl ro‘zani buzgan odam qazosini tutishi vojib bo‘lganga o‘xshab.
E’tikofning shartlari:
E’tikof kilgan odamga mustaxab bo‘lgan narsalar:
E’tikofdagi odamga muboh bo‘lgan narsalar:
Oisha raziyallohu anho dedilar: «Kasalni ziyorat qilmaslik, janozada ishtirok etmaslik, xotinlarga qo‘l tekkizmaslik va ular bilan kovushmaslik, zaruriy ehtiyoji uchungina tashqariga chiqish, e’tikofdagi odam uchun sunnatdir» (Imom Abu Dovud rivoyati.
Oisha raziyalloxu anxo dedilar: «Rasulullox sollalloxu alayxi va sallam e’tikof qilgan paytlarida, xujraga boshlarini kiritar va men boshlarini yuvar edim (boshka bir rivoyatda: boshlarini tarar edim)» (Muttafaqun alayh).
Sofiyya raziyalloxu anho rasululloh sollallohu alayhi va sallamning shunday qilganlarini rivoyat kilganlar.
E’tikofdagi odamga makruh bo‘lgan narsalar
E’tikofni buzadigan narsalar:
Ayol kishi ham uyidagi sajdagohidan boshqa joyga chiqmaydi. Bu masala “Muhiytus - Sarahsiy”da ham kelgan. Agar ayol kishi masjiddagi e’tikofida taloq qilinsa u uyiga qaytib e’tikofini kelgan joyidan davom ettiradi. Bu masala “Tabyin”da ham kelgan.
Allohim barchamizga bu oxirgi “Jahannamdan ozod bo‘lish” kunlari muborak bo‘lsin. Bu keltirilgan masalalarni juda ham ehtiyotkorlik ila amal qilishimizni nasib aylagin.
Allohumma solli va barik ala nabiyyina Muhammad va ala olihi va sohbihi ajma’iyn va toyyibiynat tohiriyn.
Toshkent islom instituti “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi kabinet mudiri
Urol Nazar Abdusalom Termiziy “Fatavoyi Hindiya” asosida tayyorladi.
Diyorimizga ulug‘ ayyom kirib kelmoqda. Qutlug‘ Iydul Azho vatandoshlarimizni xayru saxovat, mehr-oqibat sari chorlaydi. Bu bayram chin ma’noda odamiylik ayyomi. Insonlarga mehr, o‘ksik ko‘ngillarga shodlik ulashish fursati.
Qalblari himmat va karam ne’matidan bobahra xalqimiz bu muazzam kunlarni boy bermaslik uchun fursatni g‘animat biladilar va savobdan bahramand bo‘lib qolishga harakat qiladilar.
Dinimiz ko‘rsatmalari, shariat hukmlarini ustivor tutgan qodir vatandoshlarimiz qurbonliklar qilib, Haqni rozi qilishga, haqdorlar ko‘nglini olishga intiladilar. Yaratganning rahmati yog‘ilib turgan damlarda duolar mustajob bo‘ladi. Alloh taolo o‘zining kalomida “Parvardigoringiz uchungina namoz o‘qing va qurbonlik qiling”, - deb marhamat qiladi.
Bu borada sarvari koinot sayyidimiz ibratlari o‘rinli. Oila a’zolarimizni yo‘qlash, qo‘shnilar holidan xabar olishda, miskinlarni sevintirish-u, xastalar ahvolidan ogoh bo‘lishda ularning hadisi muboraklari bizga nurli yo‘l, deymiz.
Amallar ko‘p. Ularga beriladigan savoblarning darajasi amalga qarab belgilanadi. Eng savobi ko‘p amal bu farz hisoblansa, boshqalarga yaxshilik ulashish undan keyingi o‘rinda turadigan ulug‘ ibodatdir!
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam muborak hadislarida boshqalarga qilinadigan yaxshilikni farzdan keyingi o‘rinda turishini bayon qilib shunday dedilar: “Farzlarni ado qilishdan keyingi o‘rinda turadigan Allohga eng suyukli bo‘lgan amal bu musulmoning qalbiga xursandchilikni kiritishdir”.
Shuning uchun Shayx Abdulloh Hoshim rahmatullohi alayh qozilikdan kelgan maoshning teng yarmiga shirinlik sotib olib, o‘zlari bilan olib yurar va har doim uchratgan bolaga shirinlikdan berib, uni xursand qilar edilar.
Ulug‘ kunlarda turibmiz. Har damni g‘animat bilishlik, bir birimizga saxovatda ibrat bo‘lishimiz savobli amallar ekanini his qilmog‘imiz lozim. Bu kunda isrofgarchilikdan xoli dasturxonlar yozish, borimizni boshqalar bilan bo‘lishishga intilishimiz darkor. Xayrni, yaxshilikni gunohga almashtirib qo‘ymaslik uchun ham uyg‘oq ko‘ngil bo‘lish talab etiladi.
Bugun muazzam kunlar og‘ushidamiz, dedik. Vatandoshlarimiz ulug‘ safarlarni ixtiyor etganlar. Ayni fursatlarda hojilarimiz Mino, Arofat vodiylarida, Muzdalifada – duolar qabul bo‘ladigan makonlarda, zamonlarda ibodatlar qilib, elu yurtga tinchlik, osoyishtalik so‘ramoqdalar. Bu duolar barakotidan diyorimiz ahliga qancha yaxshiliklar yetishadi, inshaalloh. Ibodatlar huzurini totgan odamlarning qalbi salim, ehsonu, muruvvatda peshqadam bo‘lishlari bu eng katta yaxshilik aslida. Hojilarimiz safar odoblarini tushunib, ulug‘ dargohlardan nasibador bo‘lib qaytadilar. Diyorimizga qaytganlaridan so‘ng esa yoshlarimiz ma’naviyatiga kamarbasta bo‘ladigan, Haq va haqiqat yo‘lida sidqidil xizmat qiladigan xolis Haq xizmatchilariga aylanadilar, degan umidimiz bor. Bunday ulug‘ ziyoratlar insonni qaysi yoshda bo‘lmasin, ezguliklarga xayrixox qiladi. O‘zgalar qalbini tushunishga, vatan va xalq manfaati yo‘lida sa’y-harakatga chorlaydi.
Bu kunlarning Yaratgan dargohidagi o‘rni musharraf. Hayit kechalarida duolar qabul bo‘ladi. Qurbonlik go‘shtlaridan nasibador oilalarga xursandchilik kiradi. Bu ehsonlar ortida ham mehr-oqibat, o‘zaro bag‘rikenglik maqsadi mujassam. Biz bu makonda yasharkanmiz, turli millatlar vakillari yagona O‘zbekistonning fuqarolarimiz. O‘zaro tenglik, adolat hukm surgan yurtda birodarlik, yaxshi qo‘shnichilik an’analarini qadrlab yashamoqdamiz. Mahallalarda hamkorlik bilan obodlik sari yo‘l ochilyapti. Vatanimiz kundan- kunga farovon, xalqimiz turmushi chiroyli bo‘lib boryapti. Bu ne’matlarga shukrona qilish, to‘g‘ri yo‘lda sobitqadam bo‘lish ma’rifatimiz, ma’naviyatimiz kamolidan darak beradi.
Xalqimizga saodat va sano ayyomi – Qurbon hayiti muborak bo‘lsin! Barchamizni Yaratgan xayru xursandchiliklar ustida bardavom qilsin. Vatanimiz tinch, yurtdoshlarimizning oilalari farovon bo‘lsin.
Xolmurod MAMAJONOV,
Farg‘ona shahar “Ummul quro” masjidi imom-xatibi