Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayh mashhur qozi, mutakallim, faqih va lug‘atshunos , asha’riyya olimolardandir. Nasablari Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuga borib taqaladi. Sherozning Iyj shahrida hijriy 680-yilda (melodiy 1281-yil) tug‘ulgan.
Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayhning ustozlari juda ko‘p bo‘lib bizga ma’lum bo‘lganlari:
Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayhdan ilm tahsil olgan shogirdlari ham ko‘p bo‘lgan, ulardan ba’zilari haqida quyda tanishamiz:
Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayh ko‘pincha Sultoniyya shahrida istiqomat qilgan edi. Fors davlatida hukmronlik qilgan Ilxoniylar sulosiga mansub podshox Abu Sa’iyd u zotni Sheroz shahriga qozi etib tayinlagan edi va biroz muddatdan so‘ng Qozul quzot darjasiga ko‘tarildi. Fors o‘lkasidagi Kirmonning amiri bilan o‘zaro nizoga kelib qolishdi va mansabidan olib tashlanib hibsda olindi. U kishining mol-davlati ko‘p bo‘lib ko‘p qismini ilm va uning ahli yo‘lida sarf qilar edi. U zot melod hisobda 1355-yili, hijriy hisob bo‘yicha 756-yilda Iyj shahridagi Duraymiyon qalasida vafot etdilar.
Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayh bir necha yuksak unvonlar sohibidir. Quyida ulardan bir nechasini keltirib o‘tamiz:
Azududdin Iyjiy rahmatullohi alayhning musannafotlari musulmonlar olamiga yetarlikcha qo‘llanma bo‘ldi ulardan mashhurlari quydagilardir:
Imom Buxoriy nomidagi Toshkent Islom Instituti
4-kurs talabasi Komilov Ilhomjon Ikromjon o‘g‘li
Rivoyat qilinishicha, bir kuni sahroda bir otliq kishi ketib borardi. Cho‘lda sarson bo‘lib, adashib chanqoqdan tinkasi qurigan bir kishini uchratdi. Bu odam otliqdan suv so‘radi, otliq unga suv berdi. Yo‘lovchi biroz o‘ziga kelgach otliqdan uni o‘zi bilan olib ketishini iltimos qildi. Otliq rozi bo‘ldi va yo‘lovchini otiga minishiga izn berdi.
Ammo, yo‘lovchi ko‘p toliqqani uchun otga o‘zi mingasha olmadi va: "Men chavandoz emasman, oddiy dehqonman, shuning uchun otga minishga o‘rganmaganman. Iloji bo‘lsa menga otga minishimga yordamlashib yuborsangiz", deb iltimos qildi.
Otliq otdan tushib, unga yordam berdi. Biroq, yo‘lovchi otga mingach, mohir chavandoz kabi otni choptirib qochib qoldi.
Shunda otliq o‘zini aldanganini angladi va qochayotgan o‘g‘rining ortidan qichqirib: "Menga qilgan bu ishingni hech kimga aytma, iltimos! Yo‘qsa, odamlar bir-birlariga muruvvat qilmay qo‘yadilar", dedi.
Homidjon domla ISHMATBЕKOV