Insonlar hayotida bo‘lib turadigan turli ofat va bemorliklarning sodir bo‘lishi, bularning hammasi Alloh taolo tomonidan bandalariga bo‘ladigan sinovdir.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
Rasululloh sollallohu alayhi va sallam marhamat qilganlar:
“Alloh taolo qaysi bandasiga yaxshilikni ravo ko‘rsa, o‘shanga biror musibatni yuboradi” (Buxoriy rivoyati).
Solih kishiga turli xastaliklar, mahzunlik, g‘am-tashvishlarning yetib turishi Alloh taoloning unga yaxshilikni iroda qilganidir. Bunday kishilar uchun turli tashvishlarning yetishi ularning gunohlarining kafforotidir.
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi:
“Nabiy sollallohu alayhi va sallam:
“Musulmonga qay bir musibat – horg‘inlikmi, bemorlikmi, tashvishmi, mahzunlikmi, ozormi, g‘am-g‘ussami, hattoki tikan kirishimi – yetadigan
o‘lsa, albatta, Alloh ular ila uning xatolarini kafforot qilur”, dedilar” (Buxoriy va Muslim rivoyati).
Islom xastaliklarni asosan tib orqali, ba’zi ruhiy muolajaga ehtiyojlari borlarni Qur’oni karim oyatlari ila muolaja qilishga amr etgan. Har qanday xastalikda avvalo shu sohaning mutaxassislariga murojaat qilinadi.
Lekin afsuski, tib fani muvaffaqiyatli ravishda, taraqqiyot cho‘qqilariga erishib kelayotgan ushbu zamonimizda bemorligi sabab ba’zi insonlar soxta tabiblarga yoki folbinlarga murojat qilishadi. Aholi o‘rtalarida ish ko‘rayotgan soxta tabiblar, folbin-romchilar sodda kishilarni laqillatib, o‘z manfaatlari yo‘lida, osonlikcha boylik orttirish maqsadida ulardan foydalanib kelishlari dinimiz ko‘rsatmalariga ziddir
Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi va sallam hadislarida marhamat qiladilar:
“Kimki tib ilmidan bexabar, tajribasiz bo‘laturib, tabiblik da’vosi ila, biror bemorni davolashga kirishsa va bemorning muolajasi sababli o‘lsa yoki biror zarar topsa, unday “tabib” Alloh taolo oldida marhumning qoniga zomindir” (Ibn Moja rivoyati).
Bemorlikka yo‘liqqan kishi sabr qiladi, savob umidida bo‘ladi va o‘ziga yetgan xastalikni Alloh taoloning qazoyi qadari deb tan oladi. Bemor bo‘lgan inson avvalo va doimo Alloh taolodan shifo so‘rab, duoda bo‘lishi, xayr ehson qilishi, tavba, zikr va tazarru’ni ko‘paytirishi lozim. Shariatda harom qilingan narsalar bilan davolanmaslik kerak. Bularga tumor osish, turli dam solingan iplar, ba’zi hayvonlarning tirnoq va tishlari kabi narsalarni o‘zi bilan olib yurish kabilar kiradi. Ushbu ishlar shirkdir.
Aksari hollarda, ayniqsa ayollarimiz orasida bemorlik yetganida turli folbinlarga borish natijasida: “Sizda amal bor”, “Issiq-sovuq qilingansiz”, yoki “Fotihani yangilash kerak, buning uchun qora qo‘chqor so‘yasiz, qonini tanangizga surasiz”, kabi noto‘g‘ri talqinlarni ham uchratamiz.
Bundan tashqari, “Qo‘chqorning kalla-pochasi pishirilganda, qo‘yning ko‘zini yolg‘iz farzandlar yeyishi kerak”, “Suyakning iligini ota farzandiga qoqib bermasligi kerak”, “Qo‘chqorni kalla suyagini esa xonadondagi daraxtlarga ilib qo‘yish nazar-nafasdan asraydi”, deb noto‘g‘ri talqin qilinadi.
Bemorlik yetganida avvalo Allohdangina madad so‘raladi. Mutaxassis shifokorlar bemorning tibbiy muolajalarga muhtoj emasligini tasdiqlasalar, u shar’iy duolar va dam solish ila davolanishga o‘tishi mumkin. Bunda bemor o‘zi bilgan Qur’oni karim suralaridan o‘qib o‘ziga dam solishi yoki ilmli insondan o‘ziga dam solib qo‘yishini iltimos qilsa bo‘ladi.
Imonli inson har qanday mahzunlik va bemorlik Alloh taolo tomonidan ekanligiga imon keltiradi. Shu bilan birga, dardni bergan Alloh taoloning O‘zi davoni ham berishiga shubhasiz ishonadi.
Munira ABUBAKIROVA
O‘zbekiston musulmonlari idorasi mutaxassisi
Bismillahir Rohmanir Rohiym
ULUG‘ HISOB-KITOB BO‘LISHI BAYONI
- 55حِسَابُ النَّاسِ بَعْدَ الْبَعْثِ حَقٌّ فَكُونُوا بِالتَّحَرُّزِ عَنْ وَبَالِ
Ma’nolar tarjimasi: Qayta tirilishdan keyin insonlarning hisob berishlari haqdir, shunday ekan (ey insonlar) yomon oqibatdan (qiyomatda yomon hisobga yo‘liqishdan) saqlanishda bo‘linglar.
Nazmiy bayoni:
Qiyomatda hisob bo‘lmog‘i aniq,
Yomon oqibatdan saqlan, xaloyiq.
Lug‘atlar izohi:
حِسَابُ – mubtado.
النَّاسِ – muzofun ilayh.
بَعْدَ – zarfi zamon.
الْبَعْثِ – muzofun ilayh. Lug‘atda “yuborish”, “jonlantirish”, “uyg‘otish” kabi ma’nolarni anglatadi.
حَقٌّ – xabar. Voqelikning berilgan hukmga muvoq bo‘lishi haq deyiladi.
كُونُوا– noqis fe’l, oxiridagi واو ismi.
بِ – “majoziy zarfiyat” ma’nosida kelgan.
تَّحَرُّز – “saqlanish”, “o‘zini asrash” va “ehtiyot bo‘lish” ma’nolarini anglatadi. Jor majrur كُونُوا ning xabari ekaniga ko‘ra nasb o‘rnida turibdi.
وَبَالِ – “zarar”, “halokat” ma’nolarida bo‘lib, yomon oqibatga olib boruvchi narsalarga nisbabtan ishlatiladi. Jor majrur تَّحَرُّز ga mutaalliq.
Matn sharhi:
Bayt mazmunidan, ey insonlar, kelajakda hisob-kitob bo‘lishi haqdir, shuning uchun o‘tkinchi narsalarga aldanib qolmanglar, zimmalaringizdagi Alloh taoloning haqlarini ham, insonlarning haqlarini ham ado etinglar, agar hozir ado etmasangiz, ulug‘ hisob-kitob kunida badalini to‘laysizlar, degan ma’no tushuniladi.
So‘fi Ollohyor bobomiz qayta tirilgandan keyingi hisob-kitobni quyidagi sodda va ravon so‘zlari bilan bayon qilgan:
Udur hokim nechukkim hukm qildi,
Tiril degach hama olam tirildi.
* * *
Yig‘ar mahshar yerida barcha jonni,
So‘rar bandasidin yaxshi-yomonni.
Ya’ni o‘sha kunda insonlar hisob-kitob joyidan yaxshi va yomon qilgan amallarining samaralarini ko‘rish uchun guruh-guruh bo‘lib qo‘zg‘aladilar. Tuproq zarrasi vaznidagi yaxshi amalni qilgan bo‘lsa, uni o‘zining amallari yozilgan sahifada borligini ko‘radi va o‘shanga loyiq mukofotni oladi. Ibn Abbos roziyallohu anhu zarra haqida: “Kaftingizni yerga qo‘yib ko‘targanda unga yopishgan har bir tuproq zarradir,” – degan.
Ya’ni o‘sha kunda qilingan barcha yaxshiyu yomon amallar sohibidan aslo ajramaydi. Hammaga amallari yozilgan kitob ochiq holatda ko‘rsatiladi. Bu kitobda yaxshi ishlar ham, yomon ishlar ham, ochiq-oydin ko‘rinib turadi, birortasi ham pinhon qolmaydi. Kitob sohibiga, amallaring yozilgan kitobni o‘qi! Bugungi kunda qilgan amallaringga o‘zing guvohlik berasan! Boshqa guvoh yo boshqa hisobchiga muhtoj bo‘lmaysan, – deyiladi.
Qilingan yaxshi ishlarning mukofotlari ko‘paytirib beriladi, yomon ishlarga esa ko‘paytirilmasdan jazo beriladi:
Ushbu o‘n baravar oshirib mukofotlash ham aslida ko‘p mukofot berishning eng ozi hisoblanadi. Chunki gohida yetti yuz baravariga beriladigan yoki undan ham ko‘piga beriladigan mukofot beriladi. Yomon amal qilganlarga esa qilgan yomonliklaridan oshiqcha jazo berilmaydi, qilgan yomonligiga belgilangan jazoning o‘zigina beriladi. Yaxshi amallarning mukofotini ko‘paytirib berish, Alloh taoloning fazlu marhamati bo‘lsa, yomon ish qilganlarni qilmishlariga yarasha jazolashi U zotning adolati hisoblanadi.
Shuningdek, kofir jinlarning ham azobga giriftor etilishini ulamolar bir ovozdan ta’kidlaganlar. Jin surasida quyidagicha xabar berilgan:
“Ammo (yo‘ldan) ozganlarga esa, bas, ular jahannamga o‘tin bo‘luvchi kimsalardir”[4].
Ya’ni to‘g‘ri yo‘ldan ozib, iymon keltirmagan kofir jinlar, kofir insonlar kabi jahannamga “o‘tin” bo‘ladilar.
Ammo mo‘min jinlarning jannatga kirishlari to‘g‘risida ixtilof bo‘lib, bu haqida Badriddin Shibliy Hanafiy[5] o‘zining mashhur “Okomul marjon fi ahkamil jan”[6] kitobida to‘rt xil so‘zni keltirgan.
MO‘MIN JINLARNING JANNATGA KIRISHLARI HAQIDAGI QARASHLAR
“Ulamolar mo‘min jinlarning jannatga kirishlari haqida to‘rt xil qarashni aytganlar:
1. Jumhur ulamolar mo‘min jinlarni jannatga kiradi, deb hisoblaydilar. Ushbu qarashni Ibn Hazm “Milal” kitobida Abu Ya’lo, Abu Yusuf va boshqa ko‘pchiliklardan rivoyat qilgan;
2. Jinlar jannatga kirmaydilar, balki uning atrofida bo‘ladilar. Insonlar ularni ko‘radilar, ular esa insonlarni ko‘rmaydilar. Ushbu qarash Molik, Shofi’iy, Ahmad, Abu Yusuf va Muhammadlardan rivoyat qilingan;
3. Jinlar A’rofda[7] bo‘ladilar;
4. Bu haqida hech qanday gap aytmaslik”[8].
JINLAR VA SHAYTONLAR ORASIDAGI FARQLAR
Jinlar va shaytonlar orasidagi farqlar haqida “Aqidatul mu’min” kitobida quyidagilar yozilgan: “ Jinlar ikki turli bo‘ladi:
1. Shaytonlar. Bularda hech qanday yaxshilik bo‘lmaydi;
2. Jinlar. Bular orasida solihlari ham, yomonlari ham bo‘ladi.
Jinlarning holati insonlarga o‘xshash bo‘lib, ular orasida xushfe’llari ham, badfe’llari ham, mo‘minlari ham, kofirlari ham bo‘ladi.
Shaytonlar aslida jinlarning vakillari hisoblanadi. Zero, iblisning jinlardan bo‘lgani Qur’oni karimda xabar berilgan:
Shayton ilohiy rahmatdan quvilib, barcha yaxshiliklardan kesilgach, mazkur ishlar uning zurriyotlariga ham meros bo‘lib o‘tgan. Shuning uchun shaytonlarda aslo yaxshilik bo‘lmaydi, ular faqat yomonlikni biladilar va doim yomonlikka chaqiradilar. Bularning holatiga ilon ancha yaqin misol bo‘la oladi. Ya’ni ilondan faqat ilon tug‘iladi, ilon nasli borki, barchasi doim zahar solish payida bo‘ladi. Xuddi shu singari, shaytonlardan ham faqat shaytonlar tug‘iladi, shayton nasli borki, doim odam bolalarini yo‘ldan urish payida bo‘ladi.
Shuningdek, aslida shayton bo‘lmagan jin va insonlar ham iflos ishlarni qilishlari va tug‘yonga ketishlari sababli shaytonga aylanib boradilar. Shaytonga aylanganlarining ashaddiylari “Marid” deyiladi, yanada bundan ham ortiq tug‘yonga ketganlari “Ifriyt” deb nomlanadi.
Shaytonlarning vasvasa qilishlari haqida Qur’oni karimda shunday xabar berilgan:
“Shuningdek, har bir payg‘ambarga insu jinning shaytonlarini dushman qilib qo‘ydik. Ular aldash maqsadida soxta xushsuxanlik bilan bir-birlariga vasvasa qiladilar”[10].
Ushbu oyat shaytonlarning insonlardan ham, jinlardan ham bo‘lishiga dalolat qiladi. Jinlarning turli bo‘lishi haqida esa ularning tilidan hikoya tarzda shunday xabar berilgan:
“Va albatta, bizdan solihlar ham va boshqalar ham bor. Turli guruhlar bo‘lgan edik”[11].
Ushbu oyatda esa jinlarning oralarida solihlari ham bo‘lishi bayon qilingan”[12].
Keyingi mavzular:
Nomai a’mol berilishi haqidagi e’tiqodimiz.
[1] Zalzala surasi, 7, 8-oyatlar.
[2] Isro surasi, 13, 14-oyatlar.
[3] An’om surasi, 160-oyat.
[4] Jin surasi, 15-oyat.
[5] Badriddin Shibliy Hanafiy hijriy 712 yilda Damashqda tug‘ilgan. Hanafiy mazhabidagi ulug‘ muhaddis olimlardan biri bo‘lgan bu zotning “Fusul fi ahvali Rasul”, “Kashful ibham bisharhil ahkam”, “Nashrul a’lam fi ahkamis salam” va “Okomul marjan fi ahkamil jan” kabi ko‘plab asarlari bo‘lgan. Hijriy 796 yilda vafot etgan.
[6] “Okomul marjon fi ahkamil jan” kitobi jinlarga taalluqli hukmlarni bayon qiluvchi eng mo‘tabar asarlardan biri hisoblanadi. Unda jinlarning mavjudligi, ularning sinflari, sahoba jinlar, mo‘min jinlarning jannatga kirishlari haqidagi qarashlar kabi rang-barang mavzulardagi ma’lumotlar jamlangan. Badriddin Shibliydan keyingi olimlar jinlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni bayon etishda, asosan, ushbu kitobdan foydalanishgan. “Fathul Boriy sharhu Sahihil Buxoriy”dek mo‘tabar kitobda ham agarchi nomi bayon qilinmagan bo‘lsa-da, ushbu kitobdan iqtibos keltirilgan.
[7] “A’rof – jannat bilan do‘zaxni ajratib turadigan devor, arasot. Bu joy jannatga ham, do‘zaxga ham kirmagan, ya’ni vaqti soati kelib, Alloh taolo ularni jannatga kiritgunga qadar ma’lum muddat turadigan kishilarning joyidir”. Qarang: Shayx Abdulaziz Mansur. Qur’oni karim ma’nolarining tarjima va tafsiri. – Toshkent: “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2006. – B. 151.
[8] Badriddin Shibliy Hanafiy. Okomul marjon fi ahkamil jan. – Qohira: “Dorul haram litturos”, 2009. – B 155.
[9] Kahf surasi, 50-oyat.
[10] An’om surasi, 112-oyat.
[11] Jin surasi, 11-oyat.
[12] Abu Bakr Jobir Jazoiriy. Aqidatul mu’min. – Madinai munavvara: “Maktabatul ulum val hikam”, 2009. – B. 122.