بسم الله الرحمن الرحيم
Muhtaram jamoat! Alloh taolo insonni mavjudotlarning eng sharaflisi etib yaratgan. Islom dini insonlarni ikki dunyo saodatini qo‘lga kiritish uchun lozim bo‘lgan barcha narsalarni bayon qilib bergan. Insonlar dinimiz ko‘rsatmalariga rioya qilib yashasalar, dunyoda tinch-omonlikda yashab, saodatli hayot kechiradilar. Buyuk vatandoshimiz Imom Buxoriy rahmatullohi alayh rivoyat qilgan hadisda shunday deyilgan:
عَنْ النُّعْمَانِ بْنِ بَشِيرٍرَضِيَ الله عَنْهُ عن النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: الْحَلَالُ بَيِّنٌ وَالْحَرَامُ بَيِّنٌ وَبَيْنَهُمَا مُشَبَّهَاتٌ لَا يَعْلَمُهَا كَثِيرٌ مِنْ النَّاسِ فَمَنْ اتَّقَى الْمُشَبَّهَاتِ اسْتَبْرَأَ لِدِينِهِ وَعِرْضِهِ وَمَنْ وَقَعَ فِي الشُّبُهَاتِ كَرَاعٍ يَرْعَى حَوْلَ الْحِمَى يُوشِكُ أَنْ يُوَاقِعَهُ أَلَا وَإِنَّ لِكُلِّ مَلِكٍ حِمًى أَلَا إِنَّ حِمَى اللَّهِ فِي أَرْضِهِ مَحَارِمُهُ أَلَا وَإِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إِذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلُّهُ أَلَا وَهِيَ الْقَلْبُ.
رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ
Ya’ni, Nu’mon ibn Bashir roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Nabiy sollallohu alayhi vasallam: “Halol ochiq oydindir, harom ochiq oydindir. Ular orasida ko‘pchilik odamlar bilmaydigan shubhali narsalar bor. Kim shubhali narsalardan saqlansa, dini va sha’ni uchun pok tutibdi. Kim shubhali narsalarga tushsa, xuddi qo‘riqxona atrofida cho‘ponlik qilib, unga o‘tib ketay degan cho‘ponga o‘xshaydi. Ogoh bo‘ling! Albatta, har bir podshohning qo‘riqxonasi bordir. Ogoh bo‘ling! Albatta, Allohning yerdagi qo‘riqxonasi – harom qilgan narsalaridir. Ogoh bo‘ling! Tanada bir parcha go‘sht bor, u sog‘lom bo‘lsa, butun tana sog‘lom bo‘ladi. U buzilsa, butun tana buziladi. Ogoh bo‘ling! O‘sha narsa qalbdir”. Imom Buxoriy rivoyat qilgan.
Ushbu hadisi sharif halol narsalar bayon qilinganini, bandalar harom va shubhali narsalardan saqlanib, faqat halolni talab qilishi lozim ekanini bayon qilyapti.
Muhtaram jamoat! Alloh taolo Qur’oni karimning bir nechta o‘rinlarida mo‘min-musulmon bandalarini halol rizq yeyishga buyurgan. Jumladan Alloh taolo Baqara surasida shunday marhamat qiladi:
يَا أَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ
ya’ni: “Ey odamlar, yerdagi halol-pok narsalardan tanovul qilingiz va shaytonning izlaridan ergashmangiz! Albatta, u sizlarga aniq dushmandir”(Baqara 168-oyat).
Ushbu oyati karimada shaytonning izidan ergashish halol-pok rizqlarni yeyishga zid qilib qo‘yilmokda. Bundan murod – “Shaytonning yo‘lida yurganlarni halollik yo‘lidan yurishga qo‘ymaydi", deganidir. O‘tgan ahli solihlarimizdan Sahl ibn Abdulloh: “Najot uch narsada - halol yeyish, farzlarni ado etish va Nabiy alayhissalomga ergashishdadir”, deganlar.
Haloldan rizq yeyish deganda yeydigan narsaning halol bo‘lishining o‘zi kifoya qilmaydi. Balki unga halol yo‘l bilan erishish lozim bo‘ladi. Chunki iste’mol qilinadigan narsa garchi shar’iy jihatdan halol bo‘lsa-da, lekin ayrim insonlar uni harom yo‘l bilan qo‘lga kiritib iste’mol qilishlari ham mumkin.
Rasululloh (s.a.v.) vidolashuv hajida ko‘p narsalarni vasiyat qilganlar. Shular qatorida boshqa kishilarning molini zulm bilan yeyish haromligini o‘qtirib aytdilar: “Ogoh bo‘linglar! Albatta Alloh taolo sizlarga qonlaringiz va mollaringizni bir-biringizga harom qildi”. Bu hadisdan ma’lum bo‘ladiki, insonlarning qonini to‘kish qanchalik yomon amal bo‘lsa, ularning mollarini nohaqdan yeyish ham shunchalik manfur (nafratli) amaldir.
Alloh taolo yana bir oyatda shunday marhamat qilgan:
وَلَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ
Ya’ni, “Mol (va boylik)laringizni o‘rtalaringizda botil (yo‘llar) bilan yemangiz!” (Baqara surasi, 188-oyat).
عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللهِ ، رَضِيَ الله عَنْهُمَا قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:» أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا اللَّهَ وَأَجْمِلُوا فِي الطَّلَبِ فَإِنَّ نَفْسًا لَنْ تَمُوتَ حَتَّى تَسْتَوْفِيَ رِزْقَهَا وَإِنْ أَبْطَأَ عَنْهَا فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَجْمِلُوا فِي الطَّلَبِ خُذُوا مَا حَلَّ وَدَعُوا مَا حَرُمَ« .
رَوَاهُ ابن ماجة
Jobir ibn Abdulloh roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Ey insonlar! Allohdan qo‘rqing va talabni go‘zal qiling! Chunki hech bir jon garchi (rizqi) undan kechiksa-da, lekin rizqini to‘liq olmagunicha vafot etmaydi. Shunday ekan, Allohdan qo‘rqing va talabni go‘zal qiling. Halol bo‘lganini oling va harom qilinganini tark qiling!”, dedilar”. Ibn Moja rivoyat qilgan.
Ushbu hadisda rizqni halol-pokiza yo‘l bilan talab qilishga, harom yo‘lga zinhor yaqinlashmaslikka targ‘ib qilinmoqda.
Muhtaram jamoat! Halollik deganda nafaqat rizq talab qilish, balki barcha ishlarimizda halol yo‘lni tanlashimiz lozimdir. Halollikning mezoni kengdir. Har bir mo‘min, u kim bo‘lishidanqat’iy nazar, halollikka ahamiyat berishi uning jamiyat oldidagi burchidir. Shuningdek, kamolot topishi hamda Alloh taoloning fazlu-karamiga erishib ikki dunyo saodatini qo‘lga kiritishi uchun halollikni lozim tutish o‘ta ahamiyatlidir. Bu esa turli kasb va sohalarda xizmat qilayotganlar iymonu ixlos bilan halollikni lozim tutishini ifodalaydi.
Jumladan: Nonvoy erta-tongdan unni qorib, kasbga kirishar ekan, yopadigan noni har bir insonning qo‘liga halol pok yetib borishi uchun undan pokizalik talab qilinadi. Hatto peshonasidan tomadigan terni ham qorayotgan xamirga tommasligi chorasini ko‘rishi lozimdir.
Qassob ham so‘yayotgan jonliqni "Bismilloh"ni aytib, halol pokiza so‘yishi, jamiyatga halol go‘sht taqdim qilishni o‘zining burchi deb bilishi hamda bu borada o‘zini omonatdor his qilishi lozimdir.
Jamoat joylarida xizmat qilayotgan oshpazlar, hatto idish-tovoq yuvushchilar ham pokizalikka katta ahamiyat qaratishi lozim bo‘ladi.
Haydovchilar ham belgilangan qonun-qoidalarga rioya qilib, yo‘lovchilar xavfsizligini ko‘zlab harakat qilishi va o‘zgalarga xalaqit bermasdan avtoulovlarni boshqarishi lozim bo‘ladi.
O‘qituvchi-muallimlar ham dars vaqtini rioya qilishi hamda o‘z kasbining omonatdori ekanini aslo unumasliklari lozimdir. Ular sinfxonada 45 minut yoki 80 minut dars vaqtidan har bir daqiqasini unumli foydalanishi, o‘quvchi yoki talabalarga manfaatli bilimlari yetkazishga bor imkoniyatini sarflashi, buning uchun esa avvalo darsga yaxshi tayyotgarlik ko‘rib vaqtida kelishi lozim bo‘ladi.
O‘quvchi talabalar ham o‘qituvchining hamda sinfdoshlarining vaqtini behuda zoye qilmasligi uchun uy vazifalarini yaxshi tayyorlab kelishlari, bu borada ularni ota-onalari qattiq nazorat qilishlari talab qilinadi.
Shuningdek, xalqning sog‘lig‘iga mas’ul bo‘lgan soha mutaxassislarining xizmatlari ham alohida tahsinga munosibdir. Shunday bo‘lsa-da, ularga maslahatimiz bemorlarga nisbatan imkon qadar yaxshi muomala qilishi, ularni davolashda bor imkoniyatlarini ishga solishlari lozim bo‘ladi.
Xuddi shu kabi boshqa barcha soha vakillari ham halollikka ahamiyat qaratishi, o‘zlari Alloh taoloning huzurida hamda jamiyat oldida kasbining omondori deb bilishlari lozim bo‘ladi.
Muhtaram jamoat! Halollik ba’zan bandaga qiyin ko‘rinib, uning nafsiga yoqmasligi mumkin. Lekin bandalar halollikning ortida jannat borligini, shuningdek, haromning ortida esa do‘zax borligi bilishi va shunga ko‘ra amal qilishi lozim bo‘ladi. Hadisi sharifda shunday deyilgan: “Alloh taolo jannatni va do‘zaxni yaratgan vaqtida Jabroilni jannatga jo‘natib: “Unga va u yerda uning ahli uchun tayyorlab qo‘ygan narsalarimga qara”, - dedi. U kelib unga va u yerda Alloh taolo jannat ahli uchun tayyorlab qo‘ygan narsalarga qaradi. So‘ngra Allohning huzuriga qaytib borib: “Izzatingga qasamki, bu haqida eshitgan kishi borki, albatta, unga kiradi” dedi. So‘ngra Alloh jannatga buyurdi, u bajarilishi qiyin va insonning nafsiga zid amallar bilan o‘raldi. Alloh taolo Jabroilga: “Unga qaytib bor va u yerda uning ahli uchun tayyorlab qo‘ygan narsalarimga qara”, - dedi. Jabroil unga qaytib kelib qarasa, u bajarilishi qiyin va insonning nafsiga zid amallar bilan o‘ralibdi-ku. U Allohning huzuriga qaytdi va: “Izzatingga qasamki, unga biror kimsa kirolmasa kerak, deb xavfsirab qoldim”, - dedi. Alloh taolo unga: “Do‘zaxga bor va u yerda uning ahli uchun tayyorlab qo‘ygan narsalarimga qara”, - dedi. Qarasa, uning ba’zisi ba’zining ustida turgan edi. Shunda u (Jabroil) Allohning huzuriga qaytib borib: “Izzatingga qasamki, u haqida eshitmay qolgan kimsagina unga kirishi mumkin”, - dedi. Alloh unga buyurdi, u shahvatlar (nafsning xohishlari) bilan o‘raldi. Alloh taolo: “Unga qaytib borib qara”, - dedi. Jabroil qaytib borib qaradi va: “Izzatingga qasamki, undan biror kimsa najot topa olmay, unga kirib ketsa kerak deb qo‘rqib qoldim”, - dedi”, - deb aytdilar. Imom Termiziy rivoyat qilgan.
Yahyo ibn Muoz rahmatullohi alayh shunday degan: “Ey odam bolasi, jannat nafs xush ko‘rmaydigan narsalar bilan o‘ralgan. Sen esa (nafsingga ergashib) ularni yomon ko‘ryapsan. Jahannam nafs xohlaydigan narsalar bilan o‘ralgan. Sen esa (nafsingga ergashib) ularni talab qilyapsan. Sen xuddi qattiq dardga chalingan bemor kabisan. Agar bandaning nafsi muolajaning og‘rig‘iga sabr qila olsa, sabr sababli shifoga erishadi. Agar uning nafsi muolaja sababli yetadigan og‘riqqa sabr qila olmasa, kasali uzayib boraveradi”.
Muhtaram jamoat! Duolarimiz ijabot bo‘lishi uchun ham biz barcha ishlarda halollikni lozim tutishimiz kerak. Zero hadisi sharifda shunday marhamat qilingan:
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: “Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: “Ey insonlar, albatta, Alloh taolo pokdir, pok (amal)dan o‘zgasini qabul qilmas. Albatta, Alloh taolo payg‘ambarlarni nimaga buyurgan bo‘lsa, mo‘minlarni ham shunga buyurgandir. (Alloh taolo): “Ey, payg‘ambarlar! Pok (taom)lardan tanovul qilingiz va ezgu ish qilingiz! Albatta, Men qilayotgan ishlaringizni biluvchidirman (Mu’minun surasi, 51-oyat) degan, hamda: “Ey, mo‘minlar! Biz sizlarga rizq qilib bergan pokiza narsalardan yenglar!” (Baqara surasi, 172-oyat)degan. So‘ngra (Rasululloh sollallohu alayhi vasallam) sochlari to‘zg‘ib chang-to‘zonga belanib, uzun safar qiladigan va qo‘llarini osmonga cho‘zib: “Ey Robbim, ey Robbim” – deya duo qiladigan kishini (misol tariqasida) zikr qilib: “Uning yegani harom, ichgani harom, kiygani harom, haromdan ozuqalangan, shunday ekan, qanday qilib (uning duosi) ijobat qilinsin”, dedilar”. Muslim rivoyat qilgan.
Muhtaram jamoat! Demak, hayotimizning barcha o‘rinlarida biz halollikni lozim tutaylik. Halolligimiz bir-birimizning mulkimizga ko‘z olaytirmasligimiz, kasb-korimizdan kelib chiqadigan ishlarni fidokorona bajarmog‘imiz, shuningdek, ummatimizning barcha o‘zaro munosabatlarida halollik aks etmog‘i lozim.
Alloh taolo xalqimizning barcha ishlarini haloldan bo‘lishini muvaffaq qilsin, halol kasb qilayotgan yurtdoshlarimizning kasbi-korlariga barakalar ato qilsin. Yurtimizni hamisha tinch, osmonimizni esa musaffo qilsin! Omin!
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoyev Janobi Oliylariga
Bismillahir Rohmanir Rohim
Assalomu alaykum va rahmatullohi va barakotuh
Muhtaram Prezident Janobi Oliylari!
Alloh taologa behisob shukrki, Sizning bevosita tashabbuslaringiz va sa’y-harakatlaringiz bilan haj amallarini yuqori saviyada tashkil etishga muvaffaq bo‘lmoqdamiz.
Bunday e’tibor va ehtiromni biz hojilar chin yurakdan his etib, yaratilgan barcha qulayliklar uchun Sizga chuqur minnatdorlik izhor etamiz.
Hurmatli Prezident Sizni va Siz orqali yurtdoshlarimizni haj ibodatini ado etayotgan hamyurtlarimiz nomidan musulmon ummati uchun eng ulug‘ bayram – Qurbon hayiti bilan samimiy muborakbod etamiz.
Zero, Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) “Duolarning eng yaxshisi arafa kuni qilingan duodir”, deb xushxabar berganlar.
Alloh taoloning bayti joylashgan muqaddas zaminda – Mino, Arafot kabi muborak manzillarda ulug‘ amallarni ixlos ila bajarmoqdamiz.
Sizni vaqt ajratib, muborak haj ziyorati uchun yaratilgan sharoitlar va salomatligimiz haqida so‘raganingiz hamda har kuni holimizdan xabardor bo‘lib turganingiz ibodat bilan yurgan biz hojilarni cheksiz darajada mamnun etdi.
Bunday e’tibor va ehtiromni Saudiya Arabistonining mutasaddilari ham yuqori baholab, Siz Janobi Oliylariga hurmat va duolarini izhor etmoqdalar.
Muborak maskanlarda har bir ziyoratchi Sizning g‘amxo‘rligingizni yurakdan his qilib, ko‘zlarida yosh bilan duolar qilayotganini alohida aytib o‘tmoqchiman.
Sizga aytadigan yana bir xabarimiz, Saudiya Arabistonida bo‘lib turgan yurtimizning diniy soha vakillari hamda ziyoratchilari tomonidan mavsum davomida Qur’oni karim 10 ming marotaba xatm qilinib, yurtimizga tinchlik, xalqimizga farovonlik tilab duolar qilindi.
Hurmatli Prezident, Siz yaratib bergan imkoniyatlardan ruhlanib, o‘zbekistonlik hojilar yurtga qaytganimizdan keyin “Yangi O‘zbekistonning tinchlik va ma’naviyat targ‘ibotchilari” degan ezgu tashabbusni bir ovozdan ilgari surib, Uchinchi renessans yaratuvchilarini tarbiyalashda Sizga ko‘makchi bo‘lmoqchimiz.
Siz boshchiligingizda yurtimizda tinchlikni mustahkamlash, xalqimizning ma’naviyatni yuksaltirish, ayniqsa yoshlarning sifatli ta’lim olishi, kasb-hunar egallashi, kerak bo‘lsa dunyoni egallashi kabi masalalar eng ustuvor vazifaga aylandi.
Shunday ekan, biz hojilar yurtimizga qaytgach, quyidagi ishlarni amalga oshirmoqchimiz:
– ona-Vatanimiz taraqqiyotiga xolis xizmat qilish, mahallalarda tinchlik va birdamlikni mustahkamlash, aholi orasida tinchlik-osoyishtalikni qadriga yetish, xalqimizni ma’nan yuksaltirish, jamiyatdagi islohotlarga daxldorlik hissini oshirish kabilarga targ‘ib etish;
– kitobxonlik madaniyatini yuksaltirish, ilmni qadrlash va ilm-ma’rifatga homiylikda namuna bo‘lish;
– to‘ylar, oilaviy tadbirlar va marosimlarda me’yoriylikka amal qilgan holda kamxarj va ixcham o‘tkazishda bosh-qosh bo‘lish;
– kiyinishda va muomalada oddiylik va kamtarinlikka amal qilish, dabdababozlik, isrofgarchilik, maishatbozlik kabi illatlardan yiroq bo‘lishni targ‘ib qilish;
– yoshlarni muvaffaqiyatlarga faqat o‘qib-o‘rganib, ilm bilan erishish mumkinligini o‘rgatish;
– ustozlar, o‘qituvchi va murabbiylarga doimo ehtirom ko‘rsatish, ularni moddiy qo‘llab-quvvatlash ishlariga ko‘mak berish;
– mahallalardagi notinch oilalar, shu jumladan tarbiyasida muammosi bor yoshlar o‘rtasida tushuntirish ishlarini olib borish;
– hududlardagi maktablarning ta’mirga muhtoj qismini joriy ta’mirlash ishlariga ko‘maklashish;
– xayriya, mehr-muruvvat va yordam ko‘rsatish ishlarini ko‘paytirish.
Barcha hojilarimiz yurtimizga qaytgandan so‘ng ushbu tashabbuslarni qat’iy amalga oshirishga va’da beramiz.
Zero, jonajon Vatanimiz kelajagi, xalqimiz farovonligi va yurtimiz shonu shuhrati Siz aytganingizdek yoshlarimiz qo‘lidadir. Ular ertaga O‘zbekistonni yanada kuchli, yuksak taraqqiy etgan davlatga aylantirish uchun o‘zlarining bor bilimi, iqtidori va kuch-g‘ayratini safarbar qilsa, ko‘zlagan barcha ezgu maqsadlarimizga, albatta erishamiz.
Yusuf Xos Hojib bobomiz aytganlaridek:
“Zakovat bor joyda ulug‘lik bo‘ladi,
Bilim bor joyda buyuklik bo‘ladi”.
Hurmatli Prezident Janobi Oliylari!
Biz, 15 ming hoji duolar ijobat bo‘ladigan Arafotda turib, Alloh taolodan Sizga mustahkam sog‘lik, uzoq umr va ulkan muvaffaqiyatlar tilab, olib borayotgan barcha ishlaringizda madadkor bo‘lishini so‘rab iltijolar qilyapmiz.
Alloh taolo butun dunyo mo‘min-musulmonlariga Qurbon hayitini muborak aylasin, tinchlik-xotirjamlik ato etsin, ibodatlarimizni O‘z dargohida husni qabul aylasin, ona Vatanimizni obod, xalqimiz hayotini yanada farovon qilsin!
Qurbon hayiti muborak bo‘lsin!
Hurmat va kamoli ehtirom ila,
O‘zbekiston hojilari,
Makka shahri Arafot vodiysi,
2025 yil 5 iyun