Umar ibn Xattob roziyallohu anhu birinchi bo‘lib bir yurtdan ikkinchi yurtga insonparvarlik yordamini uyushtirgan shaxsdirlar.
Ibn Abdul-Hakam al-Lays ibn Sa’ddan rivoyat qiladi:
«Umar ibn Xattob roziyallohu anhuning xalifalik davrida Madinada odamlarga qattiq ochlik yetdi. Bas, u kishi Misrdagi Amr ibn Ossga maktub yozdi:
«Allohning bandasi, mo‘minlarning amiri Umardan Osiy ibn Osiyga. Salom! Ammo ba’d: Umrim ila qasamki, ey Amr! Sen o‘zing va sen bilan bo‘lganlar to‘q bo‘lsa, men va men bilan bo‘lganlar halok bo‘lsa ham ishing yo‘qmi?! Yordam! Yordam!»
Amr ibn Oss unga maktub yozdi:
«Allohning bandasi, mo‘minlarning amiri Umarga Amr ibn Ossdan. Ammo ba’d: Labbayka! Yana labbayka! Batahqiq, sizga bir karvon yubordim. Uning avali sizning huzuringizda, oxiri mening huzurimda. Vassalomu alaykum va rahmatullohi va barokatuhu».
Amr katta karvon yubordi. Uning avvali Madinaga yetib kelganida, oxiri Misrda edi. Nihoyatda uzun karvon edi. U Umarga yetib kelganida odamlarga kenglik yaratdi. U Madinadagi har bir uy ahliga bir tuyani ustidagi taomi bilan berdi.
Umar ibn Xattob roziyallohu anhu Abdurrahmon ibn Avf, Zubayr ibn Avvom va Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhumni odamlarga ularni taqsimlab berish uchun yubordi. Ular har bir xonadon ahliga bir tuyani ustidagi taomi bilan berdilar. Taomni yeydilar, tuyani so‘ydilar, go‘shtini yeydilar, yog‘ini eritib oldilar, terisini oyoq kiyimi qildilar va taom solingan matoni choyshab yoki boshqa narsa qildilar. Shu bilan Alloh odamlarga kenglik yaratdi».
Ibn Abu Shayba, al-Bazzor va Bayhaqiylar G‘afraning ozod qilgan quli Umardan, jumladan rivoyat qiladilar:
Umar: «Bu mol bo‘yicha Abu Bakrning o‘z fikri bor edi.
Mening boshqacha fikrim bor. Men Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga qarshi urush qilganlarni u zot bilan birga urush qilganlarga o‘xshatmayman», dedi. Bas, u muhojir va ansorlarni afzal qildi. Ulardan Badrda ishtirok etganlariga besh ming-besh mingdan tayin qildi. Islomga Badr ahlidan avval kirganlarga to‘rt ming-to‘rt mingdan tayin qildi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning zavjalaridan har bir ayolga o‘n ikki mingdan tayin qildi. Faqat Sofiya va Juvayriya roziyallohu anhumoning har birlariga olti mingdan tayin qildi. Ular uni olishdan bosh tortdilar.
Shunda u: «Men ularga hijratga qarab tayin qildim», dedi. «Sen ularga hijratga qarab emas, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning martabalariga qarab tayin qilding. Biz ham ularning martabasidamiz», dedilar.
Buni qayta ko‘rib chiqib, ularning hammalarini teng qildi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga qarobatini hisobga olib, Abbos ibn Abdulmuttolibga o‘n ikki ming tayin qildi. Usoma ibn Zayd roziyallohu anhuga to‘rt ming tayin qildi.
Hasan va Husayn roziyallohu anhumolarga besh mingdan tayin qildi. Ularning Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga qarobatlari tufayli otalariga qo‘shdi.
Abdulloh ibn Umar roziyallohu anhumoga uch ming tayin qildi. Shunda u:
«Ey otajon! Usoma ibn Zaydga to‘rt ming tayin qildingiz. Menga uch ming tayin qildingiz. Uning otasining senda yo‘q fazli bo‘lgan emas. Uning o‘zining menda yo‘q fazli bo‘lgan emas», dedi. Umar: «Uning otasi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga sening otangdan mahbubroq bo‘lgan! Uning o‘zi Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga sendan ko‘ra mahbubroq bo‘lgan!» dedi.
Badrda ishtirok etgan muhojirlarning bolalariga ikki mingdan tayin qildi. Uning oldidan Umar ibn Abu Salama o‘tayotganida:
«Bunga ming ziyoda qilinglar! (Yoki) «Ey g‘ulom, bunga ming ziyoda qil!» dedi. Muhammad ibn Abdulloh:
«Bunga nima uchun ziyoda qilasan? Uning otasining bizning otalarimizda bo‘lmagan fazli yo‘q edi!» dedi.
«Unga Abu Salama roziyallohu anho uchun ikki ming tayin qildim. Ummu Salama uchun ming ziyoda qildim. Agar sening Ummu Salamadek onang bo‘lganida, senga ham ming ziyoda qilar edim», dedi.
U Tolha ibn Ubaydullohning akasining o‘g‘li Usmon ibn Abdulloh ibn Usmonga sakkiz yuz tayin qildi. Nazr ibn Anasga ikki ming tayin qildi. Shunda Tolha unga: «Senga Usmonning o‘g‘li kelganda sakkiz yuz tayin qilding. Ansorlardan bir g‘ulom kelgan edi, ikki ming tayin qilding?!» dedi. U: «Men buning otasiga Uhud kuni duch keldim. U mendan Rasululloh sollallohu alayhi vasallam haqlarida so‘radi. Men, u zot qatl bo‘lgan bo‘lsalar kerak, dedim. U qilichini yalang‘ochlab, o‘qlarini to‘g‘riladi-da: «Agar Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qatl qilingan bo‘lsalar, Alloh tirik, o‘lmaydi!» deb, qatl bo‘lgunicha jang qildi.
Anavi bo‘lsa qo‘y boqadi. Ikkovlarini barobar qilishimni xohlaysizlarmi?!» dedi. Umar umri davomida shunga amal qildi».
Bundan hazrati Umar roziyallohu anhuning fuqarolarga jamiyat nafaqasini avvalgi qilgan xizmatlariga qarab tayin qilishni birinchi bo‘lib tartibga solganlarini ko‘rmoqdamiz.
Hatto ota va onaning xizmatlari tufayli ularning bolalariga ham jamiyat nafaqasi tayin qilingan ekan.
Nargiza ODILOVA,
Xadichai Kubro ayol-qizlar o‘rta maxsus islom bilim yurti mudarrisasi
Islom dini biror shaxs, guruh, mol-dunyoga nisbatan va obro‘-e’tibor topish uchun qilinadigan har qanday mutaassiblik va firqalarga bo‘linishni qoralaydi, tarafkashlikni johiliyat holatiga o‘xshatadi.
Mutaassiblikning turli ko‘rinishlari bor bo‘lib, ular kishining o‘zi, mol-dunyosi, farzandlari, millatini boshqalardan afzal bilib, bu yo‘lda ashaddiy ravishda kurashishi demakdir. Mo‘tabar manbalarimizda ota-bobolari va o‘zining nasabi bilan faxrlanish tuyg‘usi kishini do‘zaxga tortadi deb ta’kidlangan.
Mutaassiblik turlaridan biri bu diniy mutaassiblikdir. Diniy mutaassiblik deganda, ma’lum bir dinda asos bo‘lgan, ushbu din vakillari amal qiladigan ta’limot va qoidalarga qarshi chiqish, diniy tushunchalarni shariat ko‘rsatmalariga zid ravishda o‘zicha talqin qilib, boshqalarni unga ergashishga chorlash nazarda tutiladi. Diniy mutaassiblikning eng katta xatarlaridan biri bu, dinlararo muloqotga rahna solishdir.
Dinda mutaassibona harakat, dinda chuqur ketish, haddan oshish, Qur’on va Sunnatda kelgan ta’limotlarga zid ravishda o‘z fikriga ergashishni qattiq qoralanadi. Dinda haddan oshish deganda shariat belgilab qo‘ygan chegaradan chiqib ketish tushuniladi. Bu ish aqidada bo‘lsin, so‘z yoki amalda bo‘lsin, baribir. Bu borada Alloh taolo Baqara surasida “Ushbular Allohning chegaralaridir. Bas, ulardan tajovuz qilmang. Va kim Allohning chegaralaridan tajovuz qilsa, bas, o‘shalar, ana o‘shalar, zolimlardir”, deb marhamat qiladi.
Payg‘ambarimiz Muhammad sallallohu alayhi vasallam: “Dinda haddan oshishdan ehtiyot bo‘linglar. Chunki, sizlardan oldin o‘tganlarni dinda haddan oshishlik halok qilgandir” deb uqtirganlar.
Shunday ekan, bugungi kundagi ko‘plab muammolarning ildizi mutaassiblik va haddan oshish ekanligini hammamiz chuqur anglashimiz lozim. Xulosa o‘rnida, bu kabi muammolarning yechimi sifatida Faqih doktor Vahba Mustafo Zuhayliy janoblarining ushbu so‘zlarini keltirish bilan yakunlaymiz: “Islom mo‘tadil din bo‘lib haqiqatlardan birortasida chetga chiqishga yoki haddan oshishga yo‘l qo‘ymasligini anglatadi. Islomda va boshqa dinlarda dinda haddan oshish ham, e’tiqodda bir taraflama va g‘ayritabiiy bo‘lish ham, haddan tashqari qattiq olish ham, juda bo‘sh qo‘yib yuborish ham yo‘q…”.
Alloh ta’olo barchamizni haq yo‘ldan adashtirmasin.
Kosonsoy tumani "Sodod" jome masjidi imom-xatibi
Bahodir Mirfayziyev
Manba: @Softalimotlar