O`zbekiston musulmonlari idorasi

«Zalolatga yul yoxud ISHID fitnasi»

20.07.2016 7902 7 min.

Bugungi kunda dunyoda va Islom olamida nima bo‘layotganidan hamma xabardor bo‘lsada, afsuski, XXI asrda tashkil topgan ayrim ekstremistik va radikal guruhlarni g‘arb OAVlari «islom» va «musulmon» nomi bilan yoritib borishmoqda. Zero, ushbu radikal guruhlar haq va muborak «La ilaha illalloh» so‘zini til o‘yiniga aylantirishgan hamda xalifalikni qaytadan joriy etish iddaosini qilishmoqda. Vaholanki, ularning shiorlarini chekkaga surib qo‘yib, ularning fikrlari, so‘zlari va amallariga e’tibor qaratsak, Islom va diniy ahkomdan biron nishona topolmaysiz.

Bunga hozirda Suriya va Irok davlatlarida «xalifalik» davlatini tashkil etganini jar solayotgan «ISHID» terroristik tashkilotini yaqqol misol keltirish mumkin va ushbu terrorchi tashkilot Islom diniga bo‘lgan qarashlarni chalg‘ituvchi bir omilga aylantirgan xamda bir hovuch «jixodchilar» va «salafiylar» diniy ekstremistik oqimlarining nokonuniy diniy g‘oyalari tasirida vujudga kelgan.

Aytish lozimki, ruhiyatni chalg‘ituvchi salafiylar garb OAVining diqqatini o‘ziga jalb etib va ushbu OAV lari jahon hamjiyatiga «ISHID» kabi radikal guruhlarni «Islom» dini bilan bir qatorda qo‘ygan holda qabul qildirishga urinishmoqda. Holbuki, «salafiylar» va boshqa takfiriy guruhlar asl Islom ta’limotidan juda uzoqdalar (ushbu mavzuga quyida to‘xtalib o‘tamiz). Aynan bu kabi guruhlar Islom chehrasini dunyoda qora qilib ko‘rsatishmoqda.

Suriya va Iroq mamlakatlarida terroristik amaliyotlarni amalga oshirishni, qon to‘kish, qotilliklar, aholi yashaydigan uy-joylarni vayronalarga va xarobalarga aylantirishni o‘z oldiga maqsad qilib oldi. Hozirda ushbu fojeali va qo‘rqinchli amaliyotlarni vahshiylarcha amalga oshirishmoqda. «ISHID» nomi «Iroq va Shom islomiy davlati»ning qisqartirilgan shaklidir. «ISHID» qurollangan terroristik guruh bo‘lib, bu guruh «salafiylik» jihodi, ya’ni ekstremistik g‘oyalar va qarashlar bilan yo‘rg‘ilgandir. «ISHID» guruhi asoschilarining maqsadlari «Islomiy xalifalik va shariat ijrosi» nomini qaytadan tiklashdir.

«ISHID»ning paydo bo‘lishi va uning faoliyatlari haqida bugungi kunda dunyodagi mashhur siyosatchilar, davlat rahbarlari va dunyoning taniqli ulamolari o‘zlarining salbiy munosabatlarini bildirmoqdalar.

O‘zbekiston musulmonlar idorasi raisi, muftiy Usmonxon Alimov Iroq va Suriyadagi jangarilarining harakatlarini gunoh deb aytib o‘tdi. «Qonuniy davlat rahbariga qarshi «fitna», isyon, g‘alayonda ishtirok etish Islom dinidagi eng og‘ir gunohlardan biri hisoblanadi. Noqonuniy davlatni tan olishni xohlamagani uchun kechagina ittifoqchi bo‘lgan insonlarni qatl qilish, birgalikda isyon ko‘targan qalloblar tomonidan saylanib, faqat shugina asos bilan o‘zini xalifa deb hisoblash-bu katta gunoh»-dedi O‘zbekiston musulmonlar idorasi raisi.

Taniqli marhum ulamo Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf: «Odamlar menga tez-tez shunday savol berishadi: Iroqdagi voqealarni qanday tushunmoq kerak? Men shunday tushuntiraman: qandaydir bir «Bag‘dodiy» o‘zini «xalifa» deb e’lon qilibdi va barcha musulmonlar nomidan gapirishim mumkin, deb hisoblayapti. Biroq bu faqat uning xayolidagina shunday. Xalqaro musulmonlar ittifoqi rasman e’lon qildi: o‘zini xalifalik deb e’lon qilgan tashkilot shariatga mos kelmaydi va musulmonlar ularga quloq solmasliklari kerak.» - degan edi marhum shayx o‘z ma’ruzalaridan birida.

Ona Vatani O‘zbekistonga xiyonat qilib, hozirgi kunda o‘zlarini «O‘zbekiston Islom harakati» deb nom qo‘yib olgan bir to‘da xiyonatchilarni hozirgi rahbari «Usmon G‘oziy» «Iroq va Shom Islom davlati» nomli terroristik guruhning ta’sis etilishini qo‘llab-quvvatlashini e’lon qilib, bu terroristlar bilan bir safda ekanligini aytdi.

«ISHID»ni xalifalik e’lon qilgani, «Hizb ut-Tahrir»ni keskin munosabatiga sabab bo‘ldi. «Hizb ut-Tahrir»ni hozirgi rahnamosi «Ato ibn Xalil Abu Rashta» ayni masalaga oid javobida umuman bu xalifalikni tan olmasligini ta’kidlab o‘tgan. «Ato ibn Xalil Abu Rashta»ni «Bag‘dodiy»ga murojatida: ««Xalifalik» e’lon qilmoqchi bo‘lsa, bu tashkilotning o‘sha joyda ochiq hukumronligi (hokimiyati) bo‘lishi, bu hukmronligi uning ichi va tashqi jihatdan havfsizligini himoya qilishi «xalifalik» e’lon qilinadigan mintaqada davlat tayanchlari bor bo‘lishi zarur. Ammo «xalifalik»ni e’lon qilgan «ISHID» tashkiloti na Suriyada na Iroqda saltanat (xokimiyat)ga ega emas. Ular faqat o‘zlaridagi ichki xissiyotlarni qondirishgan, xolos... Bu e’lon bema’ni e’lon bo‘lib, bu tashkilot «xalifalik» e’lon qilishdan oldin ham bir qurolli tashkilot bo‘lgan, undan keyin ham bir qurolli tashkilot bo‘lib qoladi».

Bu ikki tashkilotni maqsadlari saxrodagi sarobga o‘xshab ko‘ringan narsaga intilish kabidir. «Abu Rashta»ni davlat va jihod orqali xalifalik tashkil qilamiz demoqda, bu maqsadi yo‘lida hech narsadan qaytmasligi, ya’ni, «islom dini» asoslaridan, insonparvarlik tuyg‘ularidan va har qanday hunrezliklardan qaytmasdan maqsadiga yetish uchun harakat qilishga ishoradir. E’tibor qilinsa bir-birini qurolli to‘da deb atamoqdalar. Bir-birlarini kirdikorlarini ochib tashlamoqdalar. Bu bilan asl maqsadlari namoyon qilgan.

«ISHID»ni qurolli tashkilot deb atamoqda, ammo o‘zlarining «Hizb ut-Tahrir» nomli kitobida: «Hizb ut-Tahrir» ruhiy uyushma ham, ilmiy uyushma ham, ta’lim-tarbiya bilan shug‘ullanadigan uyushma ham emas, balki, u islomiy fikrat asosiga qurilgan siyosiy uyushmadir»- deyilgan.

«Hizb ut-Tahrir»ni hozirgi rahnamosi «Ato ibn Xalil Abu Rashta»ni g‘azabi va nafrati bejiz emas chunki, xalifalikni ulardan oldin «ISHID» e’lon qilib qo‘ydi. Bu albatta o‘zlaricha kelajakda orzu qilib yurgan «xalifalik»ka soya soldi. Agar bular ham xalifalik e’lon qilsalar musulmonlarni bu masalada ikkilanishiga va shubhalanishga olib kelishidan qo‘rqmoqda.

«Hizb ut-Tahrir» va «ISHID» kabi terrorchi tashkilotlar go‘yoki dinga xizmat qilishdek, sharafli ishni amalga oshirayotganlarini da’vo qilsalarda, aslida hukumatga va Islomga qarshi harakat qilayotganlari hozirgi kunda isbotini topmoqda.

Zero, Alloh taolo «Qur’oni karim»da marhamat qilganidek: «Ularga: «Yer yuzida buzg‘unchilik qilmanglar», deyilsa, «Biz isloh qiluvchilarmiz», deydilar. Ogoh bo‘lingizkim, ular albatta buzg‘unchilardir, lekin o‘zlari buni sezmaydilar». (Baqara, 11-12).

Hozir dunyoda va islom olamida bo‘layotgan vaziyatni e’tiborga olib yoshlarimizni mazkur xavf-xatarlardan muhofaza qilish, diniy ekstremizm bilan bog‘liq tahdidlarni anglab yetishi va bundan ogoh bo‘lishi uchun o‘quv muassassalari, tashkilotlar, diniy xodimlar, mahalla fuqarolari yig‘inlari va profilaktika nozirlari hamkorlikda yoshlarni ilmli, dunyoqarashi keng vatanparvar shaxs qilib tayyorlashga va befarqlikni salbiy oqibatlariga urg‘u berish, diniy ekstremistik oqimlar tarafdorlari tarqatayotgan g‘oyalarning aslida Islom ta’limotiga zid ekani va siyosiy maqsadlarga yo‘naltirilganini aniq dalillar bilan isbotlab berish, milliy-diniy qadriyatlar, ajdodlarimiz merosini va vatanparvarlik hissini singdirib borishga qaratilgan ma’naviy-ma’rifiy tadbirlarni doimiy ravishda o‘tkazib borish lozim.

Zaynilobiddinxon Qudratov,

Toshkent viloyati Piskent tumani

“Mulla Bo‘ta Qozi” jome masjidi imom-xatibi

Maqolalar

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Zamzam haqida nimalar bilamiz?

23.05.2025 6265 12 min.

Alloh taoloning inson zotiga ko‘rsatgan cheksiz marhamatlaridan biri shubhasiz suv ne’matidir. Zamindagi biror tirik jon suvdan behojat bo‘lolmaydi. Ushbu hayotdagi barcha narsa suv bilan tirikdir. Lekin Yaratuvchi bu ulug‘ ne’matini maxsus bir suv bilan xosladi. Unga fazl va barakot ato etdi. Musulmonlar kurrai zaminning turli nuqtalaridan ushbu xos ne’matdan bahramand bo‘lish uchun keladilar. U ham bo‘lsa zamzam suvidir. Xo‘sh, zamzam suvi o‘zi nima va uning qanday mo‘jizakor xususiyatlari bor?

Zamzam suvi

Zamzam suvi bu - zamzam qudug‘idan chiqadigan suvdir. Bu quduq Makkai mukarramadagi Haram hududida joylashgan. Bu suv barcha musulmonlar nazdida muqaddas suv hisoblanadi. Zero, Alloh taolo uni o‘ziga xos mo‘'jizaviy xususiyatlar bilan boshqa suvlardan afzal qilgan. Dini Islom ta’limotlariga ko‘ra, zamzam bulog‘ini Alloh taolo Ismoil alayhissalom va uning onasi uchun chiqarib bergan.

Zamzam qudug‘i Makkiy Haram hududi o‘z ichiga olgan muhim tarixiy unsurlardan biri hisoblanadi. U yer sathidagi eng mashhur buloq bo‘lib, musulmonlar qalbida o‘ziga xos ruhiy o‘rni bor. Ayniqsa, hojilar va umra ziyoratchilari uchun bu suvning ahamiyati katta. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam dedilar: "Yer yuzidagi eng yaxshi suv zamzam suvidir. U to‘yimli taom va kasallikdan shifodir" (Tabaroniy rivoyati, al-Mo‘jam al-Kabir, sahih hadis).

Jobir raziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda esa bunday marhamat qilinadi: "Zamzam suvi nima niyatda ichilgan bo‘lsa, o‘sha niyatning ro‘yobga chiqishiga sabab bo‘ladi" (Imom Ahmad, ibn Moja va boshqalar rivoyati).

Zamzam suvining nomlari

Zamzam suvining ko‘p nomlari bo‘lib, quyida ularning ba’zilarini zikr qilamiz:

1. "Zamzam" va "Zumazim". Bu so‘z "zamma-yazimmu-zumuman" fe’lidan olingan bo‘lib, biror idishga suv lim-lim to‘lib yonlaridan oqib tushganda ishlatiladi. Zamzam bulog‘ining suvi ko‘p va barakali bo‘lganligi uchun shunday nomlangan. Boshqa bir rivoyatda kelishicha, zamzam bulog‘i otilib chiqqan paytda Hojar onamiz unga qarab "zam-zam!" ya’ni "ko‘pay va ziyoda bo‘l!", degan ekanlar. Yana bir qavlga ko‘ra esa zamzamning bunday nomlanishi Jabroil alayissalomning zamzamasidan ya’ni, farishtaning mazkur buloq ustida chiqargan tovushi va kalomi tufaylidir. Boshqa bir fikrga ko‘ra, mazkur buloq ilk marotaba otilib chiqqan vaqtda o‘zidan maxsus tovush chiqarib sharqirab turgan, shu sababli zamzam deb nomlangan. Zero, zamzama so‘zi shovqin bermoq, muttasil tovush chiqarmoq ma’nosini anglatadi. Zamzama so‘zining yana bir ma’nosi biror narsaning yoyilib ketgan chetlarini to‘plash, tarqalib ketmasligi uchun jamlash ma’nosini anglatadi.

2. "Baraka" va "Muboraka". Baraka so‘zi o‘sish, ziyoda bo‘lish, ko‘p yaxshilik va saodat ma’nolarini anglatadi. Zero, ularning bari zamzamda mavjuddir.

3. "Barra". Bu so‘z yaxshilik, ezgulik va vafo ma’nolarini anglatuvchi "birrun" so‘zidan olingan. Chunki Alloh taolo bu suv bilan Ismoil alayhissalomga yaxshilik qilgan. Yana bir qavlda esa aytiladiki, chunki u abrorlar, ya’ni yaxshilar uchun oqib chiqqan, fojirlardan esa tiyilgan.

4. "Bushro". Bushro so‘zi lug‘atda yaxshilik va xursandchilik xabari, mujda ma’nosini anglatadi. Zamzamning bunday nom bilan atalishiga sabab o‘zi va o‘g‘lining hayotini saqlab qolish uchun jon holatda suv qidirayotgan paytda Hojar onamiz uchun xushxabar bo‘lganligidandir. Zero, Hojar onamiz Safo va Marvo orasida suv izlab umidlari uzilay degan paytda Alloh taolo tomonidan in’om qilingan zamzamni ko‘rib qolgach, benihoya xursand bo‘lib ketadilar va "menga xushxabar bo‘lsin, axir bu suv-ku!", deb yuboradilar.

5. "Maktuma" (yashirilgan). Jurhum qabilasidan so‘ng zamzam bulog‘i yerga ko‘milib, berkilib ketganligi uchun shunday atalgan edi. So‘ngra Abdul Muttolib uni qayta ochgan.

6. "Haramiyya". Zamzam qudug‘i Alloh taoloning Harami ichkarisida bo‘lganligi tufayli unga "Haramiyya", ya’ni Haram bulog‘i degan nom berildi.

7. "Rakzatu Jibriyl" (Jabroilning qanot qoqishi), "hazmatu Jibriyl" (Jabroil paydo qilgan quyilik, chuqircha), "vat’atu Jibriyl" (Jabroilning oyoq bosishi). Zamzam suvining bunday nomlar bilan nomlanishiga sabab uning Jabroil farishta o‘z qanoti bilan yerga urishi yoxud oyog‘i bilan yerga tepishi natijasida paydo bo‘lib, yerdan otilib chiqqanligidir.

8. "Solima" (sog‘lom va salomatli suv). Zamzamning bu ism bilan nomlanishiga sabab unda salomatlik va ofiyat borligidandir.

9. "Siqoyatul hoj" (Hojilarga suv berish). Zamzam suvi hojilarni suv bilan ta’minlaydi. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hojilarni zamzam suvi bilan ta’minlash ishini Abbos roziyallohu anhu va oilasiga topshirdilar.

10. "Sayyida". Chunki zamzam suvi boshqa barcha suvlarning sayyidi, eng afzali, eng sharaflisi va eng qadri balandi hisoblanadi.

11. "Shabbo‘atul 'iyol" (kambag‘allarni to‘ydiruvchi) shuningdek, "shab’a" (to‘qlik, to‘yimlilik). Johiliyat davrida zamzam bulog‘i shu nom bilan ham nomlanardi. Sababi, u chanqaganni chanqog‘ini qondirardi, kambag‘allarning qornini to‘ydirardi.

12. "Sharobul abror" (yaxshilarning sharobi). Sababi hamma yaxshilar va solih kishilar zamzam suvidan ichishga haris bo‘ladilar.

13. "Shifau suqmin" (kasalliklar shifosi). Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bunday marhamat qildilar: "Zamzam yer yuzidagi eng yaxshi suvdir. Unda ochiqqanlar uchun taom, kasalliklar uchun shifo bordir" (Tabaroniy {11167, 11/98}, Haysamiy {3/286}, Ibn Hibbon sahih deganlar). Unda Alloh taoloning izni bilan barcha kasalliklarga davo bordir. Kim shifo niyatida ichsa, Allohning irodasi bilan, albatta, tuzalib ketadi.

14. "Sofiya" (sof). Zamzam barcha zararli narsalardan pok va sof bo‘lgan suvdir.

15. "Tohira" (pok). Zamzam barcha aybu nuqsonlardan pok, ichuvchi kishi uchun foydali suvdir. Bundan tashqari, zamzam hurmati balandligi uchun iflos narsalarga iste’mol qilinmaydi.

16. "Toyyiba" (xush, shirin, mazali). Zamzam suvining bu nom bilan nomlanishi sabab, ichgan kishi lazzatlanadi, uni hamma yaxshi ko‘radi.

17. "Zohira" (zohir, ochiq-oydin). Zamzam suvining manfaati doim zohir bo‘lib, ko‘rinib turadi.

18. "Ofiyat". Zamzam suvi uni ichgan inson uchun ofiyat va shifodir. Alloh taolo mutaxassis tabiblar ham davolay olmagan qancha-qancha kasalliklardan zamzam tufayli shifo bergan.

19. "G‘iyos" (yordam, qutulish). Chunki u Hojar onamiz va u kishining farzandi Ismoil alayhissalom uchun yordam, qattiq qiyinchilikdan so‘ng qutulish manbai edi.

20. "Kofiya" (kifoya qiluvchi). Zamzam suvi uni ichayotgan kishining barcha hojatlariga kifoya qiluvchidir.

21. "La tunzofu vala tuzammu" (yo‘q bo‘lmaydi va kamaymaydi). Zamzam suvidan qancha ko‘p ichilmasin kamaymaydi ham, tugab ham qolmaydi.

22. "Ma’saratu Abbos" (Abbosning ulug‘ merosi). Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam hojilarga zamzam suvini ichirishdek sharafli vazifani Abbos roziyallohu anhu va uning oilasi uchun ajratib beradilar. Bu esa Abbos roziyallohu anhu va uning oilasi uchun ulug‘likda tengsiz bo‘lgan meros edi.

23. "Mu’nisa" (do‘st, dildosh). Zamzam suvidan ichgan mo‘min unga o‘rganib, o‘zida unga nisbatan doimiy mayl his qiladi va uni yaxshi ko‘rib qoladi. Mudom zamzam suvidan ichgisi kelaveradi.

24. "Maymuna" (barakali). Zamzam suvi har tamonlama barakalidir.

25. "Nofi’a" (foydali). Zamzam suvi sanab tugatib bo‘lmaydigan manfaatlarga ega ekanligi tufayli shunday nomlangan.

Zamzam suvining foydalari

Zamzam suvi o‘zining ma’naviy foydalaridan tashqari salomatlik uchun ko‘plab foydali xususiyatlarga egadir. Ularning ba’zilarini quyida zikr qilamiz:

1. Erta qarishning oldini oladi.

2. Jismning himoya tizimini (immunitet) kuchaytiradi.

3. Ovqat hazm qilishga yordam beradi.

4. Saratonga qarshi samarali vositalardan biri hisoblanadi.

5. Jism uchun foydali bo‘lgan ozuqa moddalarini qonga so‘rilish jarayonini kuchaytiradi.

6. Jismga kuch-quvvat baxsh etadi. Ayniqsa, hojilar haj mavsimida bunday kuch-quvvat va energiya manbaiga muhtoj bo‘ladilar.

7. Ko‘plab kasalliklardan tuzalishga yordam beradi. Jumladan, ko‘rish qobiliyatining pasayishi, qizamiq, yurak-qon tomir kasalliklari, qon bosimi, qon aylanishi kasalliklari va boshqa bir qator xastaliklardan tuzalishda samarali yordam beradi.

8. Shuningdek, zamzam suvi qandli diabet kasaliga chalinganlar, buyrak xastalari uchun ham shifodir. Shu bilan birga suyak va bo‘g‘in kasalliklari, oshqozon-ichak kasalliklari, hazmdagi muammolar, yo‘g‘on ichak muammolari, qabziyat va yana bir qancha kasalliklarni davolashda samarali vosita hisoblanadi.

Zamzam suvini boshqa suvlarga aralashtirish haqida

Agar zamzam suvidan boshqa oddiy suvlarga aralashtirilsa mazkur oddiy suv unga qo‘shilgan aralashma miqdoricha barakot va fazilat kasb etadi. Qancha ko‘p aralashtirilsa, shunchalik barakoti ortadi. Kamroq aralashtirilgan bo‘lsa ham mazkur suv zamzam qo‘shilmagan suvdan afzalroq va barakotliroq bo‘ladi. Zero, zamzam aralashtirilgan suvdan ichgan kimsa zamzam suvining ma’lum miqdorini ichgan hisoblanadi. Shu tufayli, uning fayzidan bonasib bo‘ladi.

Imom Kosoniy (rahimahulloh) aytadilar: "Agar bir kimsa zamzam suvidan iborat bo‘lgan biror suvni ichmayman deb qasam ichgan bo‘lsa va o‘sha (zamzamdan iborat bo‘lgan) suvga boshqa suvlardan juda ko‘p miqdorda quyilib, natijada zamzam suvi o‘ziga quyilgan ko‘p miqdordagi suvga aralashib, boshqa suv uning ustidan g‘olib kelsa va shundan so‘ng, mazkur suvdan ichsa, qasamini buzgan hisoblanadi" ("Badoi’u-s-sanoi'": 3/63;).

Yuqoridagi matnda aytilmoqchi bo‘layotgan narsa shuki, zamzam suvini ichmayman deb qasam ichgan kishi o‘ziga juda ko‘p oddiy suv aralashtirilishi natijasida oddiy suvga aralashib ketgan zamzam suvidan ichsa, qasamiga rioya qilmagan va zamzamdan ichib qo‘ygan hisoblanar ekan. Bu esa oddiy suvga aralashtirilgan zamzam butkul yo‘qolib ketmasligini anglatadi. Balki, u aralashgan suviga barakot kirgazadi.

Shu ma’noda, zamzam aralashtirilgan suvga "zamzam" deyilsa ham u hukman zamzam maqomida bo‘ladi. Unda zamzamning barakoti va fazilati mavjud bo‘ladi. Oddiy suvlardan ortiq bo‘ladi. Unga har qancha ko‘p suv quyilsa ham baribir, ichida zamzam mavjud bo‘ladi. Ammo fazilatda musaffo zamzamchalik bo‘lmaydi.

Sahobai kiromlar nafaqat zamzam, balki Nabiy alayhissalom tahorat qilgan suvlardan ham tabarruklanganlar. Uzoqdan kelgan kishilar uylariga qaytishda U zotning (alayhissalom) tahoratdan qolgan suvlarini o‘zlari bilan olib ketib, uni ko‘p miqdordagi suvlarga qo‘shib ko‘paytirganliklari rivoyat qilinadi.

Bu ham bo‘lsa, tabarruk narsa boshqa oddiy (tohir va pok) narsaga aralashtirilganda, aralashtirilgan oddiy narsa ham barakot va fazilat kasb etishiga dalolat qiladi.

Rivoyat qilinishicha, Nabiy alayhissalom Makkaning hokimiga odam yuborib, undan Madinaga zamzam suvidan jo‘natishni talab qilar ekanlar. Bundan maqsad, Madinaliklar ham zamzamdan yuqorida aytilganidek, oddiy suvlarga aralashtirib, ko‘paytirish orqali bahramand bo‘lishlari uchun ekan.

Abdulloh Kamolov