Sayt test holatida ishlamoqda!
10 Iyun, 2025   |   14 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:50
Peshin
12:28
Asr
17:37
Shom
19:59
Xufton
21:36
Bismillah
10 Iyun, 2025, 14 Zulhijja, 1446

Jenshen xossalari

26.01.2017   43987   9 min.
Jenshen xossalari

JЕNSHЕN (Ranax ginseng) — araliyadoshlarga (Araliceae) mansub ko‘p yillik o‘t. Sharqiy Osiyo, Xitoy va Koreyada tabiiy holda o‘suvchi qadimgi o‘simlik. Juda qadimdan dorivor o‘simlik sifatida ma’lum (ildizidan olingan dori-darmonlar organizmning quvvatini  oshiradi). Bo‘yi 30—50 sm, barglari panjasimon qirqma, gullari mayda, ko‘kish, soyabonsimon to‘pgulga yig‘ilgan. Mevasi yumshoq. Etli ildizi silindrsimon, xushbo‘y, ta’mi achchiqroq. Ildizining yuqori qismi yo‘g‘onroq, pastki qismi shoxlangan, qisman odam gavdasini eslatadi. Shu bois unga «jenshen», ya’ni xitoycha «odam-ildiz» deb nom berilgan. Ildizining og‘irligi 20—25 g keladi. Jenshenning tabiiy zahiralari juda ham kamayib ketgan. Shuning uchun ko‘p joylarda ekib o‘stira boshlandi. O‘zbekistonda botanika bog‘ida o‘stiriladi.

Uni yovvoyi  holda Xabarovskda,  Koreyada, Manchjuriyada va Xitoyda uchratish mumkin. Ko‘pincha  jenshen  kedr daraxtlari o‘sadigan soya-salqin va sersuv o‘rmonlarda o‘sadi. Jenshen turli tabiiy o‘g‘itlarga boy, yumshoq, uvada tuproqli yerlarni xush ko‘radi. Quyosh nurlari tik tushadigan yerda o‘smaydi, xuddi shuning uchun ham u atrofi daraxtlar bilan o‘ralgan o‘rmonzorlarda o‘sadi. (“O‘zME”dan)

Jenshenning foydali xossalari

Tarkibida mavjud bo‘lgan bir qancha foydali kimyoviy moddalar sababidan jenshen qadimdan xalq tabobatida turli kasalliklarni davolashda keng qo‘llangan. O‘simlik ildizida alkaloidlar, turli shiralar, S vitamini, oltingugurt va fosfor, xushbo‘y moddalar, shuningdek,  mikro- va  makroelementlar bor.

O‘simlik inson organizmiga tinchlantiruvchi va og‘riq qoldiruvchi ta’sir ko‘rsatadi.  Jenshen kishida ishchanlik qobiliyatini kuchaytiradi, o‘t moddasini  organizmdan chiqarib yuboradi, o‘pkada gaz almashinuvini yaxshilaydi.  Jenshenning shifobaxsh ta’siri natijasida kishida arterial qon bosimi me’yoriga keladi, endokrin tizimi ish faoliyati kuchayadi, qon tarkibida qand moddasi miqdori pasayadi.

Jenshen asabiylashish, siqilish va tashvishlanish holatlarida tinchlantiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. O‘simlikni aqliy va jismoniy zo‘riqishlarda iste’mol qilinadi. 

Jenshen qon shakllanishini va xotirani yaxshilaydi, modda almashinuvi va yurak-qon tomirlari tizimi faoliyatini me’yoriga keltiradi.  Jenshen – ko‘rish qobiliyatini yaxshilovchi, jarohatlar bitishiga yordam beruvchi, og‘riqni qoldiruvchi, asab tizimini tinchlantiruvchi o‘simlik.

Jenshen  organizmning erta qartayishiga yo‘l bermaydi, bunda organizmga boshqa salbiy ta’sir ko‘rsatmaydi. Bu o‘simlik immunitetni kuchaytiradi, tanadagi ortiqcha yog‘larning erishiga yordam qiladi.  Xalq tabobatida  jenshen damlama, qaynatma, malham, choy sifatida va quruqligin yanchib iste’mol qilinadi. 

Jenshen bilan davolash

Tomirlardagi og‘riqni qoldirish va shamollashni davolashda jenshen. Tog‘ asalidan 1 kg olinadi va unga 50 g jenshen ildizi maydalangan bo‘laklari solinadi. Mazkur asal solingan idish qorong‘i joyda bir necha hafta saqlanadi. Tindirilgach, asaldagi jenshen ildizi qoldiqlari butkul olib tashlanadi. Bu tabiiy doridan kuniga bir choy qoshiq ichib, kishi tomirlaridagi va boshdagi og‘riqlardan xalos bo‘ladi, charchoq bilmaydi, tetik bo‘ladi, shamollashdan ham forig‘ bo‘ladi.

 Yo‘tal va tumovda jyenshen. Bu dorini tayyorlash uchun bir bosh katta turp olinadi, uning bosh tomoni o‘yib olinib, chuqurcha hosil qilinadi va olov ustidagi manti qasqon bug‘xonasiga ikki soatga qo‘yiladi, uning yoniga - mantiqasqon bug‘xonasiga bitta jenshen ildizi qo‘yiladi. So‘ng ularni bug‘xonadan olinadi. Turpning o‘yilgan chuqurchasiga jenshen ildizi solinadi va unga teng asal qo‘shiladi. Turpning o‘yilgan chuqurchasi  uning o‘zidan kesib olingan qopqog‘i bilan berkitiladi, bir sutka davomida tindiriladi, turp ichida hosil bo‘lgan suyuqlikni bir choy qoshig‘idan kuniga uch mahal ichiladi. Bir necha kunlik bunday muolaja natijasida yo‘taldan ham, tumovdan ham forig‘ bo‘linadi.

Shifobaxsh ichimlik

Jenshenli choy inson salomatligiga ajoyib ta’sir ko‘rsatadi. Bunday choyni tayyorlash uchun quritib yanchilgan jenshen ildizi ustidan qaynab turgan suv quyiladi, ustini yopib,   20  minut tindiriladi, so‘ng dokadan o‘tkaziladi. Choyni sutkasiga uch mahal bir osh qoshig‘idan bir oy davomida ichiladi, so‘ng  o‘ttiz kun tanaffus qilib, muolaja kursi takrorlanadi. 

Bunday damlangan choy organizmni umumiy mustahkamlovchi, kuch-quvvat bag‘ishlovchi tinchlantiruvchi xususiyatlarga ega. O‘simlikning faol moddalari asab tizimi faoliyatini mustahkamlaydi, jismoniy va aqliy charchoqni pasaytiradi, yurak va qon tomirlari faoliyatini yaxshilaydi, ishtahani ochadi, arterial qon bosimini  me’yoriga keltiradi, ishchanlik qobiliyatini oshiradi.

 Jenshen bilan muolaja qilish bo‘yicha tavsiyalar

O‘simlik tarkibidagi barcha foydali moddalar majmuasi organizmni sog‘lomlashtiruvchi vosita sifatida ajoyib ta’sir ko‘rsatadi. Bunda o‘simlikning sog‘lomlashtiruvchi foydali xususiyatlari kasalliklardan forig‘ bo‘lishda yordam berishi bilan birgalikda, nafaqat muolaja uchun balki, turli xastaliklarning oldini olish uchun ham xizmat qiladi.

 Xususan, uning barglari, tanasi, gullari va urug‘i shifobaxsh damlama tayyorlashda ishlatiladi.

Damlamani muntazam ichish qandli diabet, tropik yaralar, neyropsixik xastaliklarni davolab tuzatishda, shuningdek, doimiy charchoqdan forig‘ bo‘lishda, asabiylashish, siqilish va tashvishlanishdan so‘ng ruhiy yengillikni tiklashda yordam beradi.

 Yaqinda olib borilgan tadqiqotlar bu o‘simlik barglarida polisaxaridlar mavjudligini aniqladi, bu moddalar turli o‘simtalarga barham beradi. Shunday qilib, bu o‘simlikdan rak kasalligining oldini olish va uni davolashda ham foydalanilmoqda.

Ortiqcha vaznli, to‘ladan kelgan kishilar uchun ham bu o‘simlikning foydasi katta, shu bilan bir qatorda u organizmni yoshartirish xususiyatiga ham ega. O‘ziga ozishni maqsad qilib qo‘ygan kishilar bu damlamani ichib yurishlari yaxshi natijalar beradi.

Xulosa qilib shuni aytish mumkin, jenshendan tayyorlangan turli dorilar quyidagi kasalliklarni davolashda qo‘llaniladi:

  • uyqusizlik, siqilish va asab bilan bog‘liq turli  xastaliklar;
  • davomli jismoniy va aqliy zo‘riqishlar;
  • erkaklar va ayollar kasalliklarida;
  • modda almashinuvi buzilganida;
  • og‘ir xastalik va jarrohlik amaliyotlaridan keyingi davolanish jarayonida.

Bundan tashqari jenshenning turli bo‘laklaridan tayyorlangan damlama va eliksirlardan har xil ko‘rinishdagi kasalliklarning oldini olish, tana umumiy sog‘ligini tiklash, inson organizmidagi turli bezlar faoliyatini izga solishda foydalaniladi.

Jenshendan tayyorlanadigan turli dori-darmonlar

Jenshendan turli dorilar tayyorlanadi. Bu dori-darmonlarni dorixonalardan xarid qilib olish yoki shifokor tavsiyasiga asosan uy sharoitida tayyorlash mumkin.

Choy

Bu shifobaxsh ichimlikni jenshen quritilgan ildizining yanchilganidan tayyorlash mumkin. Uning ustidan 1:10 miqdorda qaynab turgan suv quyiladi va 10 minut tindiriladi.  So‘ng damlama dokadan o‘tkazilib, ovqatlanishdan 20 minut oldin bir osh qoshiqdan kuniga 2-3 mahal ichiladi. Bunday shifobaxsh damlama kasalliklarning oldini olish maqsadida 1 oy davomida ichiladi, keyin kamida 30 kun tanaffus qilinadi.

Asal aralashmali jenshen ma’juni

Agar asal aralashtirilsa, shirin va foydali shifobaxsh vosita hosil bo‘ladi. Buning uchun quritib yanchilgan jenshen ildizi olinadi. Unga 30 baravar miqdorda ko‘p asal qo‘shiladi (1:30 nisbatda bo‘ladi). Uni iste’mol qilishdan oldin uy haroratida 10 kun davomida dimlab tindiriladi. Asalning o‘zi ko‘pgina shifobaxsh xossalarga ega, shuning uchun bu ma’jun butun organizm uchun nihoyatda foydalidir. Uni 2 oy mobaynida ovqatlanishdan  20 minut oldin kuniga 3 mahal 1 choy qoshig‘idan iste’mol qilinadi.

Jenshen iste’mol qilish mumkin bo‘lmagan holatlar

Davolanish maqsadida jenshenni iste’mol qilish biron a’zodan qon oqishi, homiladorlik, surunkali va yuqumli kasalliklarda va turli shamollashlarda mumkin emas. Jenshen iste’mol qilishning yomon oqibatlari yo‘q, lekin u kuchli ta’sir qiluvchi vosita bo‘lgani sababli, qattiq bosh og‘rig‘i keltirib chiqarishi, qon bosimi bor kishilarda (juda sezilarli) salomatlikning yomonlashuviga sabab bo‘lishi mumkin, 45 yoshga yetmagan kishilarga uni iste’mol qilish mumkin emas.  Ba’zi kishilarda uni muolaja sifatida iste’mol qilinganda ko‘ngil aynish, qayt qilish, qon bosimi ko‘tarilishi yuz berishi mumkin. Shu belgilardan birontasi kuzatilsa, darhol shifokorga murojaat qilish lozim. Kunning ikkinchi yarmida jenshen iste’mol qilish tavsiya etilmaydi.

12 yoshga to‘lmagan bolalarni jenshen bilan davolash mumkin emas.

Jenshen bilan davolanayotib, mast qiluvchi ichimliklar ichish qat’iyan man etiladi. 

                   Jaloliddin Nuriddinov tayyorladi

                          26 yanvar 2017 yil

Boshqa maqolalar
Maqolalar

Mehr-oqibat, shodlik, xayr-saxovat ayyomi

06.06.2025   676   4 min.
Mehr-oqibat, shodlik, xayr-saxovat ayyomi

Shukuh


Mamlakatimizda muborak Qurbon hayitini ko‘tarinki kayfiyatda nishonlash yaxshi an’anaga aylangan. Bayram kunlari yurtimizda mehr-oqibat, insonparvarlik, shukronalik, saxovat va bag‘rikenglik kabi xalqimizga xos ezgu fazilatlar yanada yorqin namoyon bo‘ladi.

Ushbu muborak ayyomda qarindosh-urug‘lar, yaqinlar, yolg‘iz keksalar holidan xabar olinadi, ko‘makka muhtoj insonlarga yordam beriladi, qisqacha aytganda, jamiyatda birdamlik va ahillik muhiti yana ham mustahkamlanadi.

Kezi kelganda, bugun mamlakatimiz yangi taraqqiyot bosqichiga chiqqanini, barcha sohalar qatori diniy-ma’rifiy jabhada ham ko‘plab islohotlar amalga oshirilayotganini, yutuqlarga erishilayotganini alohida qayd etish lozim.

Yangi O‘zbekistondagi bu muvaffaqiyatlar zamirida fuqarolarning vijdon erkinligi huquqlarini ta’minlash borasidagi yangilik va yengilliklarni alohida qayd etish, xususan, ikki muhim hujjatni eslab o‘tish lozim.

Birinchisi — “O‘zbekiston Respublikasida fuqarolarning vijdon erkinligini ta’minlash va diniy sohadagi davlat siyosati konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Qonun, ikkinchisi — Prezidentimizning “Fuqarolarning vijdon erkinligi huquqi kafolatlarini yanada mustahkamlash hamda diniy-ma’rifiy sohadagi islohotlarni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni. Ushbu ikki muhim hujjat tom ma’noda diniy-ma’rifiy soha samaradorligini yangi bosqichga olib chiqishning mustahkam huquqiy asosi bo‘ldi.

Farmonga asosan, ko‘hna Buxoroda Bahouddin Naqshband ilmiy-tadqiqot markazi tashkil etildi. Bu xalqimiz, xususan, diniy-ma’rifiy soha vakillari uchun katta xushxabardir. Ushbu markaz tom ma’noda buyuk ajdodimiz Bahouddin Naqshband va naqshbandiylik tariqati allomalarining yuksak insonparvarlik g‘oyalarini ilmiy asosda o‘rganish, yosh avlodni bag‘rikenglik hamda o‘zaro hurmat ruhida tarbiyalashda muhim o‘rin tutadi. Shuningdek, tasavvuf ta’limoti tarixi va uning bugungi kundagi ahamiyatini ilmiy tadqiq etish, “Yetti pir” allomalari va aziz avliyolarning boy ilmiy-ma’naviy merosini xalqaro maydonda keng targ‘ib qilish kabi asosiy vazifalarni bajaradi. Naqshbandiylik ta’limotining ezgu g‘oyalarini tadqiq etish uchun ilmiy-nazariy va uslubiy masalalarga bag‘ishlangan anjuman, konferensiya, ko‘rgazma, seminar-trening, tanlovlar hamda boshqa madaniy-ma’rifiy tadbirlar tashkil etadi. Tasavvuf ta’limotining ilmiy asoslangan g‘oyalarini targ‘ib qiladi va soxta tariqatchilikning oldini olish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqadi.

Sirasini aytganda, ushbu markaz ham Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazlari hamda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi singari uchinchi Renessansni qaror toptirish yo‘lidagi yana bir mustahkam ilm va aql markazi bo‘ladi, albatta.

Shu o‘rinda, O‘zbekiston Prezidentining Qurbon hayiti munosabati bilan yo‘llagan tabrigida ta’kidlanganidek, buyuk tariximiz va madaniyatimiz durdonalarini, mashhur allomalarimizning boy merosini to‘plash va keng targ‘ib etishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Jumladan, ko‘hna Sharq mo‘jizasi — Samarqand shahri 2025 yilda Islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilindi, ulug‘ vatandoshimiz Imom Moturidiyning 1155 yillik tavallud sanasi yurtimiz bo‘ylab keng nishonlanmoqda.

Poytaxtimizda bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi ilmiy-ma’naviy yo‘nalishdagi ulkan va noyob loyiha sifatida el-yurtimiz hamda xalqaro jamoatchilikda katta qiziqish uyg‘otmoqda. Bu muazzam maskan ko‘p ming yillik qadimiy tariximiz, boy va betakror milliy madaniyatimizning yorqin timsoli sifatida yangi O‘zbekiston hayotidagi g‘oyat muhim voqeaga aylanajak, albatta.

Shukrki, maqtansak arziydigan bu kabi xushxabar va yangiliklar bisyor. Ayniqsa, ayni hayit kunlarida bu yurtdoshlarimiz kayfiyatini yanada ko‘tarishi, bayramga o‘zgacha shukuh qo‘shishi muqarrar.

Kezi kelganda aytish joizki, muborak Qurbon hayitining ahamiyati yangi O‘zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etish jarayonlari hal qiluvchi bosqichga kirayotgan bugungi sharoitda tobora ortib bormoqda. Bu muborak kunda yaqinlar bilan ko‘rishish, uzoqlashgan do‘stlar bilan yarashish, qarindosh-urug‘larga ziyoratga borish — barchasi mehr-oqibat va insonlar o‘rtasidagi uzviy aloqalarni mustahkamlaydi.

Hayit faqat bayramgina emas, balki ming yillar davomida shakllangan qadriyatlarimiz tarannumi hisoblanadi. Odatda ushbu ayyomda hamma bir-birini bayram bilan samimiy muborakbod etadi, qurbonliklar qilinadi. Qurbonlik go‘shtidan va taomidan ehtiyojmand, kam ta’minlangan insonlar, turli millat va din vakillariga ulashiladi. Bu, o‘z navbatida, saxiylik, shukronalik, jamiyatdagi tenglikni ta’minlashga qaratilgan ulkan ibrat hamda muhtojlar, yetim-yesirlar va e’tiborga muhtoj insonlar haqida qayg‘urishning amaliy ifodasi, qolaversa, o‘zaro mehr-oqibat rishtalarining yanada mustahkamlanishiga sabab bo‘ladi.

Hayit ayyomingiz muborak bo‘lsin!

 

Homidjon ISHMATBЕKOV,

O‘zbekiston musulmonlari idorasi raisi o‘rinbosari.

Maqolalar