Ramazonning fazilatini ro‘za tutganlar biladi. Ro‘zadorning tanasi holsizlansa-da, ko‘ngli to‘q, nafsining jilovi qo‘lida, ruhi tetik bo‘ladi. Bu borada Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Alloh taolo Odam bolasining hamma amali o‘zi uchun, faqat ro‘za Men uchundir va uning mukofotini Men o‘zim berurman, dedi”, deya marhamat qiladilar. Hadisga ko‘ra, Alloh taolo “Ro‘za Men uchundir” deyapti. Ana shu fikrga e’tiborimizni qaratsak, ro‘zani niyat qilgan kishi hech kim ko‘rmasa ham yeb ichmaydi, hatto tariqcha bo‘lsa ham tomog‘idan narsa o‘tmasligiga harakat qiladi. Shubhali narsalardan yiroq yuradi, Alloh taoloning “Basiyr” ya’ni hamma narsani ko‘ruvchi ekaniga imon keltiradi. Hamisha qalbida “Alloh taolo ko‘rib turibdi”, degan fikr bo‘ladi. Ro‘za tutmagan vaqtlarda ham bu ishonch odatga aylanadi hamda kishi o‘zini yomonliklardan ana shu fikri orqali uzoq tutadi.
Abu Hurayra roziyallohu anhu rivoyat qilgan hadisda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bunday deganlar: “Ro‘za saqlovchidir. Ro‘zador kishi fahshdan gapirmasin va baqir-chaqir qilmasin. Agar birortasi u bilan so‘kishmoqchi yoki urishmoqchi bo‘lsa, men ro‘zadorman, desin”.
Ro‘za o‘z sohibini ko‘pgina yomonliklardan asraydi. Ro‘zador tiliga ham nihoyatda ehtiyot bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida qanchadan-qancha janjallarning oldini oladi, yaxshiliklarga sabab bo‘ladi.
Ro‘zaning fazilatlari cheksiz. Hadisda shunday deyiladi: “Ro‘zadorga ikki xursandlik bor. U ikkisini ham yashagay. Qachon iftorlik qilsa xursand bo‘lgay va qachon Robbisiga yuzlanganda, ro‘zasi ila xursand bo‘lgay”. Sahardan shomgacha yeb-ichishdan cheklangan nafsning iftorlik chog‘idagi rohatini faqat ro‘zadorgina his qila oladi. Avvalo, ibodatni ado etganidan, katta savobga erishganidan, qolaversa, tashna jismiga suv va ochiqqan nafsiga halol yegulikka yetishganidan ko‘ngli ko‘tariladi. Oxiratda esa tutgan ro‘zasi tufayli jannatda shodlanadi.
Nabiy (s.a.v.) hadislarida shunday dedilar: “Kim Ramazon ro‘zasini iymon ila savob umidida tutsa, uning o‘tgan gunohlari mag‘firat qilinur”. Hayotimiz davomida ko‘pgina xatolarga yo‘l qo‘yamiz, ularni mag‘firat etishini hamisha Allohdan so‘raymiz. Ro‘za sabab gunohlar kechirilishi bu ulkan imkoniyatdir. Bundan tashqari, Ramazon ro‘zasini imon va savobni umid qilib tutish joizligi eslatilmoqda. Ushbu hadis ro‘zaning naqadar qadri yuksak ekanini anglatadi.
Har bir musulmonning orzusi jannat. Unga yetishmoqni doim Yaratgandan so‘raymiz. Biroq ro‘zadorlar uchun jannatning alohida eshigi borligi bu ibodatning naqadar fazilatli ekanini anglatadi. Payg‘ambarimiz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shunday marhamat qiladilar: “Jannatning bir eshigi bo‘lib, Rayyon, deb nomlanur. Qiyomat kuni ro‘zadorlar undan kirurlar, ulardan boshqa birortasi kirmas. “Ro‘zador qayerda?” deyurlar. Ular undan kirurlar. Qachon ularning oxirgisi kirsa, u bekitilur. Undan boshqa hech kim kirmas”. Ro‘zadorlarga berilajak ajru mukofotlarning salmog‘ini ana shu hadisdan ham bilib olsak bo‘ladi.
Haqiqatan, ro‘zaning fazilatlari bitmas-tuganmas xazina kabi. Bu haqda qancha gapirmaylik, yanada ortib boraveradi. Muhimi, imkoniyatlar faslida – muborak Ramazon oyidan foydalanib qolaylik. Ramazonning kunlari g‘animat, u juda tez o‘tib bormoqda. Shukrki, yurtimizda ushbu oyni munosib o‘tkizish uchun ko‘pgina sharoitlar yaratilgan. Musulmonlar o‘z ibodatini emin-erkin ado etmoqdalar. Masjidlarda har kuni taroveh namozlari o‘qilmoqda. Ba’zi kunlari dolzarb mavzularda suhbatlar uyushtiriladi, yurtdoshlarimiz o‘z savollariga javoblar olmoqda. Albatta, bularning barchasi bizga berilgan bebaho ne’matdir.
A.G‘ANIYEV,
“Ko‘kaldosh” o‘rta maxsus islom bilim yurti ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo‘yicha mudir muovini
Amir Temur nafaqat buyuk sarkarda, davlat arbobi, balki o‘z davri ilm ahllari homiysi ham bo‘lgan. U mamlakatni rivojlantirishda ilm-fan va islom olimlarining ahamiyati beqiyos ekanligini yaxshi tushungan. “Saltanatda erishgan barcha muvaffaqiyatim va mustahkam joylarni zabt etishim – bularning barchasi Shayx Shamsuddin Fohuriy duosi, Shayx Zaynuddin Xavofiy himmati va Sayyid Baraka marhamati sharofatlari yordamida bo‘ldi”, deb ta’kidlagan edi[1]. Zar qadrini zargar biladi, deganlaridek, Sohibqiron saroyida taniqli mutafakkirlarni jamlashga harakat qilgan.
Mo‘g‘ullar davridan keyin, Amir Temur davrida islomga davlat dini maqomining qaytarilishi yangi ulamolar tabaqalarining shakllanishiga olib keldi[2].
Temur davlatida Samarqand siyosiy poytaxtgina emas, balki ilmiy markaz ham edi[3]. Bu to‘g‘rida Movarounnarda bo‘lgan yevropalik sayyohlar va o‘sha davrda yashab ijod etgan tarixnavis Sharq olimlari yetarli ma’lumotlar qoldirganlar.
Tarixchi Ibn Arabshoh yozganidek, “Temur olimlarga mehribon, sayyidu shariflarni o‘ziga yaqin tutar edi. Ulamo va fuzaloga to‘la izzat-hurmat ko‘rsatib, ularni har qanday odamdan tamom muqaddam ko‘rar edi. Ularning har birini o‘z martabasiga qo‘yib izzatu ikromini izhor qilar edi”[4]. Natijada saltanat poytaxti Samarqandda o‘z davrining turli sohalari bo‘yicha buyuk allomalar jam bo‘ldiki, bu jamlashni Sohibqirondek ilm-fanni yaxshi tushingan va uni qadriga yetgan hukmdorgina amalga oshirishi mumkin edi.
Bunga quyidagi ikki voqeani keltirish mumkin. Amir Temur Xorazmga kelganida, Malik Muhammad Saraxsiy ibn Malik Mu’iziddin Husayn Kurt o‘z jiyani Pirmuhammad G‘iyosiddin Piralidan Amir Temurdan Alloma Taftazoniy rahmutullohi alayhni Saraxsga taklif qilishini so‘rashni iltimos qildi. Amir Temur Alloma Taftazoniy rahmutullohi alayhning ilmdagi fazlini bilib, u zotni Samarqandga taklif qilishni afzal ko‘rdi. Avvaliga Alloma Taftazoniy rahmutullohi alayh Amir Temurning taklifiga javob bermay turdi, so‘ng Hijozga safar qilish niyati borligini aytib, uzr aytmoqchi ham bo‘ldi. Ammo Amir Temur ikkinchi bor taklif yuborganidan keyin Samarqandga ravona bo‘ldi[5].
“Amir Temur o‘ta ahmiyatli va foydali ishlaridan biri bo‘yicha chopar yubordi. Choparga: “Agar yo‘lda otga hojat tushib qolsa, kimni ko‘rsang ham otini ol, agar o‘g‘lim Shohruh bo‘lsa ham”, dedi. Chopar u amr qilgan tarafga tezlab jo‘nadi. Yo‘lda alloma Taftazoniyga duch keldi. U dam olish uchun bir joyga tushgan, otlari chodirning oldiga bog‘langan ekan. Chopar o‘sha otlardan birini oldi. Alloma Sa’duddin Taftazoniy chodirdan chiqib, uni ushlab oldi. Otni chopardan qaytarib oldi.
Chopar Amir Temurning oldiga qaytib borganida bo‘lgan gapni unga aytdi. Shunda Amir Temur qattiq g‘azablandi. Ammo birozdan so‘ng: ”Agar uning o‘rnida o‘g‘lim bo‘lganida, uni qatl qilardim. Lekin qaysi joyga borsam, kitoblari u yerga mening qilichimdan oldin kirib borgan odamni qanday qilib qatl qilaman”, dedi[6].
Toshkent islom instituti Qur’on ilmlari kafedrasi
o‘qituvchisi Qurbanov Sodiq
[1]Abulabbos Shihobuddin Ahmad ibn Muhammad Dimashqiy. Ajoib al-maqdur fi tarix Taymur. – Bayrut: Muassat ar-risola, 1986. – B. 48. 13
[2] Alimov U. Samarqandda kalom ilmining rivojlanishi. – T.: Movarounnahr, 2008. – B. 59.
[3]Fernand Brudil. Tarix va madaniyatlar qoidalari / Husayn Sharif tarjimasi. – Qohira. Al-hay’a al-misriyya al-omma li-l-kitob, 1999. – B. 77.
[4]Shayx Muhammad Sodiq Muhammad yusuf. Samarqandning sara ulamolari.-Toshkent: Hilol nashr, 2019.-B.7
[5]Shayx Muhammad Sodiq Muhammad yusuf. Samarqandning sara ulamolari.-Toshkent: Hilol nashr, 2019.-B.17
[6]Shayx Muhammad Sodiq Muhammad yusuf. Samarqandning sara ulamolari.-Toshkent: Hilol nashr, 2019.-B.19.