Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayh mashhur qozi, mutakallim, faqih va lug‘atshunos , asha’riyya olimolardandir. Nasablari Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuga borib taqaladi. Sherozning Iyj shahrida hijriy 680-yilda (melodiy 1281-yil) tug‘ulgan.

Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayhning ustozlari juda ko‘p bo‘lib bizga ma’lum bo‘lganlari:

• Imom Bayzoviyning shogidi Shayx Zaynuddin Hinkiy rahmatullohi alayh. Ma’lumotlarga qaraganda Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayhga bu ustozlarining ta’sirlari ko‘p bo‘lgan.
• Shayx Imom Faxruddin Abulmakorim Ahmad ibn Hasan Jorburdiy rahmatullohi alayh. Faxruddin Abulmakorim rahmatullohi alayh Imom Bayzoviyning “Usulul fiqh” kitoblariga sharh bitgan. Imom Zamaxshariyning “Kashshof” tafsirlariga bir necha hoshiyalar bitgan va 746-yilda vafot etgan.

Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayhdan ilm tahsil olgan shogirdlari ham ko‘p bo‘lgan, ulardan ba’zilari haqida quyda tanishamiz:

• Imom Shamsuddin Muhammad Kirmoniy rahmatullohi alayh. 717-786-hijriy yilda yashab o‘tgan. O‘n ikki yil Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayhga shogird tushgan. Shamsuddin Muhammad Kirmoniy rahmatullohi alayh “Sahih Buxoriy”ga bitgan sharhlari mashhurdir.
• Imom Ziyouddin Abdulloh ibn Sa’dulloh Qazviniy rahmatullohi alayh.
• Imom Alloma Sa’duddin Mas’ud ibn Umar Taftazoniy rahmatullohi alayh. 722-792-hijriy yillarda yashab o‘tgan.

Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayh ko‘pincha Sultoniyya shahrida istiqomat qilgan edi. Fors davlatida hukmronlik qilgan Ilxoniylar sulosiga mansub podshox Abu Sa’iyd u zotni Sheroz shahriga qozi etib tayinlagan edi va biroz muddatdan so‘ng Qozul quzot darjasiga ko‘tarildi. Fors o‘lkasidagi Kirmonning amiri bilan o‘zaro nizoga kelib qolishdi va mansabidan olib tashlanib hibsda olindi. U kishining mol-davlati ko‘p bo‘lib ko‘p qismini ilm va uning ahli yo‘lida sarf qilar edi. U zot melod hisobda 1355-yili, hijriy hisob bo‘yicha 756-yilda Iyj shahridagi Duraymiyon qalasida vafot etdilar.

Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayh bir necha yuksak unvonlar sohibidir. Quyida ulardan bir nechasini keltirib o‘tamiz:

• Sharqning qozilar qozisi.
• Shayxul ulamo.
• Shayxush shofiiyya va boshqalar.

Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayhning musannafotlari musulmonlar olamiga yetarlikcha qo‘llanma bo‘ldi ulardan  mashhurlari quydagilardir:

• Al-Mavaqif fi ilmil kalom.
• Javohirul kalom.
• Al-Kavoshif fi sharhil mavoqif.
• Al-Aqoid al-iddiya.
• Uyunul javohir.
• Al-Favoidul g‘iyosiyya fil ma’niy val bayan.
• Buhjatut tavhid.
• Ar-Risalatul a’dudiyya va boshqalar.  

Imom Buxoriy nomidagi Toshkent Islom Instituti

4-kurs talabasi Komilov Ilhomjon Ikromjon o‘g‘li