Sayt test holatida ishlamoqda!
11 Iyun, 2025   |   15 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:49
Peshin
12:28
Asr
17:38
Shom
19:59
Xufton
21:37
Bismillah
11 Iyun, 2025, 15 Zulhijja, 1446

Imom Moturidiy haqida ulamolarning bildirgan fikri

10.05.2017   23605   5 min.
Imom Moturidiy haqida ulamolarning bildirgan fikri

Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam o‘zlarining muborak hadislarida «Bu ilmni keyingi kelgan odamlardan odillari (taqvodorlari) ko‘tarib yuradilar. Ular ilmni g‘uluga ketuvchilarning o‘zgartirishidan, botilga chiqaruvchilarning dinni o‘ziniki qilib olishidan va johillarning ta’vilidan himoya qiladilar», deganlar. (Imom Bayhaqiy rivoyati).

Imom Moturidiy rahimahulloh ham musulmonlar e’tiqodiga turli xil yot g‘oyalarni kirib kelishini oldini olgan va ilmni johillarning ta’vilidan himoya qilgan rabboniy olimlardan edi.

Ulamolar tomonidan Imom Moturidiy rahimahullohni «Imamul hudo», «Musahhihu aqoidi ahli sunna» deb atalgan va e’tirof qilingan. Barcha ulamolar u zot haqida iliq fikrlarni bildirishgan. Jumladan, Imom Kafaviy rahimahulloh «A’lamul axyor» kitobida Imom Moturidiy haqida shunday yozadi: «Moturidiy rahimahulloh mutakallimlarning imomi, musulmonlarning aqidasini to‘g‘rilovchisidir. Alloh u kishiga sirotul mustaqim, ya’ni to‘g‘ri yo‘lni nasib qilish ila nusrat berdi va u kishi din nusrati yo‘lida yurdi. Buyuk kitoblarni tasnif etdi va botil e’tiqod sohiblariga raddiya berdi»[1].

Shayx Abdulloh Mustafo Murog‘iy rahimahulloh «Al-Fathul mubin» asarida Imom Moturidiy haqida quyidagilarni yozadi: «Abu Mansur Moturidiy hujjat va dalili kuchli, xusumatchini mot qiladigan, musulmonlar e’tiqodini himoya qilib adashgan va mulhidlarning shubhalariga raddiya bergan olimlardan edi»[2].

Ibn Hajar Haytamiy rahimahulloh «Zavojir an iqtirofil kaboir» kitobida Imom Moturidiy haqida quyidagi fikrlarni bildirgan:

«Ahli Sunna e’tiqodi deganda Imom Abul Hasan Ash’ariy va Abu Mansur Moturidiy rahimahullohlarning e’tiqodlari nazarda tutiladi»[3].

«Ar-Rovzatul bahiya» kitobining muallifi Shayx Hasan ibn Abu Azuba rahimahulloh inson qaysi olimga ergashsa Ahli Sunna toifasiga kirishini bayon qilib shunday degan:

«Shuni bilki, Ahli Sunna val Jamoa e’tiqodining majmuasi ikki qutbning so‘zidir. Bu ikki qutb: Imom Abul Hasan Ash’ariy va Imom Abu Mansur Moturidiydir. Bu ikki imomning qay biriga ergashsang, hidoyatga erishib buzuq e’tiqod va toyilishdan salomat qolasan»[4].

Alloma Toshkuprizoda rahimahulloh aqoid ilmining ikki imomi haqida «Miftahus saodat» kitobida shunday degan: «Ahli Sunna val Jamoaning kalom ilmidagi raisi ikki kishidir: biri hanafiy mazhabiga mansub Abu Mansur Moturidiy. Ikkinchisi esa shofe’iy mazhabiga mansub Abul Hasan Ash’ariydir»[[5].

Mulla Ali Qori rahimahulloh «Mirqotul mafatih» kitobida Imom Moturidiy haqida shunday yozadi:

«Havoyi nafsini o‘ziga iloh qilib olgan kimsani ko‘rdingmi» oyatidagi havoyi nafsga Kitobu sunnatga xilof bo‘lgan e’tiqodiy fosid havoyi nafslarning barchasi kiradi. Ibn Hajar rahimahulloh munkar yomon havoyi nafsni bayon qilib shunday degan: «Munkar havoyi nafs bu Ahli Sunna val Jamoaning ikki imomi: Abul Hasan Ash’ariy va Abu Mansur Moturidiyning e’tiqodlariga  muxolif bo‘lgan fosid e’tiqodlardir»[6].

Imom Kavsariy rahimahulloh Imom Moturidiy haqida «Muqaddimatul Kavsariy» kitobida shunday degan:

«Ash’ariy va Moturidiy bular yerning mashriqu mag‘ribida Ahli Sunna val Jamoaning ikki imomidir. Ular sanab sanog‘iga yetib bo‘lmaydigan darajada ko‘p kitob ta’lif qilishgan. Bu ikki imom o‘rtasidagi xiloflarning aksari lafziydir. Bu borada ko‘plab kitoblar yozildi. Bayzoviyning «Isharotul marom fi iborotil imom» kitobi bu boradagi eng yaxshi kitobdir. Zubaydiy «Ihyo»ning sharhida Bayzoviyning o‘sha kitobidan naql qilgan»[7].

Abul Hasan Nadaviy rahimahulloh o‘zining «Rijalul fikr vad da’va» kitobida bu zot haqida shunday degan: «Imom Moturidiy keng fikrli, zakovat va fahm egasi, turli fanlarni o‘zlashtirgan buyuk olim bo‘lgan»[[8].

Imom Buxoriy nomli Toshkent islom institutining 

 4- bosqich talabasi Nurmuhammedova Vasila

[1] Abul Baqo Husayn Kafaviy. A’lamul axyor min fuqahoi mazhabin No‘mon muxtor. – Tehron: Kutubxona Majlis sho‘ro, 2011. – B. 138

[2] Abdulloh Mustafo Murog‘iy. Al-fathul mubiyn fi tabaqatil usuliyyin. – Bayrut: Dorul irfon, 1986. – B. 241

[3] Ibn Hajar Haytamiy.Zavojir an iqtirofil kabair. – Qohira: Doru darbul islam, 1987. – B. 80

[4] Shayx Abdulvojid Xallof. Xilofu tanavvu’il Moturidiy val ash’ariy. – Qohira: Doru kutubil ilmiyya, 1425. – B. 23

[5] Alloma Ahmad ibn MustafoToshkubrozoda. Miftahus saodat. – Bayrut: Doru kutubil ilmiyya, 1985. – B. 33

[6] Nuriddin Abul Hasan Ali ibn Sulton. Mirqotul mafotih  – Bayrut: Doru kutubil ilmiya, 1998. – B.452

[7] Muhammad Zohid Kavsariy. Muqaddimot Kavsariy. – Bayrut: Dorus salom, 1425. – B. 51

[8] Abul Hasan Nadaviy. Rijalul fikri vad da’vati. – Bayrut: Doru muassasatir risala, 2003. – B. 432

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.

09.06.2025   4200   4 min.
Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.

Har yangi kunning tongini ko‘rganingizda qalbingizni zikr ila to‘ldiring. Iymon zikrlariga quloq tutar ekansiz, borliq Yaratgan Zot sari talpinayotganini his qilasiz. Alloh taolo aytadi: «...Mavjud bo‘lgan barcha narsa hamd bilan Unga tasbeh aytur...»[1]. Balki uyda, balki ko‘chada, qayerda bo‘lsangiz-da, Allohning zikriga shoshiling. Zikrlarni ko‘paytirganingiz sari Allohga bo‘lgan muhabbatingiz ortib boradi, osmonlaru yerning Xoliqi bo‘lgan Alloh taolodek buyuk Zot suyanchig‘ingiz ekanini anglaysiz...

Ushbu misralarni doim yodda tuting:

Gar ersa qalblar Xoliqin zikridin mosuvo,
Alar jasad ichidin joy olgan tosh kabi go‘yo.

Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.
Toshda na mehr va na his bor. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Robbini zikr qiladigan bilan zikrdan yiroqda bo‘lgan kishi xuddi tirik bilan o‘lik kabidir” [2],  deganlar.

Yana Nabiy alayhissalom: “Sizlarga amallaringizning eng xayrlisi va Sultoningiz huzurida eng pokiza, darajangizni yuqorilatadigan, sizlar uchun tillo-kumushlarni ehson qilgandan-da, dushmaningizga yo‘liqib, uning boshini tanasidan judo qilishingiz, u ham sizning kallangizni bo‘yningizdan uzib tashlashidan-da yaxshiroq amal qaysi ekanini bildirib qo‘yaymi?!” dedilar. Sahobalar: ”Ha, ey Allohning Rasuli”, deyishdi. U zot: U Allohning zikridir”,3] dedilar.

Ubayd ibn Umayr aytadilar: “Mo‘minning amal daftaridagi hamd ila tasbeh – u bilan dunyo tog‘laricha tillo sudralib yurishidan xayrlidir”.

Nabiy alayhissalom yana boshqa bir hadisda: «Alloh taoloning fazilat izlab kezib yuruvchi farishtalari bo‘lib, ular zikr aytib o‘tirilgan davralarni izlab yurishadi. Shu asnoda zikr bo‘layotgan davrani topishsa, farishtalar zikr halqasidagilar bilan birgalikda o‘tirishadi va bir-birlarini qanotlari bilan o‘rab olishadi, shu tarzda zikrdagi kishilar bilan dunyo osmonining orasi farishtalar bilan to‘lib ketadi. Zikr halqasidagi kishilar tarqalib ketishsa, farishtalar osmonga ko‘tarilib ketishadi.

Keyin Alloh taolo hammasini bilib turgani holda, ulardan: “Qayerdan keldinglar? – deb so‘raydi. Ular: “Biz yerdagi bandalaring oldidan keldik. Ular Senga tasbeh aytyaptilar, takbir, tahlil aytib, Senga maqtov yo‘llayaptilar va O‘zingdan so‘rashyapti”, deb javob qaytarishadi.

Alloh taolo: “Ular Mendan nimani so‘rayapti?” – dey­di. Farishtalar javoban: “Sendan jannatingni so‘rashyapti”, deyishadi.  Alloh taolo: “Ular jannatimni ko‘rishganmi?” – deya farishtalardan yana savol so‘raydi. Farishtalar javob berib: “Yo‘q! Ey Yaratgan Zot!” – deyishadi. Alloh subhanahu va taolo yana: “Mabodo ular jannatimni ko‘radigan bo‘lsalar, holat qanday bo‘ladi-ya?” – deydi. Farishtalar: “Ular yana Sendan panoh tilashyapti”, deyishadi. Alloh taolo savol tariqasida: “Nimadan panoh berishimni so‘rashyapti?” – deydi.

Ular: “Jahannamingdan, ey Yaratgan Zot!” – deb javob qaytarishadi. “Ular do‘zaximni ko‘rganmi?” – deb so‘raydi Alloh taolo. Javob qaytarib: “Yo‘q!” – deyishadi ular.

Alloh taolo: “Ular do‘zaximni ko‘rishsa qanday bo‘larkin?” – deydi.

Farishtalar: “Ular yana Sendan mag‘firat qilishingni so‘rashyapti”, deyishadi.

Alloh taolo: “So‘zsiz ularning gunohlarini kechirdim, ularga so‘rovlarini ato etdim va panoh tilagan narsalaridan ularni O‘z panohimga oldim”, deydi.

Farishtalar: “Ey Yaratgan Zot! Ular orasida falonchi, o‘ta xatokor qul ham bor. U o‘tib keta turib ularning oldiga o‘tirib oldi”, deyishadi. Alloh taolo shunday deya marhamat qiladi: “Uni ham kechirdim! Ular hammajlislari badbaxt bo‘lmaydigan kishilardir”, deydi»[4]dedilar. 

 


[1]  Isro surasi, 44-oyat.
[2]  Imom Muslim rivoyati.
[3]  Imom Termiziy rivoyati.
[4]  Imom Muslim rivoyati.