Insoniyat yashash davomida ezgu maqsadlarga yetish uchun doimo izlanadi va harakatda bo‘ladi. Ezgu maqsadli inson orzu-umidini amalga oshirishi uchun eng katta tayanch tinchlik va osoyishtalik muhitidir. Odatda, tinchlik so‘zi kishini bezovta qilmaslikni, holatlarning tinch va osoyishta, urush-janjalsizligini, hayot va turmush tizimini bir me’yorida bo‘lishini ifoda etadi. Oilada tinchlik va osoyishtalik hukm sursa, oila bardavom va mustahkam. El-yurtda tinchlik va osoyishtalik davom etsa, mamlakat taraqqiyoti, farovonligi, yurt ahlining turmushi obod bo‘ladi. Bularni aks ettiruvchi muqaddas qadriyatlarimiz, milliy urf-odat va rasm-rusumlarimiz, dinimiz bevosita xotirjamlik silsilasiga uzviy bog‘liqdir. Xalqimiz tinchlik va osoyishtalikni istab kundalik hayotida qator diniy va milliy fazilatlarni amalga oshiradi. Jumladan: ular ko‘rishganida salom beradi. Bu bir-birlariga tinchlik, omonlik tilash ramzidir.
Duo qilsa, Yaratgandan xonadonlarimizni tinch, yurtimizni obod qilgin deb yuziga fotiha tortadi.
Har bir yaxshilik, ezgulik ustida tinchlik bo‘lsin deya, kelajak uchun yaxshi niyatlar qiladi.
To‘y-to‘novlarda to‘ylar bo‘laversin deydi,chunki to‘y tinch va farovon kunlar bois o‘tadigan tantanadir.
Oilada yangi mehmon tug‘ilsa, go‘dakka uzoq umr, baland martaba, uning baxtiga tinchlik, ikki dunyo obro‘si va baxt-saodat bersin deb iltijo qiladilar.
Bir so‘z bilan aytganda, insoniyatga, dov-daraxtga, chorva-molga, qurt-qumursqaga havodek zarur bo‘layotgan tinchlik-xotirjamlik, osoyishtalikdan ham ziyoda, mo‘tabar ne’mat yo‘q. Darhaqiqat, Alloh asrasin, oila va yurt notinch bo‘lsa, to‘y-tomosha, ko‘ngilxushlik, hazil-mutoyiba, hayot lazzatini tasavvur qilib bo‘lmaydi. Inson biror luqmani xotirjam yutmaydi, har qanday koshona uy-joy, mol-mulk, bola-chaqa inson tanasiga og‘irlik qiladi. Aytishlaricha, notinchlik, urush sababidan oxirgi besh ming yilda uch milliarddan ziyod odam hayotdan ko‘z yumgan.
Urushlar sababidan mehr-oqibat, insoniylik unutiladi, har qanday ezgu amallar, ulug‘ maqsadlar poyoniga yetmaydi. Yer qanchalik keng bo‘lishi bilan shunchalar tor va ziq ko‘rinishga mubtalo bo‘ladi. Demak, xotirjamlik, osoyishtalik ne’matini so‘rashda dono xalqimiz nechog‘lik to‘g‘ri va go‘zal yo‘l tanlagan. Muqaddas dinimiz dasturi bo‘lmish Qur’on oyatlarida tinchlik-osoyishtalikka katta e’tibor qaratilib, Alloh taolo: “Qachon (Biz) insonga (tinchlik, salomatlik, farovonlikni) in’om etsak, u (shukr qilishdan) yuz o‘girib, o‘z holicha ketur. Qachon unga (xastalik, kambag‘allik kabi) biror yomonlik yetsa, noumid bo‘lur” (Isro, 83) deb, tinchlik-osoyishtalik to‘g‘risida marhamat qiladi.
Alloh taolo bandalarini o‘zaro ittifoqlikda, ahillikda, tinchlik-omonlikda yashashga da’vat etib: “Agar mo‘minlardan ikki toifa o‘zaro urushib qolsalar, darhol ular o‘rtasini isloh etingiz!”. (Hujurot, 9) degan insonparvarlik tamoyilini yaratishga chaqiradi.
Jannatmakon yurtimizda tinchlik-osoyishtalik barqarorligini ta’minlash yo‘lida davlatimiz tomonidan katta ish olib borilayotgani bizning baxtimizdir.
Shunga ko‘ra biz ham tinch, osoyishta va farovon hayotning qadriga yetish, bu farovonlik, osuda turmushimizning barqarorligini ta’minlashda o‘z hissamizni qo‘shmog‘imiz lozim. Bu orqali turmushimiz farovonligiga erishamiz.
Ibn Abbos (r.a.)dan rivoyat qilingan hadisi sharifda aytilganidek, “Ikki eng aziz ne’mat bor-u, ko‘plar buning qadriga yetishmaydi, bular salomatlik va tinchlik-xotirjamlikdir” (Imom Buxoriy va Imom Termiziy rivoyati).
Tinchlik qaror topgan yurtda xotirjamlik hukm suradi, farzandlar emin-erkin kamolga erishadi, oqibatda, jamiyatda har tomonlama yuksalish va rivojlanish ro‘y beradi. Demak, dunyoda hayotning bir maromda davom etishi, xalqning Haq taolo buyurgan ishlarini mukammal va xotirjam ado etishlari uchun tinchlik va osoyishtalik lozim. Yaratgan Parvardigor Qur’oni karimda ana shu tinchlikni saqlash va qadrlash vazifasini inson zimmasiga yuklab, Islom dini tinchlikka targ‘ib qilishini, shaytoniy yo‘llarga ergashmaslik lozimligini ta’kidlab bunday deydi: “Ey, imon keltirganlar! Yoppasiga itoatga kirishingiz va shaytonning izidan ergashmangiz! Albatta, u sizlargaaniqdushmandir” (Baqara, 208).
Islom dini inson uchun tinchlik va omonlik dinidir. Alloh taoloning ismlaridan biri “As-Salom”dir. Qur’on nozil bo‘lgan kecha ham salom kechasidir. Bu haqda Alloh taolo kalomi sharifida: “U (kecha) to tong otgunicha salomatlikdir”, deydi (Qadr, 5).
Dinimizning tinchlikka bo‘lgan e’tibori nechog‘lik katta bo‘lishi bilan bir qatorda bag‘rikenglik uning negizidir. Inson o‘zidagi ne’matning qadrini uning ustida mulohaza yuritish, shu ne’matdan o‘zgalar ham bahramand yoki bebahra ekanini o‘ylab ko‘rish bilan his etadi.
Tinchlik va xotirjamlik Alloh taoloning buyuk ilohiy ne’matlaridan biridir. Qolaversa, barcha ezgu ishlar ro‘yobga chiqishining boisi ham osoyishtalikdir. Shunday ekan, insonlar nafaqat mavjud tinchlikning qadriga yetib, shukrini ado etishlari, balki unga noshukrlik qilib putur yetkazishdan ham saqlanishlari lozim. Zero, tinchlik va xotirjamlikning ulug‘ ne’matligi doimo kundalik xayriyatlarimizning boshida zikr qilinadi. Shuning uchun ham Payg‘ambar alayhissalom eng avvalo inson dunyo va oxiratda tinch-omon bo‘lishni so‘rab, duo qilish to‘g‘risida Abu Hurayra (roziyallohu anhu) rivoyat qiladilar. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Ey, Parvardigor! Dunyo va oxiratda tinch va omonda qilgin” deb qilingan duodan ko‘ra afzalroq duo yo‘qdir” dedilar (Imom Bayhaqiy rivoyati).
Aynan shu mazmunni Anas (roziyallohu anhu) rivoyat qilgan hadisi sharifda Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “(Ey, Anas!) Alloh taolodan dunyo va oxiratda tinch va omonda bo‘lishni so‘ragin. Zero, senga dunyo va oxiratda tinch va omonda bo‘lish berilsa, najot topibsan” dedilar (Imom Termiziy rivoyati).
Demak shunday ekan, Yaratgandan bir-birimizga tinchlik, amniyat, xotirjamlik tilaylik! Alloh taolo tinchlik-osoyishtaligimizni hamisha barqaror qilsin. Jannatmakon yurtimizni tinch, mehnatsevar xalqimiz hayotini farovon aylasin!
Abdulhay TURSUNOV,
O‘zbekiston musulmonlari idorasining
Namangan viloyat vakili
Bismillahir Rohmanir Rohiym
ULUG‘ HISOB-KITOB BO‘LISHI BAYONI
- 55حِسَابُ النَّاسِ بَعْدَ الْبَعْثِ حَقٌّ فَكُونُوا بِالتَّحَرُّزِ عَنْ وَبَالِ
Ma’nolar tarjimasi: Qayta tirilishdan keyin insonlarning hisob berishlari haqdir, shunday ekan (ey insonlar) yomon oqibatdan (qiyomatda yomon hisobga yo‘liqishdan) saqlanishda bo‘linglar.
Nazmiy bayoni:
Qiyomatda hisob bo‘lmog‘i aniq,
Yomon oqibatdan saqlan, xaloyiq.
Lug‘atlar izohi:
حِسَابُ – mubtado.
النَّاسِ – muzofun ilayh.
بَعْدَ – zarfi zamon.
الْبَعْثِ – muzofun ilayh. Lug‘atda “yuborish”, “jonlantirish”, “uyg‘otish” kabi ma’nolarni anglatadi.
حَقٌّ – xabar. Voqelikning berilgan hukmga muvoq bo‘lishi haq deyiladi.
كُونُوا– noqis fe’l, oxiridagi واو ismi.
بِ – “majoziy zarfiyat” ma’nosida kelgan.
تَّحَرُّز – “saqlanish”, “o‘zini asrash” va “ehtiyot bo‘lish” ma’nolarini anglatadi. Jor majrur كُونُوا ning xabari ekaniga ko‘ra nasb o‘rnida turibdi.
وَبَالِ – “zarar”, “halokat” ma’nolarida bo‘lib, yomon oqibatga olib boruvchi narsalarga nisbabtan ishlatiladi. Jor majrur تَّحَرُّز ga mutaalliq.
Matn sharhi:
Bayt mazmunidan, ey insonlar, kelajakda hisob-kitob bo‘lishi haqdir, shuning uchun o‘tkinchi narsalarga aldanib qolmanglar, zimmalaringizdagi Alloh taoloning haqlarini ham, insonlarning haqlarini ham ado etinglar, agar hozir ado etmasangiz, ulug‘ hisob-kitob kunida badalini to‘laysizlar, degan ma’no tushuniladi.
So‘fi Ollohyor bobomiz qayta tirilgandan keyingi hisob-kitobni quyidagi sodda va ravon so‘zlari bilan bayon qilgan:
Udur hokim nechukkim hukm qildi,
Tiril degach hama olam tirildi.
* * *
Yig‘ar mahshar yerida barcha jonni,
So‘rar bandasidin yaxshi-yomonni.
Ya’ni o‘sha kunda insonlar hisob-kitob joyidan yaxshi va yomon qilgan amallarining samaralarini ko‘rish uchun guruh-guruh bo‘lib qo‘zg‘aladilar. Tuproq zarrasi vaznidagi yaxshi amalni qilgan bo‘lsa, uni o‘zining amallari yozilgan sahifada borligini ko‘radi va o‘shanga loyiq mukofotni oladi. Ibn Abbos roziyallohu anhu zarra haqida: “Kaftingizni yerga qo‘yib ko‘targanda unga yopishgan har bir tuproq zarradir,” – degan.
Ya’ni o‘sha kunda qilingan barcha yaxshiyu yomon amallar sohibidan aslo ajramaydi. Hammaga amallari yozilgan kitob ochiq holatda ko‘rsatiladi. Bu kitobda yaxshi ishlar ham, yomon ishlar ham, ochiq-oydin ko‘rinib turadi, birortasi ham pinhon qolmaydi. Kitob sohibiga, amallaring yozilgan kitobni o‘qi! Bugungi kunda qilgan amallaringga o‘zing guvohlik berasan! Boshqa guvoh yo boshqa hisobchiga muhtoj bo‘lmaysan, – deyiladi.
Qilingan yaxshi ishlarning mukofotlari ko‘paytirib beriladi, yomon ishlarga esa ko‘paytirilmasdan jazo beriladi:
Ushbu o‘n baravar oshirib mukofotlash ham aslida ko‘p mukofot berishning eng ozi hisoblanadi. Chunki gohida yetti yuz baravariga beriladigan yoki undan ham ko‘piga beriladigan mukofot beriladi. Yomon amal qilganlarga esa qilgan yomonliklaridan oshiqcha jazo berilmaydi, qilgan yomonligiga belgilangan jazoning o‘zigina beriladi. Yaxshi amallarning mukofotini ko‘paytirib berish, Alloh taoloning fazlu marhamati bo‘lsa, yomon ish qilganlarni qilmishlariga yarasha jazolashi U zotning adolati hisoblanadi.
Shuningdek, kofir jinlarning ham azobga giriftor etilishini ulamolar bir ovozdan ta’kidlaganlar. Jin surasida quyidagicha xabar berilgan:
“Ammo (yo‘ldan) ozganlarga esa, bas, ular jahannamga o‘tin bo‘luvchi kimsalardir”[4].
Ya’ni to‘g‘ri yo‘ldan ozib, iymon keltirmagan kofir jinlar, kofir insonlar kabi jahannamga “o‘tin” bo‘ladilar.
Ammo mo‘min jinlarning jannatga kirishlari to‘g‘risida ixtilof bo‘lib, bu haqida Badriddin Shibliy Hanafiy[5] o‘zining mashhur “Okomul marjon fi ahkamil jan”[6] kitobida to‘rt xil so‘zni keltirgan.
MO‘MIN JINLARNING JANNATGA KIRISHLARI HAQIDAGI QARASHLAR
“Ulamolar mo‘min jinlarning jannatga kirishlari haqida to‘rt xil qarashni aytganlar:
1. Jumhur ulamolar mo‘min jinlarni jannatga kiradi, deb hisoblaydilar. Ushbu qarashni Ibn Hazm “Milal” kitobida Abu Ya’lo, Abu Yusuf va boshqa ko‘pchiliklardan rivoyat qilgan;
2. Jinlar jannatga kirmaydilar, balki uning atrofida bo‘ladilar. Insonlar ularni ko‘radilar, ular esa insonlarni ko‘rmaydilar. Ushbu qarash Molik, Shofi’iy, Ahmad, Abu Yusuf va Muhammadlardan rivoyat qilingan;
3. Jinlar A’rofda[7] bo‘ladilar;
4. Bu haqida hech qanday gap aytmaslik”[8].
JINLAR VA SHAYTONLAR ORASIDAGI FARQLAR
Jinlar va shaytonlar orasidagi farqlar haqida “Aqidatul mu’min” kitobida quyidagilar yozilgan: “ Jinlar ikki turli bo‘ladi:
1. Shaytonlar. Bularda hech qanday yaxshilik bo‘lmaydi;
2. Jinlar. Bular orasida solihlari ham, yomonlari ham bo‘ladi.
Jinlarning holati insonlarga o‘xshash bo‘lib, ular orasida xushfe’llari ham, badfe’llari ham, mo‘minlari ham, kofirlari ham bo‘ladi.
Shaytonlar aslida jinlarning vakillari hisoblanadi. Zero, iblisning jinlardan bo‘lgani Qur’oni karimda xabar berilgan:
Shayton ilohiy rahmatdan quvilib, barcha yaxshiliklardan kesilgach, mazkur ishlar uning zurriyotlariga ham meros bo‘lib o‘tgan. Shuning uchun shaytonlarda aslo yaxshilik bo‘lmaydi, ular faqat yomonlikni biladilar va doim yomonlikka chaqiradilar. Bularning holatiga ilon ancha yaqin misol bo‘la oladi. Ya’ni ilondan faqat ilon tug‘iladi, ilon nasli borki, barchasi doim zahar solish payida bo‘ladi. Xuddi shu singari, shaytonlardan ham faqat shaytonlar tug‘iladi, shayton nasli borki, doim odam bolalarini yo‘ldan urish payida bo‘ladi.
Shuningdek, aslida shayton bo‘lmagan jin va insonlar ham iflos ishlarni qilishlari va tug‘yonga ketishlari sababli shaytonga aylanib boradilar. Shaytonga aylanganlarining ashaddiylari “Marid” deyiladi, yanada bundan ham ortiq tug‘yonga ketganlari “Ifriyt” deb nomlanadi.
Shaytonlarning vasvasa qilishlari haqida Qur’oni karimda shunday xabar berilgan:
“Shuningdek, har bir payg‘ambarga insu jinning shaytonlarini dushman qilib qo‘ydik. Ular aldash maqsadida soxta xushsuxanlik bilan bir-birlariga vasvasa qiladilar”[10].
Ushbu oyat shaytonlarning insonlardan ham, jinlardan ham bo‘lishiga dalolat qiladi. Jinlarning turli bo‘lishi haqida esa ularning tilidan hikoya tarzda shunday xabar berilgan:
“Va albatta, bizdan solihlar ham va boshqalar ham bor. Turli guruhlar bo‘lgan edik”[11].
Ushbu oyatda esa jinlarning oralarida solihlari ham bo‘lishi bayon qilingan”[12].
Keyingi mavzular:
Nomai a’mol berilishi haqidagi e’tiqodimiz.
[1] Zalzala surasi, 7, 8-oyatlar.
[2] Isro surasi, 13, 14-oyatlar.
[3] An’om surasi, 160-oyat.
[4] Jin surasi, 15-oyat.
[5] Badriddin Shibliy Hanafiy hijriy 712 yilda Damashqda tug‘ilgan. Hanafiy mazhabidagi ulug‘ muhaddis olimlardan biri bo‘lgan bu zotning “Fusul fi ahvali Rasul”, “Kashful ibham bisharhil ahkam”, “Nashrul a’lam fi ahkamis salam” va “Okomul marjan fi ahkamil jan” kabi ko‘plab asarlari bo‘lgan. Hijriy 796 yilda vafot etgan.
[6] “Okomul marjon fi ahkamil jan” kitobi jinlarga taalluqli hukmlarni bayon qiluvchi eng mo‘tabar asarlardan biri hisoblanadi. Unda jinlarning mavjudligi, ularning sinflari, sahoba jinlar, mo‘min jinlarning jannatga kirishlari haqidagi qarashlar kabi rang-barang mavzulardagi ma’lumotlar jamlangan. Badriddin Shibliydan keyingi olimlar jinlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni bayon etishda, asosan, ushbu kitobdan foydalanishgan. “Fathul Boriy sharhu Sahihil Buxoriy”dek mo‘tabar kitobda ham agarchi nomi bayon qilinmagan bo‘lsa-da, ushbu kitobdan iqtibos keltirilgan.
[7] “A’rof – jannat bilan do‘zaxni ajratib turadigan devor, arasot. Bu joy jannatga ham, do‘zaxga ham kirmagan, ya’ni vaqti soati kelib, Alloh taolo ularni jannatga kiritgunga qadar ma’lum muddat turadigan kishilarning joyidir”. Qarang: Shayx Abdulaziz Mansur. Qur’oni karim ma’nolarining tarjima va tafsiri. – Toshkent: “Toshkent islom universiteti” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2006. – B. 151.
[8] Badriddin Shibliy Hanafiy. Okomul marjon fi ahkamil jan. – Qohira: “Dorul haram litturos”, 2009. – B 155.
[9] Kahf surasi, 50-oyat.
[10] An’om surasi, 112-oyat.
[11] Jin surasi, 11-oyat.
[12] Abu Bakr Jobir Jazoiriy. Aqidatul mu’min. – Madinai munavvara: “Maktabatul ulum val hikam”, 2009. – B. 122.