Sayt test holatida ishlamoqda!
14 Iyun, 2025   |   18 Zulhijja, 1446

Toshkent shahri
Tong
03:04
Quyosh
04:49
Peshin
12:28
Asr
17:39
Shom
20:01
Xufton
21:39
Bismillah
14 Iyun, 2025, 18 Zulhijja, 1446

Farzand bebaho ne’mat

21.07.2016   8080   5 min.
Farzand bebaho ne’mat

Farzand niholga o‘xshaydi. Agar u o‘z vaqtida, yaxshi parvarish qilinmasa, to‘g‘ri o‘smay qolishi mumkin. Ota-onaning vazifasi esa bolaga chiroyli tarbiya berish, yaxshi inson qilib voyaga yetkazishdir. Bu borada Abdurauf Fitrat bunday yozadi: “Axloqi go‘zal farzand Allohning ne’matidir. Yaxshi tarbiya insonning baxtu iqboli omilidir. Ba’zi fe’lu atvor tug‘ma bo‘lsa-da, ko‘pincha u shakllanadi”.

Luqmoni Hakimdan “Nega o‘g‘lingizga juda ko‘p nasihat qilasiz?” deb so‘rashganida, u zot: “Keksalarning yoshlarga qilgan nasihati xuddi ko‘chatlarni voyaga yetkazadigan bog‘bon kabidir. U vaqt-vaqti bilan nihollarning ortiqcha shoxlarini kesadi, ular atrofidagi begona o‘t-o‘lanlarni tozalaydi. Xullas, uning mustahkam bo‘lib o‘sishi uchun bor kuch-quvvatini sarflaydi. Agar shunday qilsa, nihol yaxshi o‘sib, unadi. U hosilga kirgach, mevasi asaldek shirin bo‘ladi. Aks holda, bog‘bon beparvo bo‘lib, ko‘chatlarning ortiqcha shoxlarini kesmasa, ular baland o‘sib yaxshi hosil bermaydi. Oqibatda, bunday niholdan bog‘bonga kam foyda tegadi”.

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) bunday marhamat qiladilar:

لأن يؤدب الرجل ولده خير من أن يتصدق بصاع

«Kishining o‘z farzandini chiroyli odob-axloq bilan tarbiyalashi ko‘p miqdordagi nafl sadaqa­ berishidan yaxshiroqdir» (Imom Termiziy rivoyati).

Boshqa hadisda bunday keladi:

ما نحل والد ولدا من نحل أفضل من أدب حسن

«Ota bolaga go‘zal odobdan yaxshiroq narsani bera olmaydi» (Imom Termiziy rivoyati).

Bolaning tabiati, xulq-atvori oiladagi muhitga bog‘liq. Ota-ona tajribali tabibning bemorga nisbatan qilgan munosabati kabi bo‘lishlari kerak. Albatta, solih farzandlar  o‘z-o‘zidan voyaga yet­maydi. Balki oilada ota-ona nazoratida tarbiyalanib, ulg‘ayadi. Bolalar tarbiyasiga beparvo bo‘lmaslik kerak. Aks holda, Alloh asrasin, ular yomon kishilarga aralashib qolishlari mumkin. Lo‘nda qilib aytganda, bola qalbi oppoq (turli yozuv yozish mumkin bo‘lgan) qog‘ozga o‘xshaydi. Unga imkon qadar yaxshi yozuvlar tushirish kerak. Farzandlarimiz yaxshi insonlar bo‘lib yetishishlari uchun ular tarbiyasiga chin ixlos bilan kirishib, bor imkoniyatlarni ishga solishimiz zarur.  

Buyuk yurtdoshimiz Abu Ali ibn Sino farzand tarbiyasi haqida vasiyat qilib, bunday degan: «Yosh bola ta’lim-tarbiya oladigan joyda odob-axloqli, turmush tarzi namunali bolalar bo‘lishi lozim. Zero, yosh bola har bir narsani ularga taqlid qilib o‘rganadi va ular bilan do‘st tutinadi».

Muhtaram Prezidentimiz nutqlarining birida farzandlar tarbiyasi va ularning barkamol avlod bo‘lib yetishishida odob-­axloqning o‘rni katta ekani haqida to‘xtalib, bunday deganlar: “Yoshlarimizga bugunning o‘zida alohida e’tibor qaratishimiz lozim. Ular nafaqat ishonchimiz va kelajagimiz, yoshlar – bugungi va ertangi kunimizning hal qiluvchi kuchidir. Ya’ni ertangi kun kutganimizdek bo‘lishi uchun bugunning o‘zida yoshlar tarbiyasiga jiddiy e’tibor qaratishimiz zarur” .

Mamlakatimiz  mustaqillikka  erishgach, bolalar va o‘smirlarning jismonan sog‘lom, baquvvat, ruhan va ma’nan komil inson bo‘lib ulg‘ayishlari uchun katta e’tibor  qaratilayotgani sir emas. Bunga muhtaram Yurtboshimizning tashabbuslari bilan 2005 yil «Onalar va bolalar yili», 2008 yil «Yoshlar yili», 2010 yil «Barkamol avlod yili», 2016 yil esa “Sog‘lom ona va bola yili” deb e’lon qilinishi va bu borada katta hajmdagi ishlar amalga oshirilishi dalildir.

Har tomonlama barkamol farzandni voyaga yetkazish borasida ulug‘larning juda ko‘p nasihatlari bor. Ularda, eng oldin, bolalarda shakllantirilishi kerak bo‘lgan yaxshi xislatlar bunday bayon qilinadi: Islom, ilm, diyonat, qanoat, intizom, vijdon, vatanparvarlik, adolat, muhabbat, iffat, sabr, tilni (bo‘hton, chaqimchilik, g‘iybat kabilardan) tiyish, ibrat nazari bilan qarash, sir saqlash va hokazo.

Shu bilan birga, farzandni hasad, manmanlik, takabburlik, yolg‘on gapirish, aldash, munofiqlik, baxillik, bekorchilik, jahl, g‘azab, g‘iybat, behuda so‘zlarni gapirish, mazax qilish, shahvatga berilish, so‘kish, tama qilish, zulm, johillik kabi yomon xislatlar rivojlanishidan muhofaza qilish zarurligi ham aytiladi.

Ruhan tetik va axloqli farzand ilohiy ne’matdir. Farzandi barkamol inson bo‘lib voyaga yetishini istagan har bir ota-ona, uni avvalambor sog‘lom e’tiqod asosida tarbiyalashi kerak. Zero, to‘g‘ri va sog‘lom e’tiqod din asosidir. Aqidasi mustahkam shakllangan bola hech qachon adashmaydi, to‘g‘ri e’tiqoddan chalg‘imaydi. Modomiki, aqidasi bid’at­xurofot va noto‘g‘ri tushunchalardan xoli bo‘lar ekan, uni hech kim adashtira olmaydi, o‘ziga qaram qilolmaydi. E’tiqod dinimiz negizi, hayotimiz poydevori ekan, uni to‘g‘ri shakllantirishimiz lozim. Demak, ishonchi o‘zgargan odamning hayot tarzi ham o‘zgarar ekan. Endi u o‘zi to‘g‘ri deb bilgan, ishongan ana shu aqidaning chiziqlaridan chetlanmaydi. Hazrat Mirzo Bedil aytadilar:

 

Boshidan qiyshiq bo‘lsa poydevor,

Osmonga yetsa ham qiyshiqdir devor.

 

So‘fi Ollohyor hazratlari bunday deganlar:

 

Aqida bilmagan shaytonga eldir,

Agar ming yil ibodat qilsa yeldir.

 

Shu bois dinni mustahkam e’tiqod asosida o‘rganish doimo dolzarb masalalardan bo‘lib kelgan. Shu e’tibordan ota-onalar farzand tarbiyasida uning e’tiqodiga alohida e’tibor berishlari zarur. Alloh taolo barchamizni imonda, Islomda sobitqadam qilsin. Omin!

 

Tolibjon QODIROV

tayyorladi.

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Fatvo berishga kim haqli

13.06.2025   2250   6 min.
Fatvo berishga kim haqli

Hozirgi kunda islom jamiyatida, dunyo musulmonlari, ayniqsa yurtimiz musulmonlari orasida fatvo berish, fatvo chiqarish, fatvo so‘rash kabi atamalar ko‘p ishlatilmoqda.

Fatvo so‘zi arab tilida “savolga javob berish” ma’nosini anglatadi. Istilohda esa, shar’iy masala haqida savol so‘ragan odamga dalilga asoslangan holda javob berishdir.

Birinchi fatvo beruvchi shaxs Rasululloh sallallohu alayhi vasallam bo‘lgan. U zotdan keyin sahoba, tobein va keyingi davr mujtahid ulamolar fatvo berish bilan shug‘ullanib, bugungi kunimizgacha davom etib kelmoqda. Shariatda musulmonlar hayotida paydo bo‘ladigan savollar bo‘yicha fatvo berilishi bu farzi kifoya amal hisoblanadi.

Qur’on va hadisdan hukm chiqarishning o‘ziga xos talablari mavjud. Qur’on va hadisga asoslangan holda musulmonlarning manfaatlaridan kelib chiqib, inson kamoloti, jamiyat farovonligi hamda uning ijtimoiy taraqqiyotini ko‘zlab hukm chiqarish alohida bilim va malaka talab etadi. Mo‘tabar manbalarda qayd etilishicha, arab tili, Qur’on va hadis ilmlari, fiqh va islom tarixini juda chuqur va mukammal biladigan va yana boshqa zarur sifatlarga ega bo‘lgan shaxslargina fatvo berish huquqiga ega.

Shunday bo‘lsa-da, biror-bir masalada hukm chiqarish zarur bo‘lib qolsa, avvalo, mazhablar ta’limotiga tayaniladi, agar ularning birortasida masalaning yechimi topilmasa, musulmonlarga osonlik va qulay sharoit yaratish nuqtayi nazaridan muftiylar tomonidangina fatvolar chiqarilishi mumkin.

Fatvo berish mas’uliyati. Islomda fatvoning o‘rni va ta’siri muhim bo‘lishi bilan birga o‘ta mas’uliyatli vazifa ham hisoblanadi. Chunki fatvoda Allohning hukmlarini bayon qilish maqsad qilinib, unda halol-harom, savob-gunoh, jannat-do‘zax orasidagi amallar ko‘rsatib beriladi. Imom Shotibiy rahmatullohi alayh fatvo berish mas’uliyati haqida to‘xtalib quyidagilarni ta’kidlaydi: “Muftiy – hukmlarni yetkazishda Rasululloh sallalllohu alayhi vasallamga o‘rinbosar va U zotning merosxo‘ri hisoblanadi. Shu bois u Rasululloh sollalllohu alayhi vasallam nomlaridan gapiradi”.

Haqiqatan, Abdulloh ibn Ja’fardan rivoyat qilingan hadisi sharifda Rasululloh sallallohu alayhi vasallam bu borada ogoh va e’tiborli bo‘lishga chaqirib: “Fatvoga jur’atli bo‘lganlaringiz do‘zaxga jur’atli bo‘lganingizdir”, – deganlar. Ya’ni voqe’likni to‘liq o‘rganmay, yetarli bilim va tajriba orttirmay turib, qo‘rqmasdan jur’at bilan fatvo berishdan qaytarganlar.

Buni chuqur anglab yetgan musulmonlarning dastlabki avlodlari o‘zlaridan ilmli shaxs bo‘lgan joyda sukut saqlashgan.

Imom Molik rahmatullohi alayhdan goho ellikta masala so‘ralganda bittasiga ham javob bermagan paytlari bo‘lgan ekan. Buning sababi so‘ralganda, u zot: “Javob beruvchi o‘zini avval do‘zaxga solib ko‘rsin, xalos bo‘lishiga ko‘zi yetsa, javob bersin”, – degan ekanlar.

Abu Aliy az-Zarirdan rivoyat qilinadi: “Men Ahmad ibn Hanbalga: “Kishiga fatvo berishi uchun qancha hadis yetarli, yuz ming hadis yetadimi?” – dedim. U: “Yo‘q”, – dedi. Men: “Ikki yuz mingchi?” – dedim. U: “Yo‘q”, – dedi. Men: “Uch yuz mingchi?”, – dedim. U: “Yo‘q”, – dedi. Men: “To‘rt yuz mingchi?” – dedim. U yana: “Yo‘q”, dedi. Shunda men: “Besh yuz ming bo‘lsachi?”, – degan edim, u: “Umid qilaman”, – deb aytdi”.

Yuqorida keltirib o‘tilgan dalillardan kelib chiqib shuni ta’kidlash lozimki, fatvo berish o‘ta mas’uliyatli bo‘lganligi jihatidan unga hamma ham jur’at qilavermaydi. Buning ortida jamiyat va unda yashovchi shaxslar uchun g‘oyat xatarli zararlar kelib chiqish mumkin. Shayx Ramazon Butiy aytadi: “Hukm chiqarish ilmi tibbiyot ilmi kabidir. Mabodo birovning farzandi og‘ir kasalga chalinib qolsa, u tegishli tashxis qo‘yish va farzandini davolash uchun tibbiyotga oid kitoblarni titadimi yoki malakali shifokorning oldiga boradimi? To‘g‘risini aytganda, uning esi joyida bo‘lsa, keyingi yo‘lni tanlaydi. Dinda ham xuddi shunday. Aslida bu tibbiyotdan ham muhimroq, shuningdek qamrovi jihatidan xavfliroqdir”.

Hech kimga sir emaski, hozirgi kunda ba’zilar o‘zicha oyat va hadislardan hukm chiqarib, noto‘g‘ri fatvolar berib, o‘zini va o‘zgalarni adashtirmoqda.

Ba’zi bir e’tirof etilmagan shaxslar yoki ma’lum maqsadlarga yo‘naltirilgan tuzilmalar tomonidan qo‘shtirnoq ichidagi “fatvolar” insonlarni islom ma’rifatidan uzoqlashtirishga sabab bo‘lmoqda. Ayniqsa, ularning “jihod”, “bay’at”, “takfir”, “bemazhablik”, “hijrat” kabi masalalardagi asossiz “fatvolari” nohaq qon to‘kilishiga olib bormoqda va insonlarning kafolatlangan huquqlariga rahna solinishiga sabab bo‘lmoqda. Imom Molik rahmatullohi alayhning ustozlari bo‘lgan Robia ibn Abdurahmonni yig‘lagan holda ko‘rib, undan buning sababini so‘rashganda, u zot kishilar diniy-huquqiy savollarni bilimi bo‘lmagan shaxslardan so‘rashayotganini ko‘rganligi, bu holat islomda katta xatar paydo bo‘lganligidan darak berishini ta’kidlagan ekanlar.

Demak, chuqur ilm, tajriba va xolislik kabi fazilat bo‘lmay turib, fatvo berishning oqibati xayrli emas. Shunday ekan, ba’zi doira yoki guruhlar tomonidan islomda ulkan masala sifatida qaralgan hukmlarga e’tiborsiz va mas’uliyatsizlik bilan fatvo berishlari o‘zlari va o‘zgalarni ham adashtirishdir. Qanday qilib shaxslarni va butun boshli jamiyatlarni kofirga chiqarib, jamoat oldida ularga ergashishni harom demoqdalar?!

Xulosa qilib aytganda, fatvoning musulmonlar hayotida o‘rni muhimligini hisobga olgan holda ilm va salohiyatsiz fatvo berish yoki uchragan kishidan fatvo so‘rash va unga ergashib ketaverish adashuvga olib boradi. Bu kabi salbiy oqibatlarni keltirib chiqaruvchi ixtiloflarning oldini olish birinchi navbatda islom markazlari va ulamolarning muhim vazifalaridan hisoblanadi.

Alloh taolo barchamizni turli ixtilof va fitnalardan asrab, barchamizni mamlakatimizda ming yillardan beri amal qilib kelinayotgan hanafiy mazhabimizga muvofiq ibodatlarini ado etib, zavqli hayot kechirish baxtiga nasib etsin!


Manba: "Ahli sunna" telegram kanali

MAQOLA